Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: blas

→ fios

Níl aon-bhlas d'fhios do labharha agad ach an oiread le mo thóin! Ba deas an scéal a tharraing tú anuas! Cuirfidh sí sin do cháil faoin tír

→ fáideog

Bhuail P. M. an fháideóig siar san bpus ar Ph. T. an maor. Tháinig P. T. air agus é ag tógáil bhradáin san linn. Dheamhan blas den cheart nach raibh aige leis. Is mór a d'fheil dó a dhul ag bacadh leis.

→ fánach

Beidh sé fánach agad an bullán sin a choinneál san ngarraí siúd anois ó a fuair sé blas na háite eile

→ cailm

Th'éis a bhfuair sé de liúradh dheamhan blas chailm a bhí air. Dheamhan a chos siúd nach ndéanfa aríst é, arae níl aon-chomhairleachan in a chíonn.

→ caolóid riabhach

Céard tá an geoisteamán sin a dhéanamh soir, an eadh! Muise nach dall a' mhaise dhuit é. 'Bhfaca tú an chuach ariamh gan a' chaológ riabhach a fheiceál ina searrach indiaidh gearráin ina diaidh aniar? A's dheamhan blas í ach a' magadh — a' dearg-mhagadh — faoi.

→ ceal 1

Ní bhíonn déanamh bith 'cheal poitín aige, ó eireochas a' bhlas leis chor a' bith. Tá sé chomh dúlaidhe ann, a's go gcuirfeadh sé an léine a bheadh ar a chraiceann ingeall le na luach a dheanamh amach.

→ coimhthíos

Tá na breaclachaí sin siar beo le coiníní anois, a's gan blas coimhighthis aca(b) le aonduine. Airigheann siad nach bhfuil aon-mhadadh de rath ar a' mbaile.

+

→ comaoin

'Bhfuil fhios aghad céard í a chumaoin sin? 'Cuireadh 'chuile dhuine blas a phighne fhéin ar a bhéal'. = ní thiubhradh sé dubh na frighde in aisce uaidh.

TUILLEADH (1) ▼

Dheamhan blas de'n cheart nach raibh agad leis; cumaoin a láimhe fhéin a thabhairt dó. Breagh ar chuir sé a sheadairín de chárta ann. Múinfe sin é fanacht sa mbaile aríst.

→ cuntanós

Dheamhan blas de'n cheart nach ndearna tú leis, má bhí sé ar a laghad contanóis, a's nach laibhreochadh sé leat.

→ beart

Dheamhan blas scrubaill in aon-duine sa saoghal seo, a's an té nach bhfuil in don a bheart a tharraingt, buailfear cois air.

→ cuilín

Má's gabáiste l'aghaidh a' ndinnéir atá sa bpota seo, is mór mo mheas go bhfuil sí ó mhaith. Tá cuilíní súighe a' tuitim innte 'chuile phuínnte. InDomhnach is deas a' blas a bheidheas uirre ar ball.

→ beo 1

Ní raibh geinealach a' bhéil bheo agam, le blas a dheanamh dhom.

→ bodhránach

Ara dheamhan blas (foghluime) a thóigfeas an bodhránach sin go bráth. Is geall le duine é, nach mbeadh gus a' bith ann.

→ boigréis

Níl blas de'n bhoigréis a' siubhal léithe, ní hé sin dá máthair é.

→ borr

Dheamhan blas a rinne eascainidhe an tsagairt air. 'Séard 'tá sé 'borradh leis.

→ bratscair

Bhain sé díol a' gheimhridh de raithneach, a's d'fhága sé in aon-bhratscair amháin í annsin thiar sa scainimheáin, gur lobh chuile bhlas di.

