Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: blas

→ fios

Níl aon bhlas d'fhios do labhartha agat ach an oiread le mo thóin! Ba deas an scéal a tharraing tú anuas! Cuirfidh sí sin do cháil faoin tír

→ fáideog

Bhuail P. M. an fháideoig siar sa bpus ar Ph. T. an maor. Tháinig P. T. air agus é ag tógáil bhradáin sa linn. Dheamhan blas den cheart nach raibh aige leis. Is mór a d'fheil dó a dhul ag bacadh leis.

→ fánach

Beidh sé fánach agat an bullán sin a choinneáil sa ngarraí siúd anois ó fuair sé blas na háite eile

→ cailm

Théis a bhfuair sé de liúradh, dheamhan blas chailm a bhí air. Dheamhan a chos siúd nach ndéanfaidh aríst é, arae níl aon chomhairleachan ina chionn.

→ caolóid riabhach

Céard atá an geoisteamán sin a dhéanamh soir an ea! Muise nach dall an mhaise dhuit é. An bhfaca tú an chuach ariamh gan an chaológ riabhach a fheiceáil ina searrach i ndiaidh gearráin ina diaidh aniar? Agus dheamhan blas í ach ag magadh — ag deargmhagadh — faoi.

→ ceal 1

Ní bhíonn déanamh ar bith cheal poitín aige, ó éireos aon bhlas leis chor ar bith. Tá sé chomh dúlaí ann, agus go gcuirfeadh sé an léine a bheadh ar a chraiceann i ngeall lena luach a dhéanamh amach.

→ coimhthíos

Tá na breaclachaí sin siar beo le coiníní anois, agus gan blas coimhthís acub le aon duine. Airíonn siad nach bhfuil aon mhadadh de rath ar an mbaile.

+

→ comaoin

An bhfuil a fhios agat céard í a chomaoin sin? Cuireadh chuile dhuine blas a phínne fhéin ar a bhéal — ní thabharfadh sé dubh na fríde in aisce uaidh.

TUILLEADH (1) ▼

Dheamhan blas den cheart nach raibh agat leis; comaoin a láimhe fhéin a thabhairt dó. Breá ar chuir sé a sheadairín de chárta ann. Múinfidh sin é fanacht sa mbaile aríst.

→ cuntanós

Dheamhan blas den cheart nach ndearna tú leis, má bhí sé ar a laghad cuntanóis agus nach labhródh sé leat.

→ beart

Dheamhan blas scrupaill in aon duine sa saol seo, agus an té nach bhfuil in ann a bheart a tharraingt, buailfear cois air.

→ cuilín

Más gabáiste le aghaidh a ndinnéir atá sa bpota seo, is mór mo mheas go bhfuil sí ó mhaith. Tá cuilíní súí ag titim inti chuile phointe. I nDomhnach is deas an blas a bheas uirthi ar ball.

→ beo 1

Ní raibh ginealach an bhéil bheo agam le blas a dhéanamh dhom.

→ bodhránach

Ara dheamhan blas (foghlama) a thógfas an bodhránach sin go brách. Is geall le duine é nach mbeadh gus ar bith ann.

→ boigréis

Níl blas den bhoigréis ag siúl léithe, ní hé sin dá máthair é.

→ borr

Dheamhan blas a rinne eascainí an tsagairt air. Séard atá sé, ag borradh leis.

→ bratscair

Bhain sé díol an gheimhridh de raithneach agus d'fhága sé in aon bhratscair amháin í ansin thiar sa scaineamháin gur lobh chuile bhlas di.

→ aer

Tugann an máistir dual na droinne dhó chuile lá san aer ag an scoil, agus má thugann féin, tá sé ag cinnt air aon bhlas múineadh a chur air

→ buail ar

Buaileadh soitheach faoi íochtar an bhaile aimsir stoirme, agus is beag nár chaill oigiséad fíona a bhí inti a raibh san áit. Bhí déanta le bás J. N. ach tháinig sé as ina dhiaidh sin. Ón lá sin go bhfuair sé bás níor bhlas sé d'aon deoir óil, ach cérbh ionadh sin: an té bhuailtear sa gceann bíonn faitíos air.

→ airigh

Níor airigh mé blas de go dtí ardtráthnóna inné

→ farra

Diabhal blas a rinne sé ach farra a thabhairt faoi, agus a shíneadh ar shlatrachaí a dhroma agus glúin a bhualadh ar a bholg

→ fraighfhliuchas

Ní fheicfeá drúcht ar bith anois mar a bhíodh fadó ann. Dheamhan blas ach fraighfhliuchas beag

→ fáiteall

Chaith sé an lá imithe ach ba bheag é a fháiteall ag teacht. Thóraigh sé chuile shiopa siar i chuile áit agus diabhal blas a d'éirigh leis ach deich gcinn (de thoitíní). Dhá mbeinnse chomh scrúdtha sin dhá bhfuireasa, chítear dhom go n-eireoinn astu ar fad

→ fínigh

Tharraing sé amach daba muiceola agus dheamhan focal ar bith bréige a dhéanfas mé leat. Ba mhór an úis í! Bhí na cruimhe inti. Bhí go corpanta. Diabhal blas di siúd nach raibh seachtain fínithe. Chuir sé síos dá róstadh í, agus thosaigh sé dhá placadh, agus na cruimhe ag snámh ar fud an phláta. Déarfá go raibh coimpléasc aige sin! Ní fhéadfainn fhéin a bheith breathnú air! Chuirfinn mo liathachaí amach!

