Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: tinneas

→ faitíos

D'fhan sé as an teach sin ar an bpuinnte faitíos tinnis (.i. ar fhaitíos ag dtóigfeadh sé an tinneas a bhí ann)

→ farasbarr

Tá earasbar tinneas air inniu = tuilleadh tinnis thar mar a bhí (inné etc.)

→ friochanta

Tá sé cho giorraisc len a bhfaca tú ariamh. Chreidim dheamhan neart aige air. Bhí sé ag obair in éindigh linne, nó gur buaileadh síos é. An tinneas a rinne cho freochanta é sílim (cantalach, mí-fhoighdeach). Tá sé as a shlainte

→ fág i

Sé an tinneas atá indon duine a fhágáil in ísle bhrí

→ fánach

Tinneas fánach atá air = ní brí é

+

→ fóir

Chaifinn rud ar bith anois, dhá mba nimh fhéin í, dhá dtugadh sí fuairiúint dom ar an tinneas seo

TUILLEADH (1) ▼

Níl d'fhóirínt ag an dochtúr le déanamh air ach ceirín a chur leis. Is fóirínt é sin fhéin nó go bhfuaraí sé. Annsin bíonn sé cho dona céanna aríst nuair nach gcuirtear malrait ceiríní sách minic leis. Scrúdfadh sé thú ag éisteacht leis scaití. Ach ní bhíonn neart ag an tinneas air

→ cabach

Is beag a' mhaith pear(bh)úl a chuir air sin. Tá sé chomh cabach, a's go mbeidh sé a' déanamh tinnis dhó, go labhruighe sé air.

→ cailm

Tá fhios ag a' lá gur beag a' chailm atá air, a's an ruaig thinnis atá dhe aige. Ach reanglamán bradach roighin é.

→ caolóid

Ní fhéadfainn caolóid ithreach a chur anois, nach mbuaileann an tinneas droma sin mé. Má bhím cromta achar a' bith, ní fhéadaim mo dhruim a dhíriú chor a' bith 'na dhiaidh.

→ ceal 1

Ní airighim pian ná tinneas. 'Sé 'bhfuil orm, cheal gan aon-mhisneach a bheith agam, corruighe isteach ná amach.

→ ceisneamh

Dheamhan lá ó tháinic cuimne dhom, nachar chuala mé an ceann céadna a' ceisniú, a's a' leigean tinnis uirre fhéin, ach tá sí annsiúd in a ruacán caillighe fós, a's gan cosamhlacht a' bith báis uirre.

→ cinnireacht

Dhá bhfaghad sé aon-chinnireacht a rath, shrianfadh sé thríd an tinneas.

→ coimhthíos

Bheadh coimhightheas orm a dhul 'na ghoire, ingeall ar a' droch-thinneas a bhí sa teach = drugal, doithcheall nó "conceit".

→ cíble

Leig de do chuid cíble fúmsa anois. Dheamhan aithne ort nach mise is cionntaighe leat fhéin, a's le do chuid tinnis.

→ bealach

Níl pian ná tinneas air, ach é a' giorrú an bheala(igh) leis.

→ crochaille

Ní thaithnigheann na crochaillí sin chor a' bith liom. Tinneas gorálach é an slaghdán sin, agus is furasta leis a dhul in ainsil, mara dtuga duine aire mhaith dhó fhéin air.

→ cuisneach

Bhuail a' tinneas céadna ar cailleadh an chuid eile leis, an coileaichín riabhach sin amuigh, ach bhí sé sáthach cuisneach le na chuir (chur) dhó.

→ breoite

Is fada an lá meath-thinn é sin. Níl pian ná tinneas air, ach go bhfuil sé breoidhte in a dheidh sin.

+

→ aer

Deir siad go bhfuil aer 'Mheriocá an-chóireamhail ag a' tinneas sin = déanann aer Mheriocá maith a chuir ar dhuine 'bhfuil an tinneas sin air.

TUILLEADH (1) ▼

Cuideocha sinseáil aeir, go maith leis, ar a' tinneas sin.

→ aiféalach

Tinneas aithmhéalach é an slaghdán bradach sin.

+

→ buail suas

Tá sé buailte suas ar fad, ó 'bhí an ruaig thinnis sin air, go deireannach.

TUILLEADH (1) ▼

Tá mé buailte suas, as na cosa ar fad le seal, ach dheamhan pian ná tinneas orm thairis sin = níl siubhal an bhealaigh ionnam ag mo chosa, ach dheamhan mairg orm thairis sin.