→ aer

Tugann a' máighistir dual na druinne dhó chuile lá 'san aer ag a' scoil, agus má thugann féin, tá sé 'cínnt air aon-bhlas múineadh a' chuir air

→ buail ar

Buaileadh soitheach faoi íochtar an bhaile, aimsir stoirme, a's is beag nar chaill oigiséad fíona a bhí innte, a raibh 'san áit. Bhí déanta le bás J. N. ach tháinic sé as 'na dheidh sin. Ó'n lá sin, go bhfuair sé bás níor bhlas sé d'aon-deoir óil, ach cérbh iongnadh sin: 'an té bhuailtear sa gceann bíonn faitchíos air'.

→ airigh

Níor airigh mé blas de, go dtí árd-trathnóna indé

→ farra

Diabhal blas a rinne sé ach farradh a thabhairt faoi, agus a shíneadh ar shlatrachaí a dhroma, agus glúin a bhualadh ar a bholg

→ fraighfhliuchas

Ní fheicfeá drúcht ar bith anois mar bhíodh fadó ann. Dheamhan blas ach fraighfhliuchas beag

→ fáiteall

Chaith sé an lá imithe, ach ba bheag é a fhátall ag teacht. Thóruigh sé chuile shiopa siar is 'chuile áit, agus diabhal blas a d'eirigh leis ach deich gcinn (de thuitíní). Dhá mbeinnse cho scrúdha sin dhá bhfuireasa, chítear dhom go n-eireóinn asta ar fad

→ fínigh

Tharraing sé amach daba muicfheola, agus dheamhan focal ar bith bréige a dhéanfas mé leat. Ba mhór an uais í! Bhí na cnuimhe innte. Bhí go corpanta. Diabhal blas di siúd nach raibh seachtain fínithe. Chuir sé síos dá róstadh í, agus thosuigh sé dhá placadh, agus na cnuimhe ag snámh ar fud an phláta. Déarfá go raibh coimpléasc aige sin! Ní fhéadfainn fhéin a bheith breathnú air! Chuirfinn mo liathachaí amach!

→ intreacht

Níor chaith sé aon-lá le gaibhneacht ariamh; thóg sé chuile bhlas di (chuile cheo, chuile phioc agus rl.), as inntreacht fhéin.

→ ith

Dhá mbeitheá ag toghaint an biadh go lá air, dheamhan blas di a d'íosfadh sé = dhá mbeitheá, dá chuir air, nó ag strócántacht leis ag iarraidh air biadh a ithe etc

→ faltanas

Tháinig sé isteach annseo ag fuagairt foghlach, agus chreidim go mba bheag leis a bhfuair sé de shásamh. Diabhal blas a rinne sé ach breith ar an gclog agus a bhriseadh as faltanas

→ fasair

Nuair a bhíodh fasair den choirce scóthbhuailte i gcomhnaí aige, diabhal blas a níodh sé ach cuid de a cháthadh agus é a chur i máilín inganfhios. Soir chuile oíche annsin agus "cruit" choirce air, l'aghaidh óil

+

→ fiata

Tá blas fiata ar an rum. Níl sé cho searbh ná cho géar leis an bhfuisce = is neamhbhoirbe é le n-ól, ach tá sé leamh mar sin fhéin, agus b'fhéidir gur troime ar dhuine é; blas domblais

TUILLEADH (1) ▼

Tá an mhuicfheoil sin breá fiata, ach bhí mairtfheoil annsin an lá cheana agus diabhal mé nach bhfuair mé blas ar bith uirre. Bhí sí an-cheasúil, agus an-tromchroidheach go deo

→ fionna feanna

Ní dheárna sé fionna feanna an t-Earrach seo, ach soir agus anoir go dtí an tsráidbhaile seo thoir ag féachaint cén blas a bhí ar an bpórtar

→ frigh

Níl blas na fríde fágha

+

→ fuar 2

Is minic ariamh a d'ith mé fuar beithioch mar sin iad. Nuair a bhíodh muid ag teacht abhaile ó oícheanntaí ceoil fadó dhéanadh muid maolabhrach ar gharraí turnapaí eicínt, agus diabhal blas nuair a bhíodh fuireann mór againn ann nach dtarraingíodh muid cion iomaire aca! Is muid a phlacadh go súite iad. Ach níl aon-fhiacail agam anois

