Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Leig

Nualitriú Bunlitriú

Leig

—Tá'n iomad ciall eile le "leig", ach is ionann's gur mar atá siad ag an Duinníneach atá siad againne inGaillimh

Leig do chois, do lámh, an neasgóid agus rl. = nuair a bhíos síleadh nó bracha nó braon i lot nó in at nó i neasgóid, sactar biorán innte leis an droch-adhbhar a leigean amach.

Níor leig mé an niosgóid seo fós.

Tá sé leigthe leis fhéin (duine a bheadh ag [dul] ó smacht).

Tá'n malrach sin leigthe leis fhéin ar fad: dheamhan a chos ná a chnámh a thiocfadh amach as a teach ag an sgoil dom.

Tá an-leigeann fúithi — duine nó beithidheach leigthe sgaoilte, a mbeadh stiúr siubhail agus reatha faoi.

Tá leigeann con faoi Cháit = 'sé a cosamhlacht dá dteigheadh sí chun siubhail nó reatha, go gcoinbheochadh sí coisidheacht le cú.

Leigean Reatha: an t-achar a sheasas duine siar ó léim árd, le rithte reathach a dheanamh

Tá mo dhóthain leigean reatha sa méid seo le dhul glan-easgartha thar an gclaidhe (freisin amanntaí, an méid tosaigh a tiubharfaí do dhuine thar dhuine nó daoine eile i gcoimhlinnt nó i rása, nó ingeábh coisidheachta).

Féach freisin

→ féar

→ imní

Leig in iontrálacha eile (50+)

→ aisfhreagra

Leig de do chuid aisfhreagraí anois nó tiúrfaidh mise luach do chuid aisfhreagraí dhuit

→ farasbarr

Leig an méid seo d'earasbár ar an ngiota fleainín

→ fios

'Gcuire Dia an t-ádh ort agus leig dhom. Níl fios rúin ná mioscais agamsa faoi fhéin ná faoin a chuid cúrsaí. Muise nach haisteach an cleite cómhrádha a tharraing tú chugam i mbrollach an lae?

TUILLEADH (1) ▼

Más ag iarraidh fios ormsa a bhí sé, tá sé gan fios anois muise. Dheamhan faice a leig mise leis

→ focal

Ná leig aon-fhocal dhe sin amach = bíodh fascadh ionad faoin scéal sin

→ foilsigh

Má tá Dia thuas foillseóidh Sé É fhéin ar an bhfear sin faoin anshógh a leig sé ar a athair agus ar a mháthair.

→ foláir

Níorbh fhuláir dhomsa gur leig mé liom fhéin ar chaoi ar bith. Marach gur leig, gheobhainn garbh é

→ framsáil

Leig de do chuid framsála anois. Tá sé in am agad a bheith tuirseach feasta

→ froigisí

Leig de do chuid frugaisí cainte anois! Tá ar ndíol dhi sin cloiste againn.

→ foléimneach

Leig de do chuid fuiléimneach anois, nó cuirfidh mise laincis ort!

→ fáinne

Ná leig ón méir anois é. Ionntuigh é a fhleascaigh … fáinne óir ort! Tá muid fhéin cluiche = d'ionntuigh sé an chúig

→ fáir

Dhá mbeinn ag fuagairt go maidin air ní thiúrfadh sé fáir ná freagra orm. Leig sé air fhéin nar chuala sé beag ná mór mé. Mo léan géar sé a chuala!

→ fánach

Leig tú uait na muca go fánach. Dhá seasthá ó na ceannachóirí gheobhfá dhá phunt eile an ceann ionta

→ féar

Ná leig na beithigh isteach annsin go tús féir indeireadh an Earraigh

→ cabach

Nach maith a chaithfeadh Cáit chabach é chloisteáil! Cuirfe sí sin anois a leagan fhéin air. Níor leig sí aon-scéal uaithe fós ariamh gan agús a chuir ann.

→ cabaireacht

Leig de do chuid cabaireacht anois liomsa, nó mo choinsias 'dar m'anam déanfa mé cuailín cnámh dhíot.

→ cipiléireacht

Leig de do chuid cibiléaracht chainnte anois. Tá rud eicínt eile ar m'aire.

→ clabaireacht

Ara leig de do chuid clabaireacht, a's ná bí do mo bhodhrú léithe. Dheamhan aithne ort, nach dtiubhra daoine áird ort.

→ cliar

Dheamhan tionnabhar a leig mé as mo cheann aréir, ag a' gcliar seo. Tá mé de'n tsaoghal aice, tá mé sin.

→ coinicéar

Teirigh ar shúil a' choinicéir a's ná leig isteach é a fhleasca(igh)

→ cora

Diabhal mé gur mór a' scéal é, an duine bocht! Má bhí sé beag-mhaitheasach fhéin, dheamhan duine coideáin ná aitheantais a leig sé thart a' bóthar sin thíos ariamh, gan carra chainnte a bhualadh air, a's mara ndéanadh sé tada eile, chuirfeadh sé chuile dhuine faoi 'choimrighe Dé'.

