Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Buille maitheasa

→ framsáil

Ní iarrfadh sí aon bhuille maitheasa a dhéanamh go héag ach cead framsáil a fháil ar bhóithrí

→ froigisí

Ní dhéanann sé buille maitheasa ach ag cur caoi ar an mbicycle atá aige, ag cur iongáis agus freigisí air. Agus ní túisce thuas aige iad ná anuas aríst

→ fánaíocht

Éirigh as an bhfánaíocht agus déan buille eicínt maitheasa feasta choíchin. Ach níl fír na maitheasa ionat

→ fóir

Níl buille maitheasa déanta agaibh ó mhaidin. Go bhfóire Dia ar an té atá in bhur gcleithiúnas!

→ caidhfte

Tá caidhfte mná aige, nach n-iarrfadh aon bhuille maitheasa a dhéanamh dhá lá a saoil, agus faigheadh sí duine a choinneodh comhrá léithe.

→ ciseadóireacht

Ní ghnídís sin buille maitheasa ar bith eile fadó ach ag caoladóireacht agus ag ciseadóireacht, agus ag díol chléibh agus ciseáin i nGaillimh.

→ cíosáinín

Tá an cíosáinín sin thuas ag M. Bh. istigh againn chuile ré solais. Meas tú an ndéanann sé buille maitheasa ar bith, ach chreidim gurb é cuid an bheagáin atá sé in ann a dhéanamh théis a dhíchill. Dheamhan brí ann.

→ bealach

Ní fhaca mé ariamh é nach i mbéal an bhealaigh a bheadh sé. Meas tú an ndéanann sé buille ar bith maitheasa?

→ boideoide

Is mairg dhuit nach ndéanann buille eicínt maitheasa tharas a bheith in do bhoideoide mar atá tú.

→ buil

Ní buil leis buille maitheasa a dhéanamh anseo agus ní buil leis fanacht ag an scoil, agus níl a fhios agam beirthe ná beo céard a dhéanfas muid leis, arae tá muid sáraithe reicthe aige.

+

→ buille

B'fhurasta a aithinte go raibh a chuid maitheasa ar iarraidh agus nach mbuailfeadh sé aon bhuille sa mbéim tí (ní) ba mhó.

TUILLEADH (15) ▼

Dheamhan buille maitheasa a rinne mé le gabháil chun seachtaine ná buille maitheasa a d'fhéad mé a dhéanamh ag daitheachaí

Dheamhan buille maitheasa a rinne sé le coicís ach ag imeacht ag fálróid agus ag seiteamas lena comharsanaí.

Dheamhan buille maitheasa a fhéadaim a dhéanamh ag iarraidh beithígh a fhaire gan a dhul i mbradaíl.

Dheamhan buille maitheasa ar bith is mian leis a dhéanamh ach cead scoir a fháil.

Dhá dhream nach bhfuil call dóibh buille maitheasa ar bith a dhéanamh — máistrí scoile agus póilíos — agus dhá laghad dhá ndéanann na máistrí scoile, dheamhan buille ar bith ar na póilíos.

Tabhair cead dhom buille eicínt maitheasa a dhéanamh agus ná bí do mo mhearú mar sin i gcónaí.

Ta macnas air cheal aon bhuille maitheasa a dhéanamh.

Más leat aon bhuille maitheasa a dhéanamh, ní fhéadfaidh tú an oiread cion a bheith agat ar an leaba agus atá.

Cén chaoi a bhféadfadh sé aon bhuille maitheasa a dhéanamh. Níor cuireadh fír na maitheasa ann nuair a bhí í a chur ann.

Tá saol na bhfuíoll aige gan buille maitheasa ar bith.

Dheamhan buille maitheasa ar bith a bhí air ansiúd, ach ina dhiaidh sin, níor lig an leisce dhó aire a thabhairt dhá cheann posta

An bhfaca tú dream ar bith ariamh nach bhfuil buille maitheasa ar bith orthub ach máistrí scoile? Cupla uair sa ló agus leath na bliana ina gcónaí. Is olc an tír atá dhá n-íoc, leabharsa.

