seasamh (50+)
→
faiteach
Níor fhan focal ar bith cainte aige ar a dhul suas ar an "stage" dó. Bhí sé in a fhudar fadar. Tá sé ro-fhaiteach l'aghaidh na ceirde sin. Níorbh fhuláir do dhuine an-cheann a bheith air le seasamh in áit den tsórt sin. P. L. an buachaill!
→
faitíos
Is furasta faitíos a chur air sin. Torann ar bith a chloisfeadh sé taobh istigh de chlaidhe, thuitfeadh sé as a sheasamh!
Ní leigfeadh sé uaidh mé gan dhá dheoch a sheasamh dom. Chuir sé earasbar ar an ngnaoithiúlacht
Bhí mise ag teacht aníos an daingean lá agus chonnaic an fear fobhairne a bhí agam — S. Gh. — na breilleógaí léin sin. Ba bheag nar thuit sé as a sheasamh. Ba é bum an tseoil mhóir a choinnigh ar a chosa é. Ara diabhal áird ar bith a thug mise orra!
→
fothair
Thiomáil muid an dá chaora aniar romhainn, agus muid ag stríocáil na maidí ar an mbóthar le neart lagair. Ag teacht aniar ag tí Ph. Ph. ní raibh a sheasamh againn ní b'fhuide. "Gabhfaidh mise isteach annseo ag iarraidh cannda aráin", adeir S. Ní raibh mise indon a dhul isteach ann. Bhí tuitim feóir ionam leis an ocras.
+
→
fág i
Níor fhága an ruaig sin eirí in mo sheasamh ionam
TUILLEADH (1) ▼
Ní fhágfaidh mé eirí in do sheasamh ionad, mara n-eirí tú as an ngeabsaireacht sin
+
→
fág
Sin í an bhean a chuir smais air. Más thíos a fuair sí é is in a sheasamh a d'fhága sí é (is thuas a d'fhága sí é). Ba bheag an deis a bheadh aige inniu marach a cuid airgid sin
TUILLEADH (2) ▼
Marach P. se'againne a theacht ann agus M. a choisint, dheamhan fata a changlódh sé len a loiseag ag T. Sh. Más ba thíos a fuair P. é, ba in a sheasamh a d'fhága sé é (M.).
Is maith an cúl toraic aice (ag Sasana) Meiriocá. Ba í a shábháil í an dá gheábh seo. Má ba thíos a fuair sí [í], ba in a seasamh a d'fhága sí í. Bhí a cnaipe déanta marach Meiriocá
→
fáir
Nach shin í an cuaille agad! Dhá gcaithinn mo theanga léithi dheamhan fáir ná freagra a thiúrfadh sí orm. Neart staiciúlacht agus droch-mhúineadh. Is gearr nach mbeidh seasamh ar bith léithi
Má fhágtar uisce achar a' bith in a sheasamh ar an teasúch (teasbach) seo, deanann sé caile mhineog, a's bheadh carghaos ort é 'thabhairt len ól do thada.
+
→
ceal 1
Níl eirghe 'mo sheasamh ionnam cheal greim le n-ithe. Tá mé ar céalacan ó mhaidin.
TUILLEADH (1) ▼
Níl a sheasamh agam, cheal bidh. Is gearr go dtuite mé imbun mo chos.
→
cora
Dheamhan tada le mo sheasamh ann a bhí mé, nuair a buaileadh bosóg ar a' slinneán orm, a's cé 'chuirfeadh carra chainnte orm ach S. S.
→
cíble
Níor chuala tú a leithide de chíbleadh cainnte ar aon-duine i gcaitheamh an tsaoghail! Dar príosta is maith an dicheall dhó, seasamh ar an táirm siúd i gcomhnuidhe.
→
baorsa
Ní raibh Seán i bhfad ar a' nathaidheacht, 'san am ar eirigh Seumas in a sheasamh le buile a's le baorsa.
+
→
bealach
Tá sé de bheith ort a bheith i lár a' bhealaigh igcomhnuidhe. Breagh nach seasfá i leath-taobh, a's gan a bheith in do sheasamh annsin, in do liúdramán i gcomhnuidhe.
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé a' giorrú an bhealaigh le gabhail 'un seachtmhaine, a's ní bhfuair sé aon-bhás fós 'na dheidh sin. Nach áidhbhéil a' seasamh aige é!
→
bealadh
Shíl mé gur cheal bealtha a bhí air, ach indeir (indar) liom fhéin nach h-eadh anois, arae tá aois na h-Úire a's na Caillighe Béara aige. Is mór a chruthaigh sé a's seasamh, an fhad, chor a' bith.
+
Is diabhluidhe cuisneach é, a's é 'bheith indon seasamh mar seo ar aghaidh na rithteachta a's na doininne. Ach dhá chuisnighe é, má fhaghann a' scéird siúd seachtmhain eile air, giorrócha sí leis.
TUILLEADH (1) ▼
M'anam aon-tseanfhear atá indon seasamh a' déanamh bóthair ar a' ngairbhshion seo, nach mór dhó a bheith cuisneach. Dá ba cruadhtan a bheadh ann, ní aireochthá é, ach a bheith clúduighthe, ach dheamhan maith in aon-chlúdadh ar a' rithteacht siúd. Ní bheidh duine uair a' chluig, nuair a bheidheas chuile shnáth ar a chraiceann ina líbín.
→
beo 1
Dheamhan geinealach a' bhéil bheo as d. l. a bhí ann, a's b'annamh leob, nach a' seasamh ar a chéile a bheidís, in áit de'n tsórt sin.