→ cosúlacht

Dheamhan ar mhiste duit, dhá mbeitheá gan aon-choisméig dhamhsa dhéanamh ariamh, ach leig goithtí ort fhéin, ar a dhul amach ar an urlár duit. 'Dhá dtrian de'n damhsa an chosamhlacht'.

→ cíble

Leig de do chuid cíble fúmsa anois. Dheamhan aithne ort nach mise is cionntaighe leat fhéin, a's le do chuid tinnis.

→ cóipís

Leig de do chuid cóipís' anois, arae níl aonduine a' tabhairt áirde ort.

→ bannaí 1

Chuir mé bannaidhe béil air, gan an scéal sin a leigean amach ar a bhfaca sé ariamh, a's sílim nar leig ach an oiread, arae níor chuala mé aon-cheo in a dhiaidh ariamh faoi.

→ bealach

Níor leig sé isteach ariamh fear bóthair ná bealaigh.

TUILLEADH (6) ▼

Níor thug sé cead an bhealaigh dhuinn, go dtí an ceathair a' chlog; níor leig sé cead a bhealaigh linn go dtí an ceathair a chlog.

Scaoil bealach leis; tabhair cead a bhealaigh dó; leig bealach leis = leig 'un siubhail é; tabhair cead imtheachta dhó.

Níor leig sé aon-teach ósta thairis, i gcaitheamh an bhealaigh, nach ndeacha sé isteach ann, a's nar ól sé failm ann.

Déan do bhealach anois, a's leig dhomsa ar mhaith leat fhéin.

D'eirigh bealach maith leis, ach leig sé uaidh é, le dreabhlás a's siléig = d'eirigh posta, ceird, nó slighe mhaith leis, ach chaill sé é aríst, le dreabhlás a's siléig.

Is deacair a chomhairleachan a thabhairt do'n cheann céadna. Bhí bealach maith cheana aige in Ameriocá, a's páighe mhór, a's leig sé uaidh é le cion-faillighe.

→ beann

Deasuigh isteach, a's leig binn de'n chathaoir agham (chugam).

→ beart

Má leig sé scíth, leig sé míle scíth faoi'n mbeart ó cheann a' bhóithrín aníos.

→ cniogaide

Leig de do chuid criogaidí anois. Dhá gcuirtheá-sa aníos, gacha le cliabh feamuinne liomsa ó mhaidin, deirimse leatsa, go mb'fhurasta cur chugad anois.

→ coiric

Leig tú an iomarca coirricín suas uirre. Dubhairt mé sin leat, arae d'aithin mé ort, go raibh tú dhá tabhairt isteach ro-luath = cruach arbhair a bhí ro-bhiorach as a barr.

TUILLEADH (1) ▼

Leig mise bréaga faoi'n gcoirricín aige, tá mé 'rádh leat! = chum mé bréaga dhó.

→ crígh

Tá a bhfuil de chrícheannaí annsin beo beithidheach le coiníní, ó leig mise as an gconfairt.

→ críoch

Ná leig a' céachta as do láimh indiu, go dteighe tú go críoch.

→ cuilín

D'eile cá'r nigh sí iad ach sa tobar. Nach bhfaca mé na cuilíní gallaoireach air nuair a chuaidh mé amach ag iarraidh an aistir uisce sin! Is beag a' dochar di náire a bheith uirre feasta choidhchin gan fios a gna(ithe) a bheith aice fhairis sin, ach ní hí is measa ach sibse a leig amach í.

→ seanbhaile

Bhí muid dhá uair go láidir ar a' gcarraig, 'san am ar bhuail ceann cruachán M. B. Chuir sé dhá shean-urchar sa bhfairrge é, a's chornuigh sé suas a' dorugha. 'Ní áit buaile ná sean-bhaile d'aonduine an charraig seo' adeir sé, a's leig sé leis fhéin suas a' dúirling.

→ beo 1

Amach leat ar a' bportach go beo, a's ná leig an oidhche ort fhéin.

TUILLEADH (3) ▼

Ní mór dhuit a bheith beo, bíodhgamhail thairis sin. Leig tú an cut ar a' drisiúr, nó gur dhóirt sé an bainne.

Imthigh leat anois go beo tapa, a's ná leig a' deireannas ort fhéin.

Nuair a chuala sé an méid sin leig sé leis fhéin go beo, tapa, deirimse leat.

→ beo 2

Hébrí céard a dheanfas tú leis a' mbeo, leig de na mairbh; abair do rogha rud leis a' mbeo, ach fág na mairbh le na n-anshógh féin.

→ beochan

D’eirigh beochan deas gála, taca eadarshutha, ach leig sé faoi aríst gan mórán achair. Fhobair go ndearna na míoltógaí géara cior-thuaithbhill dhíom trathnóna.

→ bhíogaíl

Leig do do chuid bhíodhgaighle (l leathan) anois, nó tiubhra mise luach do chuid bhíodhgaighle dhuit.

→ bhíog

Leig a' t-éinín bhíodhg 'san uibh, a mhama.

TUILLEADH (1) ▼

Ná leig aon-bhíodhg as a' bhfeadóig sin anois.