Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: adúirt

+

→ abair

Is mór adúirt sé ariamh go ndéana Dia grásta air, ach tá a shraith ar lár faoi dheireadh

TUILLEADH (12) ▼

Is tú adúirt agus ní hé Dia — dhá ndéanadh duine eascainí ar dhuine eile, nó dhá dtuaradh sé mí-ádh, déarfadh an ceann eile é seo. Scaití ciallaíonn sé: man proposes; God disposes

An eascainí chéanna ort! Is tú adúirt agus ní hé Dia! Go mba túisce agat fhéin é ná againne!

Dúirt sé nach gcaithfeadh sé aon triomach an samhradh seo. 'Sé adúirt agus ní hé Dia. Mar is toil le Dia a bheas sé sin

Dúirt sí nach mbeadh duine acu sa gcomhaireamh ceann bliain ó inniu: go raibh siad tolgtha fré chéile. Ach dheamhan a fhios aici. 'Sí adúirt agus ní hé Dia

Bhí sé rá go ndéanfadh sé scioból mór eile le haghaidh coirce agus fataí agus chaon tsórt ó thuaidh den teach, ach 'sé adúirt agus ní hé Dia. Ní bhfuair sé saol lena dhéanamh

Is iomaí rud is buaine ná an duine, mar adúirt an té adúirt é — is minic leagan mar seo dhá chur ar sheanfhocla, ar ghiotaí d'amhráin agus de scéalta, ar leathfhocla, ar dheilíní, ná ar chaint ar bith a bhíos i mbéal daoine go minic

Tá sí mar atá sí, agus níl sí gan locht, mar adúirt an té adúirt é

'Agus a chailín bhig óig, ná pós thusa fear an dá chroí,' mar adúirt an té adúirt é

Tá sí liath agus tá sí caoch, mar adúirt an té adúirt é

Anois adúirt tú é! Sin é a bhí a dhéanamh leis. Gan é a ligint sa mbóithrín chor ar bith

Anois adúirt tú é gan bhréig gan mhagadh! Ní bheadh aon duine acu beo fadó an lá murach gur choinnigh sí deoladh leo

Abair gurb ea! Chuir mise ansin thoir anuraidh iad, agus níor tháinig a leath (cineál fataí). Is scrios ceart iad mar adúirt tusa

→ dáiríre

Ní bheadh a fhios agat barainneach an raibh sé dháiríre nós mura raibh (nó mura raibh). Idir shúgradh is dáiríre a bhí sé sílim. Tá sé chomh bréagach leis an bhfear adúirt go bhfaca sé an féar ag fás ar aon nós

→ dallach dubh

Nach lena aghaidh sin atá sí ann. Cén mhaith di a bheith ina bean leanna mura bhfuil sí in ann an dallach dubh a chur ar dhaoine. Sin é a gceird sin ar fad: thú a choinneáil ar strapa go gcaithe tú an chianóig dheiridh. Bóthar agus bata a thabhairt duit ansin. Is cóir adúirt an té adúirt é: "Agus a liachtaí teach ósta ar ól mé ariamh coróin ann; Agus nach dtabharfaidís dom lóistín na hoíche"

→ dallán

Ar chuala tú céard adúirt sé? Níl fios a labhartha aige ar chuma ar bith. Nó is aige atá sé ach nach bhfuil aon chuibhiúlacht ann. 'Bhris mé an dallán inti leis an gcéad shacadh den chleith chábáin,' adúirt sé. Anois a bhfuil biseach agat? Is mór adéarfá le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!

