blas (52)
+
→
daidhce
Tá daighce eicínt ar an Sáirsint agus é a bheith cho luainneach ar a chois anocht. Níor chomhnuigh sé ar feadh na h-oíche ach ag dul ó chloigeann an R. go dtí ceann an bhóthair. B'fhéidir gur ins an áirdeall ar M. atá sé. Má's eadh béarfaidh sé air go siúráilte. Tuilleadh ghéar de'n chlampar aige — nach bhfaireann é agus aire a thabhairt dhá ghna (gno) agus fios aige nach bhfuil an ceann eile ach ag iarraidh breith thall air go dtugaidh sé 'un cúirte é. Diabhal blas eile.
TUILLEADH (1) ▼
Ní thiocfadh sé chuig an dárna bainis le daighce nachar h-iarradh ag an gcéad bhainis é. Diabhal blas de'n cheart nach raibh aige. Fear gan fuil a thiocfadh go dtí iad th'éis droichead a dhéanamh dhínn cheana (a dhul tharainn agus daoine eile a iarraidh). Bhí a shliocht orra. M'anam nachar thaobhuigh cuid againn iad ná cuid de thaobhachtáil
→
dair
Cuinneoig dharaighe an chuinneoig is fhearr amuigh. Dhá bhfaighteá-sa ceann de na sean-chuinneogaí — ceann daraighe a rinneadh Gaedhealach ní raibh cinneadh ar bith leo. Tugann cuid de na cuinneogaí eile sin blas ar an mbainne. Is mór a ghabhfadh cuinneoig anois
→
dallán
Chonnaic mé fataí annseo bliain — fataí Achréidh a cheannuigh mé le h-aghaidh síl — tháinig mé gann i bhfataí síl an bhliain chéadna. Ar an bhFaithche Bhig a cheannuigh mé iad ó fhear as áit eicínt taobh anoir. Dheamhan a gcuimhnighim anois cé'n áit, ach d'aithneochainn an fear agus dheamhan gaisce a bhí air le gnaoidheamhlacht. Dheamhan thiomanta dallán dá raibh orra nach raibh cho mór le béal an bhuidéil sin. Chuir mé annseo thiar iad i ngarrdha na h-I. Bhí an-ghaisce agam asta. Togha fataí dair liom féin (dar). 'Sbáin mé do T. iad, agus mé dhá gcur. Ní mórán spleodair a bhí ag T. asta. Fuair sé caidéis do na dalláin — go raibh siad ro-mhór. Rinne siad thar cíonn idtús bliana. Bhí siad go h-árd as cionn talmhana, agus gan das déanta ag fata ar bith eile ag gabhail liom. Bhí go maith go dtí amach ins an mbliain. Bhuail an lobhadh bán iad as éadan. Ba mhór an carghaos a bheith ag breathnú orra. Dheamhan blas a bhí agam de bhláth bliana orra ach grifisc — tabhair grifisc air. Chaith mé ag na beithidhigh iad leisce a bheith ag breathnú orra. Sin é an chaoi a ndeachaidh dalláin mhóra an Achréidh damsa. Ná samhluigh fataí Achréidh liomsa ariamh ó shoin.
→
daor 2
Ná bac leis an dlí sin! Nach raibh an dithreabhach bocht sin daorta, shul á tugadh isteach ins an gcúirt ariamh é. Dheamhan blas fios aca sin ar dhlí ach an oiread agus atá agamsa nach raibh i gcúirt ná i gcaibidil ariamh. Ba ghnaoidheamhla go mór dhóibh breith ar an bhfear sin agus a chrochadh as láimh, ná cúirt mhuga-maga mar sin a chur air
→
deaideo
Ba mhaith an cneagaire é a dheaideó muis. Ní dheachaidh blas a phighne ar bhéal aonduine ariamh. Bhí a shliocht 'ar ndú'. Rinne sé taisce. Ba é a rinne.