→ intreacht

Níor chaith sé aon lá le gaibhneacht ariamh; thóg sé chuile bhlas di (chuile cheo, chuile phioc srl.), as a intreacht fhéin

→ ith

Dhá mbeifeá ag tóint an bia go lá air, dheamhan blas di a d'íosfadh sé — dhá mbeifeá dá chuir air, nó ag strócántacht leis ag iarraidh air bia a ithe srl.

→ faltanas

Tháinig sé isteach anseo ag fuagairt foghlach, agus chreidim go mba bheag leis a bhfuair sé de shásamh. Diabhal blas a rinne sé ach breith ar an gclog agus a bhriseadh as faltanas

→ fasair

Nuair a bhíodh fasair den choirce scothbhuailte i gcónaí aige, diabhal blas a níodh sé ach cuid de a cháitheadh agus é a chur i máilín i ngan fhios. Soir chuile oíche ansin agus "cruit" choirce air le aghaidh óil

+

→ fiata

Tá blas fiata ar an rum. Níl sé chomh searbh ná chomh géar leis an bhfuisce — is neamhbhoirbe é le n-ól, ach tá sé leamh mar sin fhéin, agus b'fhéidir gur troime ar dhuine é; blas domlais

TUILLEADH (1) ▼

Tá an mhuiceoil sin breá fiata, ach bhí mairteoil ansin an lá cheana agus diabhal mé nach bhfuair mé blas ar bith uirthi. Bhí sí an-cheasúil agus an-tromchroíoch go deo

→ fionna feanna

Ní dhearna sé fionna feanna an t-earrach seo, ach soir agus anoir go dtí an tsráidbhaile seo thoir ag féachaint cén blas a bhí ar an bpórtar

→ frigh

Níl blas na fríde fágtha

+

→ fuar 2

Is minic ariamh a d'ith mé fuar beathach mar sin iad. Nuair a bhíodh muid ag teacht abhaile ó oícheantaí ceoil fadó dhéanadh muid maolabhrach ar gharraí tornapaí eicínt, agus diabhal blas nuair a bhíodh foireann mór againn ann nach dtarraingíodh muid cion iomaire acu! Is muid a phlacadh go súite iad. Ach níl aon fhiacail agam anois

TUILLEADH (1) ▼

B'fhearr liomsa a bpiocadh (faochain) agus a n-ithe fuar beathach ná a mbruith. Ní bhíonn blas ar bith orthu bruite feictear dhomsa

+

→ daidhce

Tá daidhce eicínt ar an sáirsint agus é a bheith chomh luaineach ar a chois anocht. Níor chónaigh sé ar feadh na hoíche ach ag dul ó chloigeann an R. go dtí ceann an bhóthair. B'fhéidir gur san airdeall ar M. atá sé. Más ea, béarfaidh sé air go siúráilte. Tuilleadh ghéar den chlampar aige — nach bhfaireann é agus aire a thabhairt dhá ghnaithe, agus fios aige nach bhfuil an ceann eile ach ag iarraidh breith thall air go dtuga sé chun cúirte é. Diabhal blas eile

TUILLEADH (1) ▼

Ní thiocfadh sé chuig an darna bainis le daidhce nár hiarradh ag an gcéad bhainis é. Diabhal blas den cheart nach raibh aige. Fear gan fuil a thiocfadh go dtí iad théis droichead a dhéanamh dhínn cheana (a dhul tharainn agus daoine eile a iarraidh). Bhí a shliocht orthu. M'anam nár thaobhaigh cuid againn iad ná cuid de thaobhachtáil

→ daighean 1

Daighean blas díom nach raibh báite

→ dair

Cuinneoig dharaí an chuinneoig is fhearr amuigh. Dhá bhfaighteása ceann de na seanchuinneogaí — ceann daraí a rinneadh Gaelach – ní raibh cinneadh ar bith leo. Tugann cuid de na cuinneogaí eile sin blas ar an mbainne. Is mór a ghabhfadh cuinneoig anois