→ dall dúda

Is aige atá a údar a bheith ina dhall dúda le codladh. Fear ar bith a bhíos ina shuí le giolcadh an éin chuile mhaidin. Ach murach gur muid féin a bhí ar cuairt ann aréir agus go raibh ómós aige duitse, bheadh sé imithe siar a chodladh i bhfad roimhe sin. Bíonn sé ina shrainn ag an hocht chuile oíche. Tá sé chomh folláin leis an ngiorria. Is cóir adúirt an fear fadó: Téirigh a chodladh leis an uan agus éirigh leis an éan; Coinnigh do cheann agus do chosa tirim; Seachain na mná agus an t-ól agus go deo ná déan an t-athchodladh

+

→ damnaigh

Anam ar bith a fhágas an saol seo i staid an pheaca marfa, damnaítear é. Sin é adúirt an Teagasc Críostaí ar chuma ar bith

TUILLEADH (1) ▼

Damnú síoraí air, an dailtíneach bradach, is tú adúirt lomlán an chirt leis. Nach sonnta an mhaise dhó é! Dheamhan aithne air nach duine é atá i riocht gníomh eicínt a dhéanamh!

→ dán

Gan doubt. 'Sé an rud atá tusa a rá atá ag luí le dán agus ní hé an rud adúirt seisean

→ danra

Fuair tú amach é muis an té a bhfaightheá sladmhargadh uaidh, an fear is danra sa tír faoi rud a cheannacht uaidh. An bhfaca tú an bullán a bhí thoir ar an aonach aige aonach beag na Samhna anuraidh. Bhí scoilteadh déanta againn míle uair, agus gan eadrainn ach leathchoróin. Thabharfainn dó de luckpenny é, ach ní ligfeadh sé laglabhartha as an airgead adúirt sé é, théis go ndeachaigh mé ar ais aige cúig nó sé de chuarta. Sin é a bhí danra agat!

+

→ deachma

Bhí na heiricigh (Protastúin) go dona an uair sin a dheartháir mo chroí. Ag imeacht le Bíoblaí agus le soup, agus dhá bhaint siar as na daoine le deachmaí théis sin. Ba bheag an cheart a bhí le fáil ag an Rómhánach (Caitliceach) an uair sin. Mo choinsias ba bheag. Nach cóir adúirt an ceann eile féin san amhrán: "'S go bhfuil an dlí ar fad acu ó mharaíodar Rí Séamas." Ní mé an faoi na deachmaí sin a rinneadh an t-amhrán do Chac i Mála a bhí siar faoi Chonamara … Ach ní hea. Ag iontú daoine a bhí sé sin. Níor mhaith dhuit é sin a lua siar in áiteacha ann fós. Chniogfaidís thú faoi

TUILLEADH (1) ▼

Maidir le na murlacha sin atá thíos ansin aige, ní bhuachfaidh sé aon phínn go brách orthu. Dheamhan pínn muis. Nach mór den leibideacht atá air a bheith dhá gcoinneáil fálaithe. Cén bhrí ach bíonn claíochaí chomh hard aige orthu le balla an phríosúin: ag iarraidh daoine a bhascadh, agus treampán a chur orthu, deile. Dhéanfadh an draíodóirín siúd lena chuid aisiléireachta é. An bhfuil a fhios agat céard adúirt sé liom an lá cheana: go raibh sé ag brath ar an gcurach thoir acu a leasú i mbliana. 'Go gcuire Dia an t-ádh ort,' adeirimse. 'Tabhair don deachma iad agus ná bídís ansin in do bhealach féin, agus i mbealach an bhaile, scáth an tairbhe atá orthu'

→ dea-design

Ní ar dhea-design ar bith adúirt sé é sin leat. Ag iarraidh thú a chur i mbealach do bhasctha atá sé. Diabhal ceo eile