Nuair a chaith mé dhíom an crann d'airigh mé gíascán in mo ghualainn agus thiubharfainn an leabhar go raibh mo dheallrachán briste. Chaith mé trí nó ceathair de laetheanta dhá fhuasaoid, ach dheamhan blas a bhí air in a dheidh sin féin
→
déan 1
B'olc an éadáil é sin, dhá dteagadh duine dhá chlann inghean isteach aige le déanamh an lae, mar a theagas siad ag tuilleadh. Ach dheamhan blas de'n cheart nach mbeadh aige leo. Bean gan chuíbheamhlacht a chaithfeas an oíche amuigh mar sin
+
→
deara
Cheal nachar thug tú aon-bhlas faoi deara aréir? An bhfaca tú í ag síneadh an leabhair chuige? Scríobh sí rud eicínt ar phísín de pháipéar roimhe sin, agus bhí an páipéirín sin ins an leabhar. Chuirfinn a bhfuil istigh agus amuigh agam go (gur) b'éard a bhí ar an bpáipéirín sin rádh leis castáil léithe anocht in áit eicínt. Ní raibh aon-deis eile aice é a rádh leis as coinne na máthar. Is dall an mhaise dhuit é, marar thug tú an méid sin faoi deara. Is maith a bhrath C. é. Nach bhfaca tú an fad a bhí sé a bhaint as a mhuineál ag iarraidh amharc a fháil isteach ar an leabhar
TUILLEADH (1) ▼
Thug sibh cead do'n asal sin an rud sin a thabhairt faoi deara dhó féin, agus a ndubhshlán anois feiceamuist, coinnigidh as é. Ó a fuair sé blas na h-áite sin, tá sé fánach a choinneál as
→
dearc
Tá an-dearcadh isteach thar claidhe ag an mbideach seo, mar adeir fear Árann. Má fhaghann sí blas na h-áite sin do cheann-finne ní choinneochaidh as í. Tá an-fhéar anois ann
→
déidín
Bhí déidín tuithte againn leis an ocras an uair a fuair muid aon-ghreim, agus an uair sin féin ba gann gortach uatha é a thabhairt duinn. Stiallóigín bheag aráin a bhfeicfeá dealg indo mhéir thríd, agus scudalach tae ar baineadh an t-anam as — má bhí sé ariamh ann — le neart brutha. Méaracáinín beag fuisce annsin nach n-aireochthá a bhlas ar do theanga. Tugaimse mo mhallacht ar chuma ar bith do bhainseachaí Bh.
→
deil 1
Ara dheamhan blas ón deil amach nach bhfuil duine eicínt dhá bhfuil annsin indon a dhéanta. Breathnuigh ar na cuinneógaí agus ar na drisiúir atá aca
→
diaidh
Is fánach an tsiocair a bhí aige. Dheamhan blas ach iad a bheith amuigh ag déanamh spraoi ingarrdha atá annsiúd chois an bhóthair trathnóna Domhnaigh. Bhí seisean ag rith, agus cuireann duine de na gearr-bhodaigh — mac le P. É — cois roimhe. Caitheadh amach indiaidh a mhullaigh é, agus rug splinnc cloiche a bhí aníos ar an talamh annsin air, slán an tsamhail. Níor mhair sé achar ar bith. Sin é an áit is éalannaighe in do cholainn — an chamóig ara. Tá contabhairt ar dhuine i gcomhnaí, má fhaghann sé priocadh ar bith annsin
→
dian
Níl an giúistís sin déan ar dhuine ar bith ach ar lucht cneamhaireacht', agus diabhal blas de'n cheart nach bhfuil aige leo sin
→
díbir
Rinne sé díbirt aríst indiu ar lucht na h-imeartha. Dheamhan blas de'n cheart nach bhfuil aige leo. Níl áit ar bith dhá sású ach i lár an bhealaigh
→
díle 1
Go deo dearg na Díle aríst mar adeir S. T. ní ólfaidh mise aon-deoir phórtair ins an áit ar ól mé aréir é. Ba gheall le blas gallaoireach a bhí air. Cé'n bhrigh ach an phóit ó mhaidin! Tá snaoidhm ar mo phutógaí, agus mo phíobán in a fhuirnís. Dearg-nimh atá aige
→
diogáil
Diabhal mé mara mbeidh bean anois ach ag dul siar cho fada leis an siopa ag iarraidh únsa tobac, go mbeidh sí cho gíogáilte agus a bheadh an bhean a bheadh ag dul amach dhá pósadh roimhe seo. Is beag is ionann é. An iomarca díomhaontais atá ar mhná an tsaoghail. Níl blas ar a n-aire ach a bheith in a gcuaillí annsin ó mhaidin go faoithin dhá ndéanamh féin suas. Deirimse leat dá mbaintí siar asta é mar bhaintí roimhe seo go (gur) beag de'n cheird sin a bheadh orra
+
→
díogha
"An uair a bheadh mo spré-sa sluigthe séanta; A's na páistí ag géar-ghol gan aon-bhlas; Annsin adéarfainn, céad faraor géar; Go raibh mo phlé leat a dhíogha na bhfear" (As amhrán a rinneadh i Leitir Caladh, Conamara suas le cheithre fichid bhliain ó shoin)
TUILLEADH (1) ▼
An poitín a bhí ag J. Sh. 'chuile lá ariamh, níor de'n díogha é. Is beag is ionann é féin agus cuid Mh. Th. Gheobhfá blas an phota ar chuid Mh., ach dheamhan a dhath a dhéanfadh fuisce J. ort dá n-ólthá iarraidh dhe, th'éis cho bríoghmhar agus a bhíos sé. Sin é a thiubharfadh le fios duitse go mbadh togha earradh é
→
diomdha
Diomdha Mhic Dé dhi, marab uirre atá an t-uabhar. Is deacair a cuibhriú anois, ó fuair sí blas an gharrdha sin chor ar bith
→
dísle
Chaith siad an oíche ag cruinneál an airgid agus an uair a bhí siad faoi réir faoi dheire thiar, dheamhan thiomanta blas de na díslí a bhí le fáil i bhfus ná thall. Chaith siad eadarshuth eile dhá dtóruigheacht sin, agus é ag cínnt orra a bhfáil. Bhí an teach ar bís nidh nacharbh iongnadh!