→ dallán

Chonaic mé fataí anseo bliain — fataí Achréidh a cheannaigh mé le haghaidh síl — tháinig mé gann i bhfataí síl an bhliain chéanna. Ar an bhFaiche Bhig a cheannaigh mé iad ó fhear as áit eicínt taobh anoir. Dheamhan a gcuimhním anois cén áit, ach d'aithneoinn an fear agus dheamhan gaisce a bhí air le gnaíúlacht. Dheamhan thiomanta dallán dá raibh orthu nach raibh chomh mór le béal an bhuidéil sin. Chuir mé anseo thiar iad i ngarraí na hI. Bhí an-ghaisce agam astu. Togha fataí dar liom féin. 'speáin mé do T. iad agus mé dhá gcur. Ní mórán spleodair a bhí ag T. astu. Fuair sé caidéis do na dalláin — go raibh siad rómhór. Rinne siad thar cionn i dtús bliana. Bhí siad go hard os cionn talúna, agus gan das déanta ag fata ar bith eile ag gabháil liom. Bhí go maith go dtí amach sa mbliain. Bhuail an lobhadh bán iad as éadan. Ba mhór an carghas a bheith ag breathnú orthu. Dheamhan blas a bhí agam de bhláth bliana orthu ach grifisc — tabhair grifisc air. Chaith mé ag na beithígh iad leisce a bheith ag breathnú orthu. Sin é an chaoi a ndeachaigh dalláin mhóra an Achréidh domsa. Ná samhlaigh fataí Achréidh liomsa ariamh ó shin

→ daor 2

Ná bac leis an dlí sin! Nach raibh an díthreabhach bocht sin daortha shula tugadh isteach sa gcúirt ariamh é. Dheamhan blas fios acu sin ar dhlí ach an oiread is atá agamsa nach raibh i gcúirt ná i gcaibidil ariamh. Ba ghnaíúla go mór dhóibh breith ar an bhfear sin agus a chrochadh as láimh, ná cúirt mhuga magadh mar sin a chur air

→ deaideo

Ba mhaith an creagaire é a dheaideo muis. Ní dheachaigh blas a phínne ar bhéal aon duine ariamh. Bhí a shliocht ar ndóigh. Rinne sé taisce. Ba é a rinne.

→ dealrachán

Nuair a chaith mé dhíom an crann, d'airigh mé gíoscán in mo ghualainn agus thabharfainn an leabhar go raibh mo dhealrachán briste. Chaith mé trí nó ceathair de laethanta dhá fhuasaoid, ach dheamhan blas a bhí air ina dhiaidh sin féin

+

→ deara

Cheal nár thug tú aon bhlas faoi deara aréir? An bhfaca tú í ag síneadh an leabhair chuige? Scríobh sí rud eicínt ar phísín de pháipéar roimhe sin, agus bhí an páipéirín sin sa leabhar. Chuirfinn a bhfuil istigh is amuigh agam gob (gurb) éard a bhí ar an bpáipéirín sin rá leis castáil léithe anocht in áit eicínt. Ní raibh aon deis eile aici é a rá leis os coinne na máthar. Is dall an mhaise dhuit é murar thug tú an méid sin faoi deara. Is maith a bhraith C. é. Nach bhfaca tú an fad a bhí sé a bhaint as a mhuineál ag iarraidh amharc a fháil isteach ar an leabhar

TUILLEADH (1) ▼

Thug sibh cead don asal sin an rud sin a thabhairt faoi deara dhó féin, agus a ndúshlán anois feiceamuist, coinnígí as é. Ó fuair sé blas na háite sin, tá sé fánach a choinneáil as

→ dearc

Tá an-dearcadh isteach thar claí ag an mbideach seo, mar adeir fear Árann. Má fhaigheann sí blas na háite sin, do cheann fine ní choinneoidh as í. Tá an-fhéar anois ann

→ de

Dheamhan blas dó (dhe) nár tharraing dorna orm — tharraing sé dorna orm

→ deil 1

Ara dheamhan blas ón deil amach nach bhfuil duine eicínt dhá bhfuil ansin in ann a dhéanta. Breathnaigh ar na cuinneogaí agus ar na drisiúir atá acu

→ diaidh

Is fánach an tsiocair a bhí aige. Dheamhan blas ach iad a bheith amuigh ag déanamh spraoi i ngarraí atá ansiúd chois an bhóthair tráthnóna Domhnaigh. Bhí seisean ag rith, agus cuireann duine de na gearrbhodaigh — mac le P. É — cois roimhe. Caitheadh amach i ndiaidh a mhullaigh é, agus rug splinc cloiche a bhí aníos ar an talamh ansin air, slán an tsamhail. Níor mhair sé achar ar bith. Sin é an áit is éalangaí in do cholainn — an chamóig ara. Tá contúirt ar dhuine i gcónaí má fhaigheann sé priocadh ar bith ansin

→ dian

Níl an giúistís sin déan ar dhuine ar bith ach ar lucht cneámhaireachta, agus diabhal blas den cheart nach bhfuil aige leo sin

→ diogáil

Diabhal mé mura mbeidh bean anois ach ag dul siar chomh fada leis an siopa ag iarraidh unsa tobac, go mbeidh sí chomh giogáilte agus a bheadh an bhean a bheadh ag dul amach dhá pósadh roimhe seo. Is beag is ionann é. An iomarca díomhaontais atá ar mhná an tsaoil. Níl blas ar a n-aire ach a bheith ina gcuaillí ansin ó mhaidin go faoithin dhá ndéanamh féin suas. Deirimse leat dá mbaintí siar astu é mar bhaintí roimhe seo go (gur) beag den cheird sin a bheadh orthu

blas (50+)