+

→ dealg

Bhí gearrbhodach ag L. Sh. Ph. Níorbh fhéidir a choinneáil istigh, ach ag bóithreoireacht ó oíche go maidin. Bhuail sé agus mharaigh sé é, agus thug sé chuile dhíol air go minic. Chodlaíodh sé sa gcró leath na n-oícheanta an áit a gcuireadh an t-athair an glas ar an doras. Bhí bó aige le aghaidh lao an oíche seo agus b'éigean dó fanacht ina shuí dhá cionn. Tháinig an mac domhain san oíche. Ní bhíodh an t-athair ag cur araoide ar bith an uair seo air — bhí sé sáraithe aige agus gan maith dhó ann. Dar fiagaí dúirt sé an oíche seo leis gan drochmhúineadh ar bith: 'is fhearr leat ag bóithreoireacht agus ar do chuid drabhláis,' adeir sé, 'ná a theacht isteach in am, agus aire a thabhairt don bhó, i leaba t'athair bocht a bheith caillte anseo dhá cionn.' Níor dhúirt an stócach tada ach bualadh siar a chodladh. Chuaigh an t-athair a chodladh as sin go maidin. Nuair a d'éirigh siad ar maidin, ní raibh an gearrbhodach sa teach, ná ar an mbaile. Cuireadh tuairisc, ach ní raibh fáil in áit ar bith air. D'fhan mar sin go bhfaca siad suim aimsire agus gan tuairisc ná fairnéis air, ar an bhfad sin. Sin é an uair a scríobh sé as Meiriceá agus chuir sé céad punt abhaile ar aon láimh amháin. Bhí an-tsaothrú dhó ar an railway. 'Sé an focailín sin adúirt a athair a spadhar é, i gcruthúnas duit nach bhfuil lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis

TUILLEADH (2) ▼

Is gangaidí é an dealg múnlaigh ná dealg ar bith eile dá bhfuil amuigh agus tá sé mar sin le focal an amadáin. Chonaic tú leathleadhb go minic nach mbeadh éirim ar bith ina chuid cainte, ach chuile dhuine ag magadh faoi. Bhí sé ansin thiar ag P. M. Sin é a bhí in ann an gob géar a thabhairt uaidh nuair a thogródh sé é. Ar chuala tú ariamh céard adúirt sé le P. G. …

Tá fhios ag dall gan súil go bhfuil an dealg láibe géar, ach ní hé chuile dhuine a thabharfadh suntas d'fhocal an amadáin. Ba cheart a thabhairt. Is minic adúirt amadán an fhírinne — an fhírinne shearbh. Bhí a fhios ag an rí féin fadó é nuair a ghlac sé comhairle an amadáin …

+

→ deamhan 1

Dheamhan ceo féin adúirt sé

TUILLEADH (2) ▼

Dheamhan "is dona a rinne tú é" ná amháin adúirt sí leis an inín

Dheamhan sea ná ní hea adúirt sé ach a dhul amach

→ déan 1

Níorbh é ba(s) ciontaí leis an gceart a dhéanamh ach mé féin nár thug uaidh é nuair adúirt sé liom é. Dhá dtugainn bheadh agam

+

→ déan le

An rud adúirt tú ar baillín faoin gceann eile, ba é a dhéanamh leisean freisin é. Rómhaith a bheadh sé aige, duine ar bith a chuaigh i gcleithiúnas a leithide de chleas a dhéanamh ar chréatúr ar bith. Nár bheag an tsúil le Dia a bhí aige!

TUILLEADH (1) ▼

Sin é a raibh de shiocair aige, scáth na cupla focal sin adúirt na gasúir! Níor bheannaigh sé dhom i gcaitheamh ráithe. Dheamhan arbh fhearr liomsa caoi dhó ná gan beannú. Ní dhearna mé beag ná mór leis ó shin

→ déantús

Déantas na fírinne leat níl a fhios agam cé adúirt é — (de) déanta na fírinne (Spidéal)

→ dearc

Chaith sé chúig nóiméad ag dearcadh idir an dá shúil orm nuair adúirt mé an méid sin leis. Déarfá gur faitíos a bhí air mé a chreistiúint. Thosaigh sé ag cur dathannaí dó (dhe) fhéin ansin

→ dea-rud

Nach bhfuil a fhios agat go maith nach aon dea-rud adúirt sé. Ba mhinic leis!

