thart (50+)
→
fara
Diabhal maith sna bróga sin níos mó. Caith ar an bhfara iad. Beidh duine ar bith thart muise cheal bróg a ghabhfas dhá gcur sin air fhéin
→
farúch
Thart soir, cuireann siad farúch faoi na cruacha nó na stácaí, mar adeir siad fhéin. Fráma adhmad é. Bíonn an chruach árduithe den talamh uiliog aca. Ní theagann fútha, nuair a bhíos siad ar fharúch. Is deacair do na luchain a dhul suas ionnta ach oiread
→
fearadh
Is fearadh do ghasúir an cócó seo. Bheidís thart dhá uireasa, agus cho deireannach agus a choinníthear ag an scoil anois iad. Leigtí amach ar bhuille an trí fadó iad = is maith nó is áirge do ghasúir é; it will have a good effect an children; it will benefit them; it is a great asset to them
→
foilsigh
Nar leige Dia go bhfearfadh Sé a chionnta air. Tá an rud thart anois, agus níl muid ag guidhe an oilc dó, th'éis a ndeárna sé orainn. Ach foillseóidh Dia an chréatúlacht luath nó mall
Tá sean-T. sách freochanta fós, th'éis an aois atá aige. Ní theigheann duine ar bith thart i ngan-fhios dó. Ach níl grinneadas ar bith fanta ann in a dheidh sin
Chonnaic mé madadh T. Mh. ag imeacht ag fáinneoireacht (fáinneáil; a' mháinneáil, a' máinneáil) annsin taobh thoir ó mhaidin. Shílfeá gur ag forcamhás ar rud eicínt a bhí sé marab ar na cearca é. Ní bheadh lá íontais orm dhá mbeadh sé ag ithe uibheachaí = ag guairdeall thart ag fairiú; ag dul timpeall (tí, etc) mar a bheadh sé i gcearcall
→
fána
Déan an seól sin a bhogadh roinnt, nó caithfear thart é, agus an doirtim le fánaidh atá orainn
+
Tháinic fear isteach annseo fadó, a's chaith sé oidhche ann — oidhche dheannachtach freisin! — fear a bhí ar a chaomhamhaint. Tighearna nó stíobhard a mharbhuigh sé thart síos, a's b'éigean dó greadadh leis ar a' toirt, nó dhá bhfaightí greim air, bhí a chosa nighte. Soir imbarr a' chriathraigh go dtí L. a bhris sé as seo.
TUILLEADH (1) ▼
Chuaidh fear thart annseo an bhliadhain cheana, a's é gléasta mar bheadh tinncéara ann. Ar a chaomhamhaint a bhí sé ingeall ar bhean bhocht eicínt a rubáil a's a mharbhú, thart síos. Dheamhan duine beo, nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheire, a's cuireadh príosúntacht le na ló air. Má cuireadh fhéin ba mhaith an aghaidh sin air, ná ar aon-duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.
+
→
carraera
Chuala mé go raibh na carraeraí atá ar na bóithrí a' ceasacht páighe an tseachtmhain seo (gha)bh thart, a's go raibh siad a' brath air tabhairt suas, mara bhfaghaidís árdú. Tá siad réidh leis déarfainn. 'Séard a dhéanfar na bóithrí a chaitheamh suas ar fad.
TUILLEADH (1) ▼
Gairm na gcoileach! Beannacht Dé dhuit, bhí carraeraí ag (d)ul soir, sul ar tháinic an cúpla abhaile = bhí sé in a dheire oidhche. Carraeraí a bheadh ag dul 'na bhaile mhóir le móin nó a samhail, a's a mbeadh coisméig mhaith rómpa, corruigheann siad faoi dheire oidhche, i riocht's nach mbeadh maith an mhargaidh thart rómpa.
+
→
ceal 1
Nach thú atá thart cheal páipéir nuaidheacht'! = nach mór atá sé a' goilleamhaint ort gan páipéir nuaidheacht' a bheith agad!
TUILLEADH (2) ▼
Tá tú thart anois, cheal duine eicínt a mbeitheá a' spochadh leis, a's a' séideadh faoi!
Is le bheith cheal leasuighthe do dhuine a bheith faire ar a' gcladach sin. Dheamhan sop feamuinne a tháinic isteach ó lá Samhna seo (gha)bh thart.