TUILLEADH (1) ▼

B'fhearr liomsa a bpiocadh (faochain) agus a n-ithe fuar beitheach ná a mbruith. Ní bhíonn blas ar bith orra bruite feicthear dhomsa

+

→ daidhce

Tá daighce eicínt ar an Sáirsint agus é a bheith cho luainneach ar a chois anocht. Níor chomhnuigh sé ar feadh na h-oíche ach ag dul ó chloigeann an R. go dtí ceann an bhóthair. B'fhéidir gur ins an áirdeall ar M. atá sé. Má's eadh béarfaidh sé air go siúráilte. Tuilleadh ghéar de'n chlampar aige — nach bhfaireann é agus aire a thabhairt dhá ghna (gno) agus fios aige nach bhfuil an ceann eile ach ag iarraidh breith thall air go dtugaidh sé 'un cúirte é. Diabhal blas eile.

TUILLEADH (1) ▼

Ní thiocfadh sé chuig an dárna bainis le daighce nachar h-iarradh ag an gcéad bhainis é. Diabhal blas de'n cheart nach raibh aige. Fear gan fuil a thiocfadh go dtí iad th'éis droichead a dhéanamh dhínn cheana (a dhul tharainn agus daoine eile a iarraidh). Bhí a shliocht orra. M'anam nachar thaobhuigh cuid againn iad ná cuid de thaobhachtáil

→ daighean 1

Daidhean blas díom nach raibh báite

→ dair

Cuinneoig dharaighe an chuinneoig is fhearr amuigh. Dhá bhfaighteá-sa ceann de na sean-chuinneogaí — ceann daraighe a rinneadh Gaedhealach ní raibh cinneadh ar bith leo. Tugann cuid de na cuinneogaí eile sin blas ar an mbainne. Is mór a ghabhfadh cuinneoig anois

→ dallán

Chonnaic mé fataí annseo bliain — fataí Achréidh a cheannuigh mé le h-aghaidh síl — tháinig mé gann i bhfataí síl an bhliain chéadna. Ar an bhFaithche Bhig a cheannuigh mé iad ó fhear as áit eicínt taobh anoir. Dheamhan a gcuimhnighim anois cé'n áit, ach d'aithneochainn an fear agus dheamhan gaisce a bhí air le gnaoidheamhlacht. Dheamhan thiomanta dallán dá raibh orra nach raibh cho mór le béal an bhuidéil sin. Chuir mé annseo thiar iad i ngarrdha na h-I. Bhí an-ghaisce agam asta. Togha fataí dair liom féin (dar). 'Sbáin mé do T. iad, agus mé dhá gcur. Ní mórán spleodair a bhí ag T. asta. Fuair sé caidéis do na dalláin — go raibh siad ro-mhór. Rinne siad thar cíonn idtús bliana. Bhí siad go h-árd as cionn talmhana, agus gan das déanta ag fata ar bith eile ag gabhail liom. Bhí go maith go dtí amach ins an mbliain. Bhuail an lobhadh bán iad as éadan. Ba mhór an carghaos a bheith ag breathnú orra. Dheamhan blas a bhí agam de bhláth bliana orra ach grifisc — tabhair grifisc air. Chaith mé ag na beithidhigh iad leisce a bheith ag breathnú orra. Sin é an chaoi a ndeachaidh dalláin mhóra an Achréidh damsa. Ná samhluigh fataí Achréidh liomsa ariamh ó shoin.