+

→ deas 1

"Nach deas adúirt plandóigín na gcíocha míne bán; Ar fháisciú (fáscadh) a dhá láimhín agus barrú a cúig méar; Ag cur scáth ar an gcás lena raibh sí ann i bpéin; Scéal cráite air, is láidir an snaoisín é" (ó Bheartla Rua Ó Flaithbheartaigh, Camas. Nuair a tháinig Tomás Láidir 'Ac Coistealbha isteach ag athair Úna Bhán dhá hiarraidh fuair sé ag gol roimhe í. Bhí fear eile istigh dhá hiarraidh. D'iarr an t-athair uirthi sláinte an té ba mheasa léithe faoin domhain a ól, agus dúirt sí go mba é Tomás Láidir 'Ac Coistealbha é. Nuair adúirt sí sin, buaileann an t-athair iarraidh ar an mbéal uirthi, agus thosaigh sí ag gol. Ach nuair a cheisnigh Tomás í faoi fháth a goil, dúirt sí go mba pinse snaoisín ba chiontsiocair leis. Ansin rinne Tomás giota den amhrán)

TUILLEADH (1) ▼

Nach deas tráthúil adúirt tú é!

→ deilbh 1

Bhí mé ag breathnú air os cionn cláir agus séard adúirt mé le Jude gurb é an tinneas a dheilbh amach le haghaidh an bháis é — bhí sé snoite suaite

→ deis

Is breá an deis atá ar a (bhur) gcuid móna théis na tuile seo. Breá nár thóg sibh í as a scaradh nuair adúirt mise libh é. Bhí sí in araíocht a gróigeadh an uair sin, ach tá sí ina bogeimhin anois

→ deiseacht

Is beag an deiseacht chor ar bith an bhó siúd a cheannaigh sé. M'anam go gceapfainnse nach taobh leis an aois sin atá sí — an aois adúirt siad

+

→ diabhal 1

Diabhal drúcht ná báisteach adúirt sé sin le aon duine ariamh

TUILLEADH (1) ▼

Diabhal "thú ná mé" (faice) adúirt S. T. a bhí ag gabháil le cuthach

→ díbheirgeach

Tá dream Mh. seo an-díbheirgeach i gcónaí. Níl sé mórán le mí ó shin — an bhfuil — ó leagadh na claíochaí anseo thiar. Thug T. Ch. píosa cainte don tsáirsint an uair sin, agus dúirt sé go raibh sé ar cuairt tigh Mh. agus nár chorraigh sé as go dtí an dó dhéag agus nár casadh aon duine ar an mbóthar dó ach mise agus P. Bh., agus gur siar a bhí a (ár) n-aghaidh. Mo léan géar bhí na póilíos istigh agam anseo ina dtine bhruite, agus chuaigh siad go bog agus go crua orm ag fiafraí dhíom cá raibh mé ag dul. Choinnigh mé féin ag nathaíocht leo, agus níor lig mé amach tada go raibh siad i bpiolóid cheart agam. Is ansin adúirt mé gur ag fanacht taobh amuigh a bhí mé le N. go dteagadh sí amach as tigh Mh. Bh. Bh. Bhí a fhios ag T. Ch. go raibh sí istigh ann chomh maith liomsa atá pósta aici, ach dar leis féin go gcuirfeadh sé in adhastar an anró mé ina dhiaidh sin. Agus an bhfeiceann tú an t-agús a chuir sé ann: go raibh a (ár) n-aghaidh siar, arae mura dtéadh sé ag déanamh bréag ní raibh aon ghair aige a rá go raibh muid ag dul siar. Níor chuir mise luach leithphínne as don fhear chroí ariamh ach tá an aicis aige dhom ina dhiaidh sin faoi nach bhótálfainn dá dhream