Tá an saothrú beag, ach dheamhan an fiú dhuit a rá go mbeidh buille maitheasa ar bith ort ann.

Níl déantús maitheasa ar bith ann. Is annamh a ghníonn sé aon bhuille oibre.

Tá sé i dtír na hóige ann a mhic ó! Togha na beatha agus gan buille maitheasa ar bith!

→ bunús

Cá bhfaigheadh sé bunús a bheith aige, fear nach ndéanann buille maitheasa ó Luan go Satharn

→ athraigh

Chuir mé aithne air mura n-athraíodh sé béasa, agus buille maitheasa eicínt a dhéanamh, nach gcoinneoinn lá ná leiceann thar an lá cairde é — chuir mé pearúl nó fainic air mura n-éiríodh sé as an leadaíocht agus as an spreallaireacht, nach gcoinneoinn lá é níos faide ná an uair a bheas a aimsir istigh

→ imigh

Tá sé ag imeacht ina leadaí ó theach go teach gan buille maitheasa a dhéanamh — tá iompar leisciúil faoi ag dul thart

→ ith

Dhá bhfaigheadh sé a chuid le n-ithe, ní éileodh sé aon bhuille maitheasa a dhéanamh go deo — dhá bhfaigheadh sé bia, ní thabharfadh sé toil ar aon obair a dhéanamh go héag

→ fiach 1

Diabhal buille maitheasa a dhéanfas sé siúd i mbliana ná a bhfuil sé in ann aon bhuille a dhéanamh. Is doiligh an fiach a chur as an tom nach mbíonn sé

→ fír

Níor cuireadh fír na maitheasa ann in am. Is furasta a aithinte air fhéin nár cuireadh. Ní mian leis aon bhuille a dhéanamh — níor taithíodh é leis an obair ina óige; níor cuireadh broid nó dúthracht nó smior na hoibre ann; níor cuireadh an obair sa gcnáimh aige in am. Ní minic adeirtear "fír" ar a aghaidh féin. "Fír na maitheasa", "fír na hoibre" srl. adeirtear go hiondúil

→ daba

Má tá sé in ann an daba sin (feoil) a choinneáil leis féin i gcónaí, dheamhan cailleadh air. Amadán a bheadh ann dhá ndéanadh sé aon bhuille maitheasa agus fuíoll na bhfuíoll aige mar atá sé

→ danra

Díthreabhach danra í le cur amach ag obair. Chaithfeadh sí lá fada samhraidh ansin ag faire na splaince gan iarraidh buille maitheasa a dhéanamh. 'Sí atá coilgneach freisin má fhaigheann duine ar bith aon chaidéis dhá cuid díomhaointis

→ daol

Murach go bhfuair sé daol ó rud eicínt, ní bheadh sé ag imeacht ar an gcóir sin le seachtain: gan buille maitheasa a dhéanamh, ach soir agus anoir an bóthar agus síos go cladach. B'fhéidir gurb í an cailín atá aige i M. atá ag dul ag pósadh nó ag déanamh roghain ar fhear eicínt eile. Níl aon duine in Éirinn is fusa a shaighdeadh ná é ar ndóigh

→ doineann

Ní féidir buille maitheasa a dhéanamh ag doininn agus ag fuacht

→ droim

Tá siad thíos ansiúd chuile lá sa mbliain agus a ndroim le coirnéil acu, gan buille maitheasa a dhéanamh. Is furasta dhóibh agus an tír dhá dtógáil

→ droiminn 1

Fágfaidh an scaróireacht droiminn air, cuirfidh mise geall leat. Tá an diabhal sin ag imeacht ina ríste ariamh, gan buille maitheasa, nó go mb'éigean dó an méid sin a dhéanamh ar na portaigh