→
ceas
Fuair mise daba mairtfheola an tseachtmhain seo caithte, a's bhí sí a' fínniú. Níor chaith mé amach fós í fhé'int a dtiocfadh aon-cheannuidhe thart, go gcuirinn ceas air léithe.
→
cinnire
Marach an taoscán bláthaighe sin, bheidhinn thart leis a' tart, go méaduighe Dia a mháithreach a's a chinnire!
+
B'fhéidir dhá ndúintí súile na gcoinicéar sin, go n-eireochadh cupla coinín linn, atá a' taithiú thart ins na crícheannaí seo le goirid.
TUILLEADH (1) ▼
B'fhearr dhuit coinicéar mná 'fhaghail in áit eicínt a chuirfeadh a' t-Earrach thart duit, a's gan thú fhéin a chur síos sa talamh le obair, an t-Earrach seo aríst.
'Teach mór, mór é, coinnleoir óir é, tomhais go tapa é, nó scaoil thart é' (tomhais = na flaithis).
→
coirigh
Bheadh sí sin thart, mara bhféadadh sí a bheith a' coireamhaint ar dhuine eicínt. Sin é a biadh a's a beatha.
+
→
cora
Tá mé thart ag fiacail atá agham a bhfuil poll innte. Dheamhan uair dhá n-ithim aon-cheo nach dteigheann carra de'n rud chruaidh isteach innte, a's nach gcrádhann sí go h-anam mé.
TUILLEADH (1) ▼
Diabhal mé gur mór a' scéal é, an duine bocht! Má bhí sé beag-mhaitheasach fhéin, dheamhan duine coideáin ná aitheantais a leig sé thart a' bóthar sin thíos ariamh, gan carra chainnte a bhualadh air, a's mara ndéanadh sé tada eile, chuirfeadh sé chuile dhuine faoi 'choimrighe Dé'.
+
→
cuideáin
Ní fhaca tú aon-ghamhain coideáin thart 'sna bólaí seo le cupla lá, a dhuine chóir. Fuair mé tuairisc i S. Ú. gur facthas a' teacht aniar é.
TUILLEADH (2) ▼
Chuir mé an madadh sa gcaora choideáin sin a bhí thuas i mbarr Sh. an lá faoi dheire, ach feicim thiar ar chuid (talamh) Mh. indiu í. Tá sí a' locadóireacht thart annsin le seachtmhain, agus is diabhluidhe mór a' t-iongnadh, nach dtagann aon-tóir uirre feasta.
Bhí fámuire thart annseo sa samhradh a's go deimhin ba éan coideáin críochnuighthe é. Dhá bhfeictheá chomh buidhe chomh bealthuighthe a's 'bhí sé, a's na bruachannaí a bhí amach ar a chuid liopaí. Dar liom fhéin gur ó réigiún coimhightheach eicínt é. Bhí an-chanamhaint air freisin.
Tá tú ar a' gcéithireacht aríst. Dheamhan easna dhíot, nó tá sé ort. Ach ní fhéadfá é (an slaghdán) a leigean thart, gan poc dhe a fhághail.
Dar mo choinsias is do-chreidthe an scéal é, scurach chomh cúilialta leis sin, a bheith ag gabhail thart ar a' gceird sin. Ach d'íosfadh na muca ciúine fhéin a' triosc arsa tusa.
+
→
baile
Tá go leor tamhnóga a's mion-bhailteachaí thart annsin, nach bhfuil fhios aghamsa chor a' bith.
TUILLEADH (3) ▼
Tá sé in áit eicínt ar fud an bhaile; tá sé áit eicínt thart faoi'n mbaile.
Bheinn thart d'uireasba fir muis, lá a bpósfainn fear as baile na gorta(n) s'agaibhse.
Dheamhan baile aige, anois, ach baile dona = is suarach le rádh an teach nó'n áit chomhnuidhe nó'n talamh atá aige anois; nó duine a bheadh a' gabhail thart ar aimsir, a's a' baint scathamh amach is chuile áit.
→
bannaí 1
Cuireadh bannuidhe trom air, a's is géar a theastuigh sin uaidh, fharrus é bheith 'dul thart a' sclamhaireacht, a's a' sceaimhínteacht, 'chuile lá sa mbliadhain.