→ díogarnach

Bhí sé thoir romhainn ag an D. Mh. Choinnigh sé ina (ár) seasamh muid. 'Cá'il do sholas,' adeir sé liomsa. 'Cén solas,' adeirimse. 'Nach bhfeiceann tú an lá ann.' Agus bhí díogarnach lae ann freisin, arae bhí sé ina lá gheal againn ag S. na bhF. 'Níl aon mhaith in do dhíogarnach lae dhomsa,' adeir sé. ''Sé an dlí é go gcaithfidh soilse a bheith ag daoine óna leithéid seo de chlog go dtí n-a leithéid seo de chlog.' Dheamhan a fhios agamsa cén t-am adúirt sé. Dá mbeadh ceachtar den dream eile ann, ligfidís bealach linn, ach thógfadh seisean an mháthair a d'oil é, tá sé chomh doghrainneach sin. Is beag a bheas dhá bharr sin aige muis. Dheamhan ceo!

→ díogha

Nach seafóideach an duinín thú. Is agat atá an ghnaithe ag margadh, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort. Nuair adúirt seisean gurb iad an díogha iad, chreid tusa é, is cosúil. Deile céard adéarfadh sé. Nach ag iarraidh a gcur anuas ar an bpínn is saoire a bhí seisean ó bhí sé dhá gceannacht. Séard a bhí agatsa a dhéanamh an uair sin tosaí dhá dtaibhsiú. Breá nár dhúirt tú nár dhíogha ar bith iad ach an scoth. Lig tú uait ar leath a luacha iad ar chóir ar bith!

+

→ díol 2

An lá a ndeachaigh mé go Sasana an chéad uair, tháinig mé amach den traein ag Euston. Bhí an oiread Béarla agam agus go raibh mé in ann eolas an bhealaigh a chur, ach cén mhaith dhom sin agus nach raibh mé in ann focal ariamh dhá gcuid lapaireachta a thuiscint. Bhí canúint an diabhail orthu. Sin é an uair adúirt mise liom féin nach raibh de Bhéarla agam ach díol mo náire

TUILLEADH (2) ▼

Cé hé díol an mhagaidh anois fiafraím díot — tusa nó mise. D'fhéach tusa le dhul ag magadh fúmsa, ach sílimse gur mise atá ag magadh fútsa. Mar adúirt an ceann eile: "Bíonn daoine ag magadh fúmsa nuair a bhainim an choirce glas; Ach bímse ag magadh fúthusan nuair a thiteas an gráinne as". Sin é a fhearacht agamsa agus agatsa anois é

Is iomaí duine a chuaigh ag magadh faoi sin, ach ba iad féin díol an mhagaidh as a dheireadh. Bhuail M. bleid thíos anseo lá air. Is fada gur dhúirt sé tada, ach nuair adúirt, chabáil sé M. agus chuir sé a raibh ann i lagrachaí (gáirí) faoi. D'imigh leis ansin

→ dlaíóg

Bhí a raibh sa teach thuas ag gortghlanadh fataí cé is moite den dá ghasúr. Diabhal easna dhóibh sin nach dtosaíonn ag lasadh dlaíógaí ar an teallach agus dhá dtarraingt amach ar an tsráid. Deir Taimín gurb í Cáit adúirt leis féin an dlaíóig a chur sa teach. Ar ndóigh ba é a gciall é! Ar a theacht aníos de bhean Ph. Dh., bhí an teach thrí lasadh agus í déanta siar ar an mbuntsop uileag …

→ dochar

Ná bí ag baint an dochair as anois chor ar bith le do chuid leiciméireachta. An rud adúirt tú, dúirt tú é, agus sin é a bhfuil ina thimpeall

→ dochtúr

Céard adúirt dochtúirín sciorta leat ─ ainm drochmheasúil ar dhochtúr a bheadh in ainm is a bheith gan aon mhaith

→ dodaire

'Sé an dodaire é a mhic ó! Nuair adúirt mé leis nach raibh aon ghualach agam, spréach sé. 'Cén chiall duit a theacht anseo d'uireasa gualaigh,' arsa seisean. 'Nach bhfuil a fhios agat an sórt saol atá ann. Is beag a bhéarfadh orm gan crú ar bith a dhéanamh duit, ach thú a ligean abhaile mar a tháinig tú. Chomhairleodh sin aríst thú'