→ daor 2

Ná bac leis an dlí sin! Nach raibh an dithreabhach bocht sin daorta, shul á tugadh isteach ins an gcúirt ariamh é. Dheamhan blas fios aca sin ar dhlí ach an oiread agus atá agamsa nach raibh i gcúirt ná i gcaibidil ariamh. Ba ghnaoidheamhla go mór dhóibh breith ar an bhfear sin agus a chrochadh as láimh, ná cúirt mhuga-maga mar sin a chur air

→ deaideo

Ba mhaith an cneagaire é a dheaideó muis. Ní dheachaidh blas a phighne ar bhéal aonduine ariamh. Bhí a shliocht 'ar ndú'. Rinne sé taisce. Ba é a rinne.

→ dealrachán

Nuair a chaith mé dhíom an crann d'airigh mé gíascán in mo ghualainn agus thiubharfainn an leabhar go raibh mo dheallrachán briste. Chaith mé trí nó ceathair de laetheanta dhá fhuasaoid, ach dheamhan blas a bhí air in a dheidh sin féin

+

→ deara

Cheal nachar thug tú aon-bhlas faoi deara aréir? An bhfaca tú í ag síneadh an leabhair chuige? Scríobh sí rud eicínt ar phísín de pháipéar roimhe sin, agus bhí an páipéirín sin ins an leabhar. Chuirfinn a bhfuil istigh agus amuigh agam go (gur) b'éard a bhí ar an bpáipéirín sin rádh leis castáil léithe anocht in áit eicínt. Ní raibh aon-deis eile aice é a rádh leis as coinne na máthar. Is dall an mhaise dhuit é, marar thug tú an méid sin faoi deara. Is maith a bhrath C. é. Nach bhfaca tú an fad a bhí sé a bhaint as a mhuineál ag iarraidh amharc a fháil isteach ar an leabhar

TUILLEADH (1) ▼

Thug sibh cead do'n asal sin an rud sin a thabhairt faoi deara dhó féin, agus a ndubhshlán anois feiceamuist, coinnigidh as é. Ó a fuair sé blas na h-áite sin, tá sé fánach a choinneál as

→ dearc

Tá an-dearcadh isteach thar claidhe ag an mbideach seo, mar adeir fear Árann. Má fhaghann sí blas na h-áite sin do cheann-finne ní choinneochaidh as í. Tá an-fhéar anois ann

→ de

Dheamhan blas dó (dhe) nachar tharraing dorna orm = tharraing sé dorna orm

→ deil 1

Ara dheamhan blas ón deil amach nach bhfuil duine eicínt dhá bhfuil annsin indon a dhéanta. Breathnuigh ar na cuinneógaí agus ar na drisiúir atá aca

→ diaidh

Is fánach an tsiocair a bhí aige. Dheamhan blas ach iad a bheith amuigh ag déanamh spraoi ingarrdha atá annsiúd chois an bhóthair trathnóna Domhnaigh. Bhí seisean ag rith, agus cuireann duine de na gearr-bhodaigh — mac le P. É — cois roimhe. Caitheadh amach indiaidh a mhullaigh é, agus rug splinnc cloiche a bhí aníos ar an talamh annsin air, slán an tsamhail. Níor mhair sé achar ar bith. Sin é an áit is éalannaighe in do cholainn — an chamóig ara. Tá contabhairt ar dhuine i gcomhnaí, má fhaghann sé priocadh ar bith annsin

→ dian

Níl an giúistís sin déan ar dhuine ar bith ach ar lucht cneamhaireacht', agus diabhal blas de'n cheart nach bhfuil aige leo sin

→ diogáil

Diabhal mé mara mbeidh bean anois ach ag dul siar cho fada leis an siopa ag iarraidh únsa tobac, go mbeidh sí cho gíogáilte agus a bheadh an bhean a bheadh ag dul amach dhá pósadh roimhe seo. Is beag is ionann é. An iomarca díomhaontais atá ar mhná an tsaoghail. Níl blas ar a n-aire ach a bheith in a gcuaillí annsin ó mhaidin go faoithin dhá ndéanamh féin suas. Deirimse leat dá mbaintí siar asta é mar bhaintí roimhe seo go (gur) beag de'n cheird sin a bheadh orra

blas (50+)