→ duán

Splanctha i ndiaidh fir atá an chlann iníon sin uileag aige. Ó dheamhan buille maitheasa a ghníos siad ó mhaidin go faoithin, ach ag breathnú orthu féin i scátháin agus dhá ndéanamh féin suas. Buaileann siad amach ag spaisteoireacht, más fíor dóibh féin ansin tráthnóna, agus a gcuid eochraí ar an duán acu. Chuala mé nach bhfuil spré ag mac L. seo thiar i ndiaidh an scaoinn ard sin atá ann. Diabhal bréag nach mbeidh féirín aige muis

→ déan 1

Tá sé ag déanamh go hóg. Deir tú leis a chaitheas an lá ó mhaidin go faoithin amuigh ar an talamh ag obair. 'Sé an gnaitheach é anois, agus daoine ag rá nach ndéanfadh sé sin aon bhuille maitheasa lena ló

→ déantús

Dhá mbeadh déanamh maitheasa ann, ní ag mháinneáil (fáinneáil?) thart ansin ar feadh an lae a bheadh sé agus a gharraí thart cheal glantacháin. Fuair sé an saol róleisciúil san am a chuaigh thart; gan call dó buille ar bith a dhéanamh nuair a bhí lán tí acu ann. Ach bainfear siar as é anois ó tá sé ina aonraic

→ déidín

Ara a dheartháir mo chroí tú, tá déidín tite ag a bhfuil sa teach seo cheal fags, agus é ag cinnt orthu aon cheann a fháil. Ní cheal a shaothraithe é muis. Chuaigh duine acu soir chomh fada le tigh Bh. N. an oíche cheana, ach dheamhan ceann a d'éirigh leis ach an oiread. Reicfidís istigh sa teach thú nuair a bhíos siad dhá bhfuireasa. Ní mian leo buille maitheasa a dhéanamh. Tháinig mé isteach an lá cheana agus ubh agam a fuair mé beirthe. Hé brí cén chaoi ar sciorr an focal uaim féin gurb eo é seascach na gcearc — leathfhocal é atá agam — 'm'anam nach é,' adeir sé 'nach (ach) seascach na bhfags agus an tobac.' Tá a fhios ag mo chroí go mbeadh trua agat dóibh scaití nuair a bhíos siad lá nó dhó dhá bhfuireasa

→ díocas

Sin é an chaoi a bhfuil sé. Buaileann daol é laethanta. Ní fhaca tú aon fhear oibre go hiomaí a chinnfeadh air. Ach chomh luath agus a chuireas sé an méid sin díocais thairis, ní fhanann maith ná maoin ann. Dheamhan is móide buille maitheasa a dhéanfadh sé aríst go ceann coicíse.

→ díol 2

Níl aon díol trócaire ann go dtí é. Thíos ansin ar shlata na Gaillimhe agus muirín lag lúbach aige, agus gan buille maitheasa a dhéanamh le bliain mhóir fhada. An mbeadh a fhios ag aon duine ó Dhia anuas cén chaoi a bhfuil sé dhá bharraíocht chor ar bith agus gan slí ná fáltas ó neamh aige

→ Dónall

Tá ceann eile ag béal an dorais againne nach ndéanann buille maitheasa ó mhaidin go faoithin ach ag imeacht ag liúistíocht (leoistíocht) sa ngarraí ag chuile dhuine. Is deartháir do Thadhg Dónall mar adeireadh T.

→ dúradán

Tá dúradáinín dona d'athair aige muis — ní dhá roinnt leis é, ach dhá fhágáil aige. Dheamhan carr móna a bheadh bainte aige bliain mhór fhada agus é a fhágáil faoi féin. Ach dhá dhonacht dhá bhfuil sé anois, ba mheasa go mór fadó é. Buille maitheasa ar bith ní dhéanadh sé ach fáiscthe síos ar bhóithrí agus ag súdaireacht soir anseo.

Buille maitheasa (46)