+

→ doicheall

Shíl mé go mbeadh sé ina ghleadhradh cheart. Bhí T. ag cur goití air fhéin, agus ag síneadh na lámha, agus níor thaise den fhear thall é: bhí sé ag caitheamh corrsmugairle tirim amach agus ag cur cor ina bhéal. Agus ar ndóigh bhí an chosmhuintir ann ansin, agus iad féin líofa chuig tosaí. 'Sé an faitíos is mó a bhí ormsa go mbrisfidís a raibh sa teach. Murach sin, níor mhiste liom dá mbeidís ag bualadh tuí shrathair ar a chéile go ceann seachtaine. Ach shuaimhnigh siad ar an toirt ina dhiaidh sin, théis an scanradh a bhí orm féin. Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn mar adúirt an ceann eile

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh mé ag brú ar an doicheall agus tháinig an doicheall amach i m'aghaidh. Ní leasainm ar bith air siúd an doicheall a thabhairt air. Dhá bhfeictheá an chaoi ar tháinig sé aníos as an gclúid nuair adúirt muid go raibh muid ag cruinneáil (cruinniú) airgid. Chuile bhall aige siúd ach an té a bheas ag cruinneáil airgid

→ doiligh

Chonaic mise S. Ó. B. a bhí thoir ansin. Ní chuirfeadh fear agus píce amach go Meiriceá é. Ba luar leis ná a bhás corraí amach ón mbaile chor ar bith. An lá a raibh sé ag dul soir go Meiriceá, bhí sé ag gol agus ag gárthaíl, agus ag stróiceadh an uair sin féin, ag iarraidh fanacht sa mbaile. Ach cuireadh ann in aghaidh a chos é. Dheamhan fear a chuaigh go Meiriceá ariamh is fhearr a rinne cúis ná é. Meas tú an dtaobhódh sé anall anois. Baol beag air. Is dóigh nach mbreathnódh sé anois ar dhaoine dona. Nach bhfuil mac leis ina bhreitheamh adeir siad. Dúirt an té adúirt é agus diabhal focal bréige a rinne sé: an rud is doilí le duine ná a bhás, dheamhan a fhios aige nach é clár a leasa é

→ domhain 2

B'fhearr dhuit bró mhuilinn faoi do mhuineál agus thú caite amach sa bpoll is doimhne sa bhfarraige, mar adúirt an sagart, ná a bheith ar cheird den tsórt sin. 'Sí an cheird dheiridh í

→ doscúch

Má tá barúintí do leasa fút, glacfaidh tú comhairle ó dhuine dhoscúch agus éireoidh tú as an obair sin, agus tabharfaidh tú aire do do gheadáinín talúna. Ní hí comhairle t'aimhleasa a chuirfinnse chor ar bith ort. Tá a fhios agat sin. Chaith mé coraintín freisin ag imeacht leis an obair sin, ag fóint don tír má b'fhíor dom féin, ach is beag aird a bhí ag an tír orm nuair a bhí mé i ngéarchall. Meas tú ar chúitigh an tír mo chaillteamas liom. Chúitigh muis! Ní chúiteoidh ná leatsa. Is beag an baol uirthi. Mar adúirt mé cheana leat, is measa dhuit do gheadáinín talúna ná an tír. Dhá laghad é, 'sé a bhfuil de shochar agat é

→ draíocht

Tá draíocht eicínt ag an mbithiúnach sin. Nach cóir nach bhfeiceann duine ar bith ag imeacht ná ag teacht é. Is fadó an lá adúirt mé go raibh sé sna daoine maithe

→ dreach

Ní hé dreach na mbruithneog atá uirthi sin chor ar bith, mar adúirt S. G. le inín Ch. nuair a tháinig sí aniar as an gC. R.