+

→ buail síos

Tinneas aithmhéalach é an slaghdán céadna. Ní túisce biseach ag duine ná 'bhio(nn)s sé buailte síos aríst leis.

TUILLEADH (1) ▼

Níl pian ná tinneas air, ach go bhfuil sé fuasaoid a thaoibh beagáinín. Ach tá sé buailte síos mar sin fhéin.

→ buail

Barr ar a' dathamhlacht, a's 'gcead 'e' chomhluadair, bhuail tinneas mo bhuilg mé, a's fhobair gur fhága sé ar an-chaoi mé, go maidin.

→ buille

Beannacht dé dhuit, a dhuine sin! Dheamhan a' buille fhéin a rinne mé le mí, ag ruaig tinnis a bhuail mé, th'éis na Nodlag.

→ buinneán 3

Is gártha an buinneán de ghlór a bhío(nn)s aige, nuair a bhío(nn)s braon sa gcírín aige. Chloisfeá thiar adtuaidh é. Is beag a' dochar dhó tinneas cinn fhéin a bheith air, a's an bhúithreadhach a bhío(nn)s aige.

→ ainneoin

Tá sé ina shean-léim aríst, aindeoin an ruaig thinnis a bhí air.

→ aird 1

Uair 'sna naoi n-áird a theighea(nn)s sé (ch)uig an Aifreann, ó bhí an ruaig thinnis údaidh air.

+

→ aireachtáil

Tagann tinneas de'n tsórt sin gan aon-aireachtáil.

TUILLEADH (1) ▼

Níl aon-aireachtáil aige, ar thinneas = ní mhothuigheann sé tinneas; ní ghoilleann tinneas air.

→ aire

Thug sé an-aire dhó fhéin ariamh, agus ní raibh pian ná tinneas air.

+

→ airigh

Ní airigheann sé pian ná tinneas, agus níl sé ar foghnamh ina dheidh sin

TUILLEADH (1) ▼

'Tuige ar thaobhuigh tú isteach a' teach aca(b), má d'airigh tú aon-tinneas a bheith ann = má chuala tú, má chronuigh tú, má thug tú faoi deara.

→ cuir amach

Tá tinneas droma orm, de bhárr an chuir-amach fhada 'bhí orm ó mhaidin leis a' bhfraoch

→ antlás

Is mór an t-íongnadh gur leig a chuid an-tláis dó, an ruaig tinnis sin a leigean thairis = duine ampludhach a mb'éigin dó fuireacht istigh le tinneas.

→ anuas

Mara raibh an céad sáruighthe aige, bhí sé suas 's anuas leis, agus dheamhan pian ná tinneas a bhí air, gur bhuail tinneas a' bháis é.

+

→ anó

Tinneas mo bhuilg a' t-anshógh atá orm, agus ní measa an-shógh eile.

TUILLEADH (1) ▼

Thiocfadh sé ó'n anshógh, marach a' tinneas a bhuail é = ní hé an t-éalang a bhí air a thug aon-bhás dó, ach tinneas eile a bhuail é.

→ ardaigh

Tá'n tinneas árduighthe air = tá sé gaibhte 'un donacht

→ athraigh

Is iomdha athrúintí a chuirea(nn)s a' tinneas sin fhéin de = ní mara chéile bhuaile(ann)s sé duine nó bhío(nn)s sé ar dhuine i gcomhnuidhe. Bíonn biseach ag duine amanntaí a's é air, a's amanntaí eile is donacht bhíos air.

→ fionnórtas

Tá sé ag dul thríd aoidheo anois, agus fionnórtas beag aige ar an tinneas.

→ flichshneachta

Ba deannachtach an chith frith-shneachta a chaith sé amach san oíche aréir. Bhí mé amuigh i gcíonn bó a raibh tinneas laoigh uirri, agus ba bheag nar seacáladh mé. B'fhuar an oíche í deirimse leat

→ fonn

Is beag an dochar dhó tinneas a bheith air, leis an bhfonn atá air fanacht amuigh droch-laethantaí

→ fínigh

Is furasta le corp fíniú ar aimsir the, go mór-mhór corp nach raibh ídithe ag tinneas. Ní fhíneódh corp th'éis luighe fada go deó, mar ní bhíonn bioreanga orra. Bhí corp shean-N. cho héadtrom le cleite, go ndéana Dia grásta uirre!

→ imigh

Bhfuil an tinneas imthighthe dhíot = 'bhfuil biseach agad.

→ fiú

Ní fiú puintín bioráin a bhfuil de thinneas air

→ fulaing

Níl tinneas ar bith is mó a bhfuil fuilint ann ná cancar = bíonn pian ghárha leis

tinneas (50+)