+
→
bealach
Má bhíonn do bhealach isteach tigh W. A. tabhair abhaile chugam, a' cléibhín a d'fhága mé ann indearmad Dé Sathairn seo (chuai)dh thart.
TUILLEADH (1) ▼
'Sé Seáinín a bhí as bealach. Dheamhan siúite a' bith a bheadh ann, ó thús, marach é; ach tuille gheár do'n diabhal (do'n chlampar, tubaiste de'n mhíádh etc) aige, mara bhfuair sé garbh é, as a dheire = 'sé Seáinín a bhí contráilte, nó in a chionn-tsiocair, nó in a thús-scéil leis an achrann, ach fuair sé faoi na forbhaí é, shul dhá raibh an t-achrann thart, a's níl mise in a dhiaidh sin air.}}
Breagh nar scaoil tú an craobh mhúirín sin thart, a's gan a dhul i gcleitheamhnas thú fhéin a fhliuchadh. Diabhal rud a bhuail ariamh thú is measa ná slaghdán samhraidh. Fhobair gur fhága sé sínte mise annseo an bhliadhain cheana.
+
→
crinn
Bail ó Dhia ort! Nach bhfuil Garrdha an Bhóthair crínnte go leic cheana, a's dhá cholapa ann, ó Shamhain seo (chuai)dh thart. 'D'eile cé'n chaoi 'mbeadh sé.
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh ciall a' bith agaibh a dhul ar chúrsaí, agus sib fhéin a's an bád eile a' creinneadh a chéile. 'Séard a bhí agaibh a dhéanamh an uair sin scód a thabhairt di. Ní raibh baoghal a' bith go gcaithfí thart an seol. Tá bádóireacht mhaith agaibh chois teallaigh, go dteighe sib ar chlár na h-imeartha. Ní fhanann fuis nó fais orraibh annsin.
Tháinic cuaibhtheach orainn de ghort a' gharta a's caitheadh thart an seol. Thapuigh muid é, a's níorbh fh'learr dhuinn fhéin gur thapuigh.
→
beo 1
Naoi lá a sheasfas a' cogadh adeir a' tar(n)gaireacht. Ní mór do chuile dhuine trí mhaingín min' choirce a thabhairt leis, a's a dhul síos in ua(mh)ain thalmhana go mbeidh sé thart. Ach is aoibhinn do'n té a bheidheas beo. Beidh saoghal na bhfuigheall aige.
→
bioraím
Dhá mbiorr(uighth)eá an claidhe céadna chuile lá a d'eireochadh ort, sé'n cás céadna é. Bheadh sé curtha in aer aríst ag daoine atá 'gabhail thart a' bóthar.
→
bior
Nach thú atá thart gan tobac. Dhá gcuirtheá do shúile ar bhior anois, dheamhan a' gráinne a gheobhfas tú go dtí ambáireach.
+
→
bocht 1
Ó bhean bhocht a bhíodh ag (d)ul thart annseo fadó, a thóig mé na sean-phaidreachaí sin.
TUILLEADH (3) ▼
Fear bocht a bhí ann ag dul thart ag iarraidh a chodach.
Is mór a' mhaith a tháinic ar a' saoghal ó'n am a mbíodh fir bochta a's mná bochta ag (d)ul thart ag iarraidh a gcodach 'chuile lá, a's chuile phuínnte sa ló amanntaí.
Dheamhan ceird fhiuntach a' bith a bhí ann fadó, ach fir bhochta ag (d)ul thart ó theach go teach, poiléataraí a's botháin bheaga chois a' bhóthair aca(b), a's rógairí reatha a's tóruidhthe ag imtheacht a' robáil, a's a' sladadh. Níl tada de'n obair sin anois ann.
→
bruach
Nach diabhaltaidhe an tuile a bhí thíos i gCill Dara, an geimhreadh seo (chuai)dh thart. Dubhairt ceannachthóir ar an aonach liom, gur líon sí isteach sa teach aige, a's go raibh sí bruach ar bhruach le posta na leapthan, sa seomra a bhí le talamh. Déanann sí míonós igcomhnuidhe 'sna taltaí íseala sin.