→ dream

Dream sách aisteach iad na sagairt i nDomhnach! Ar chuala tú céard adúirt an sotach leis an máthair: bíonn a sampla agus a dteagasc seacht n-acra óna chéile. Déan mar adéarfas siad, ach ná déan mar a dhéanfas siad

→ dreancaideach

Ar chuala tú céard adúirt N. Ph. faoi Mh. Sh. Sh.?: "níl fata ina gharraí; níl gráinne mine ina chomhra; níl caorán ina chlúid; leaba dhreancaideach í a leaba; agus tá an t-airleacan caite ó chuaigh sé i gcionn tí." Ní raibh léamh ná inseacht scéil ag N. ag díbliú ar dhuine ar bith nach mbeadh aon ghnaoi aige air

→ dreoiteacht

Ní dreoiteacht féin atá air, ach tá sé ina chreathnach. Tá a fhios agatsa é a T. Bhí tú ag gearradh na gcriosannaí ar na dornáin inniu. An bhfuil a fhios agat céard adúirt fear an thrasher faoi nuair a bhí sé buailte aige. Níorbh fhiú dhuit cailleadh leis lena bhualadh adeir sé

→ dreolán

Ní luar leis an athair an sioc ná é. Chuile bhall aige ach cluasánach mar sin. 'Ag imeacht ag leiciméireacht ansin mar a bheadh dreolán teaspaigh ann,' adúirt sé an lá cheana. 'Port feadaíola aige; ag breathnú isteach thar chlaíochaí; ag smúrthacht i ndiaidh gearrchailí; agus an garraí ansiúd thoir chomh glas agus a bhí sé Lá Fhéile Bríde' (bhí an garraí chomh glas agus a bhí sé Lá Fhéile Bríde faoi nach raibh aon rath ar an mac ag deargadh na talúna. Garraí bán a bhí siad a chur a bhí ann)

→ driúillín

Chonaic duine eicínt ag titim thar bord é. Is cosúil gur fhan sé ar thóin poill, arae a dhath ní fhaca siad ach cupla driúillín a tháinig ar an uisce. Deir siad go n-éiríonn an té a bhíos dhá bháthadh trí huaire, ach dheamhan ar éirigh dhó siúd más cóir aon aird a thabhairt ar an dream a bhí sa mbád. Nach ciotach a d'éirigh sé dhó an duine bocht. Ach ní leithne an t-aer ná an timpiste mar adúirt an ceann eile

→ driull

Níor thit an driull ar an dreall críochnaithe air go raibh muid ag teacht anoir in aghaidh Ard Bh. Rinne sé an luí mór orm, mar adúirt an tÁrannach, in ucht an aird. Shíl mé a mh'anam gur sliabh gortach a bhí dhá bhualadh, agus nach é an siúl chor ar bith a bhí ag cur air. 'T'anam coscartha ag an diabhal,' arsa mise. 'Éirigh as sin. Ní stró ar bith dhuit é a shrianadh siar in aghaidh an aird anois, agus gheobhaidh muid lón eicínt i dteach an ósta anseo thiar'

→ droim

Bhí sagart thiar ansin ag seanmóireacht uair. Séard adúirt sé go mba é an t-ól a chuir na hÉireannaigh ariamh dhá ndroim aon uair dhár fhiach (fhéach) siad le tada a dhéanamh. 'Ba mheasa go mór fada do mhuintir na hÉireann an druncaeireacht,' adeir sé, 'ná Sasanaigh.' Níl sí go maith. Tá a fhios ag chuile dhuine againn é sin

→ droimnochta

Bhí mé istigh ar an sidewalk agus dheamhan easna dhó nár scríob le mo threabhsar: puicneach mhór rua agus spéacláirí air. 'Is diachta dhuit,' arsa mise, 'nár mharaigh droimnochta mé ó chuir tú do láimh ann. Ach teara amach as an mótar sin,' arsa mise, 'agus traíálfaidh (try) mé anseo thú agus ansin a bheidh a fhios cé hé searrach na dea-lárach.' Dheamhan thú ná mé adúirt sé ach lascadh leis aríst agus níor fhiafraigh sé amháin ar éirigh aon scríobadh dom. Nach dona a chruthaigh mé nár thug suas don phóilí é. Sin é a bhainfeadh an sodar as deirimse leat