→
bornóg
(D)ar ndú, ní indon obair a dheanamh atá an bhornóg siúd. Nach ar éigin atá eirghe in a seasamh ínnte, le feoil?
+
Níor mhian leis béiréiste 'bith a sheasamh, marach gur chuir muid faoi ndeara dhó é.
TUILLEADH (2) ▼
'Is ar fhear díolta atá an chéad deoch de'n bhéiréiste a sheasamh' adeir sé. 'Glaodhfa mé fhéin geábh annsin' adeir sé, a's d'iarr sé gloine fuisce.
Is deacair le fear an Achréidh mórán béiréiste a sheasamh mara gcínne air
→
adhartha
Is diabhluidhe adhartha an duine thú, a dhul a' seasamh óil do na súdairí sin, a's nach mbeidís ach a' magadh fút taobh thiar de do chúl.
→
aer
Dhá mbeitheá in do sheasamh ar a mhullach agus eisean a bheith in a sheasamh ar shimléar tighe. Dhiabhail, leagfá do láimh ar a' ngeala(igh) = dubhradh le greann faoi dhuine árd.
→
buail ar
Ní raibh cois dhá bhualadh ar na daoine ariamh, go dtí anois muis. Is gearr a bheidheas a sheasamh againn mara bhfuil ag Dia.
→
buail
'Teacht isteach ag C. Th. a bhuail an sliabh-gortach mé, a's níor fhan eirghe 'mo sheasamh ionnam ar a' toirt boise. Marach gur eirigh Dia liom lún (lón) a bheith ar iomchur agam, bhí mo chnaipe déanta.
→
ainneoin
Aindeoin a liachtaighe uair a's mhasluigh sí mé le bliadhain, ní fhéadfainn gan seasamh istigh aici, agus an t-anshógh uirre.
→
aire
Níl a sheasamh a'm níos fuide. Tabhair rí-aire dhuit féin anois, nó leigfe mise do chuid fola leat (fágfa mé in do chuid fola tú; fágfa mé séala ort, nach scarfa leat go luath; atfa mé an smut agad; cuirfe mé streille eile ort; beidh ceol thar phíobaireacht agad; leigfe mé smaois leat; cuirfe mé do chuid fiacla in do bholg; déanfa mé con(t)ra dhíot; cuirfe mé fuil do chroidhe ar do chac; cuirfe mé ceirín ort; cuirfe mé a' tóruigheacht luibheannaí thú; cuirfe mé cruadhóg dochtúra ort; cuirfe mé igcruth na h-ola tú; etc. etc)
+
→
airigh
D'airigh mé gruaig mo chínn a' seasamh ina slatachaí agus bhí na báithtí alluis liom = duine a raibh faitchíos air, tháinic colg ar a chuid gruaige, agus bhí an t-allus síos leis.
TUILLEADH (1) ▼
Is beag 'aireochas sé sin, deoch a sheasamh — tá dalladh airgid aige = ní chuirfe sé aon-cheo as dá chuid airgid, luach deoch a bhaint as.
→
folamh 1
"Ní féidir le mála falamh seasamh ar a cheann" = duine a bhfuil ocras air, níl acmhainn oibre aige; duine nach bhfuil aon-teannadh ar a chúl aige, ní fhéadfaidh sé achrann a tharraint ná a bheith neamhspleách; mara bhfuil cuid is maoin agad, beidh tú in do chis ar easair ag gach duine
→
fínigh
Tá an fheoil seo fínithe. Nach bhfuil a fhios agaibh nach mbíonn seasamh ar bith aice an tráth seo 'bhliain, mara gcuirtear i gcaitheamh ar an toirt í
+
→
faobhar
Ba chiotach a d'fhága sé í: a fágáil in a seasamh ar a faobhar taobh istigh de chlaidhe. Ní raibh fios na faillí ag an bpáiste bocht nó gur mhartruigh sé é féin léithe (speal). Nach bhféadfadh sé a cur ar a béal fúithe i gClaise eicínt = rud a bheith in a seasamh i gcaoi agus go mbeadh an lann nó an béal nó an chuid a mbeadh an faobhar air ag freagairt nó ag gobadh suas
TUILLEADH (3) ▼
Chuir sé scian in a seasamh ar a faobhar i siunta an bhoird, agus gan aníos di, ach a barr. Bhí a fhios aige gur uirre a shuidhfeadh an ceann eile cho luath agus a thiocfadh sé isteach
Iasc ar bith a bhfuil a chuid lannachaí mar sin air, agus iad in a seasamh ar a bhfaobhar, is contúirt é le breith air = colg ar na lannachaí; an taobh géar dhíob aníos
Bhí an ionga in a seasamh ar a faobhar aige = gliomach
+
→
fia
Bhí mé in mo sheasamh annsin amuigh le uair an chloig agus níor chuala mé toirt fia ná fionnóige. Dheamhan carr ag corraí anoir ó Ard Dh. L. = níor chuala mé tada (ní bheadh duine ag súil leis an leagan seo le "chuala", ach tá sé ann
TUILLEADH (1) ▼
Séard a bhí le déanamh leis an asal sin luighe fia a chur air in éindigh. Tá na daoine thar bharr a gcéille aige. Is maith an dicheall duinn a choinneál cuibhrithe, dá mbeadh gan tada eile a bheith ar ar n-aire. Cuir san gcró é, agus fáisc air nó go dtuite sé as a sheasamh leis an ocras
Ara níl call ar bith dhuit gróigíní Franncach a dhéanamh di sin. Cuir in a seasamh ar a ceann í, agus ní bheidh moill ar bith uirre go mbeidh sí in alt a haithghróigeadh