→ dromán

Bhain sé canta as bairille agus d'áitigh sé dhá rúscadh leis aniar ar an dromán. Dheamhan fuaim dhá raibh sé a bhaint as an dromán aige nach gcloisfeá in iar na tuatha. Tá ceart aige ar chuma ar bith, learsachaí (léasrachaí) a bheith ar an droim aige anocht. Dheamhan focal aranta adúirt sé leis théise sin, ach é a thabhairt dhá shiúl ar an dá luath is a bhfuair sé é féin ar an mbóthar. Ghlac mé trua dhó, arae ní raibh láimh ná cois aige sin sa millteanas luath ná mall

→ dúlaí

Is minic a chonaic mé duine a bheadh i bhfad ina throscadh dúlaí i mbeatha nuair a gheobhadh sé ligean uirthi; ach maidir leis siúd, chaithfeadh sé go raibh sé ina throscadh le mí. Leagadh pláta feola agus gabáiste ina mhínis. Dar mo leabhar agus má bhí unsa ann, bhí punt go leith go réidh ann: fuair sé a mhug bainne ramhar, a bhollóg aráin mar adeireadh N. Ph., agus taepot tae. Nuair a d'altaigh sé an bia, ní raibh an oiread ar an mbord — ní dhá mhaíochtáil air é! — agus a shlogfadh dreoilín. Cén bhrí ach an rud adúirt sé i dtosach: 'is beag é m'fhoghail ar an mbeatha le gairid — is beag sin.' Dar láthar Dé dúirt. Is fear é a fuair anó le mí: sin nó tá an ghearradh ghionach faoin bputóig aige. Ní fhéadfadh a athrú a bheith air agus chomh mórthráthach agus atá. 'Go méadaí Dia chuile shórt ar fheabhas agaibh,' adeir sé. M'anamsa muis nár mhór dó méadú an aráin agus an éisc a dhéanamh sách minic, dá dtugadh mo dhuine faoi deara dhó fhéin tarraingt ag an teach againn. Mura ndéanadh, is gearr nach mbeadh mórán ar fheabhas againn

→ dúrúch

Sin í an cheird a bhíos air sin chuile oíche: ag imeacht ag dúrúch ar fud na mbóithrí mar a bheadh beithíoch éigéill ann. Nach cóir adúirt mé leat gurb é a bhí ag uallfairt siar anseo an oíche údan

→ dúthracht

Siúd é adúirt é le dúthracht. Má tá tú ag iarraidh paidrín a rá le dúthracht, cuir é siúd dhá rá — go breá spleodrach cuibhiúil

→ téigh

Ghabhfainnse tuilleadh léithe, ach b'fheasach dom go maith nach raibh aon tsomhaoine dhom a dhul ag margáil fúithi, nach ligfeadh sé as an airgead adúirt sé í

→ téigh do

Rinne mé an rud adúirt sé liom, agus má rinne féin, is dona a chuaigh sé dhom, ní ag ceasacht ar Dhia é — chuir sé as dom; níorbh fhearrde mé an rud a dhéanamh

→ téigh faoi

Chuaigh sé faoin tsróin aige anocht: an méid adúirt sé le coicís; agus má chuaigh féin is beag a ghrásta a bhí aige orainn faoi. Bailíodh leis anois. Is fada a theastaigh an méid sin uaidh. Cén bhrí ach go raibh sé dhá thuaradh dhó féin

→ téigh roimh

Ní dheachaigh tú romham san áit adúirt muid — coinne nó comhdháil

→ téigh thar

Níl mé ag dul dubh na hiongan thar an bhfírinne. Sin é an rud adúirt sé. Nár lige Dia go gcuirfinnse bréag air!

adúirt (77)