Má chloisim aon-bhlas de do chuid diúgaireacht' aríst go faoithin bainfidh mé na scairteachaí asad le a mbuailfidh mé ort, creid mise dhuit ann. Thosuigh tú annsin th'éis am dinnéir an uair nach leigfí go L. in éindigh leis an gcuid eile thú, agus go mbeitheá tuithte in do chnap shul dhá mbeitheá leath-bealaigh siar. Leigfear ann thú ach a mbeidh tú indon a dhul ann. Ní leigfear go dtí sin
Deir siad gur thug an sluagh sidhe — diúltaigheamuid dóib — é sin isteach ins an mbruidhin, deireadh oíche agus é ag dul Gaillimh. Níor bhlais sé de bhiadh ná do dheoch ann. Níor mhór dó féin nar bhlais. Dá mblaiseadh bhí a chnaipe déanta
→
dochtúr
Níl annsin ach gobán de dhochtúr. Dheamhan blas meabhair aige induine ach an oiread liomsa
Is len a dhul go dtí leac an doichill dom é muis a dhul ar cuairt chuige sin. Nach beag a bheadh le déanamh aige. Is suarach an blas a bheadh aige sin ar mo leithid-se de scráibín bualadh isteach ar cuairt aige. B'fhéidir gurb é an "bulldog" mór siúd a shaghdfadh sé ionnam
→
dóigh 1
Ba mhaith an dóigh grinn do dhuine a bheith ag breathnú air ag cur na tuighe. Dheamhan blas ariamh ach a bualadh síos in a straoilleogaí mar a bhí sí agus scoilb a fháisceadh innte. Is breagh slachtar an teach a bhéas aige ach a mbeidh sé réidh
+
→
dóigh 3
Ní raibh fata de bhláth bliana ins an ngarrdha sin againn anuiridh nach raibh dóighte ag sioc. Ní raibh sé ionrásta aon-cheann amháin aca a ithe. Bhí blas orra as éadan
TUILLEADH (1) ▼
Tá an poitín sin dóighte ar fad. Is furasta 'aithinte ar a bhlas é. Droch-chruadhchan a rinne é sin anois cheapfainn
Ní thaithneochadh an ceann céadna chor ar bith liom. Tá an iomarca cóirí catha aige agus é ro-dhóigheamhail as féin ar fad. Labhair mé leis an lá faoi dheireadh faoi shaor cloiche eicínt a thabhairt ag breathnú ar an mballa siúd atá sé a dhéanamh. Ba suarach an blas a bhí aige orm faoi go gcuimneochainn ar a leithide de rud. "Cé'n chúram saoir atá orm" arsa seisean. "Nach bhfuil mé féin indon balla a dhéanamh cho maith le saor ar bith"
→
drandal
Dhá dtuiteadh an dranndal aisti anois d'fhuireasbhaidh duilisc thuas annsiúd, dheamhan blas duilisc a gheobhas sí uainne. Má tá sí dúlaidhe ag duileasc teagadh sí anuas agus baineadh sí é. Tá dalladh dhó (dhe) thíos annsin thíos. Is beag a bheadh ar a' (ar) n-aire go deimhin, a dhul ag baint duilisc dhá dranndal-sise. A dhul ag fágáilt a' (ar) gcuid móna annsin gan tógáil le dhul ag baint duilisc do mhagarlach anuas ó shléibhte
→
drann
Ná tabhair blas an gharrdha sin do'n diabhlánach do ghamhain sin anois, nó ní choinneochaidh do chumhachta as é. Ní fhéadfaidh sé drannadh leis sin go mbeidh na garrantaí seo thíos creinnte aca
Má airigheann sí sórt blas dreoighteacht' ar bith ar an ngábhail a leagfas tú chuice, ní bhalóchaidh sí dhó amháin. Tá sí cho h-éiseallach leis an duine. De chineál caiple an-fhuileamhail í sin. Ó stail Ph. Mh. Mh. í.
+
Droch-earradh a bhí ann pé'r bith cá'r fritheadh é. Stuf glas mar a bheadh poitín ann agus driúillíní ar a bharr leis an bhfiuchadh a bhí ann. Bhlais mé dó, ach chaith mé amach aríst é. Bhí blas an-scalta air
TUILLEADH (1) ▼
Deir tú le griúillín súighe a thuit síos in mo chuid tae annseo ar ball, agus mé dhá ól chois an teallaigh. Shíl mé ar feadh i bhfad gurb é blas an tae é, mar níl a fhios ag na daoine cé'n blas atá ar tae anois. Ach is gearr gur thuit griúillín eile ar mo láimh. Sin é an uair a bhrath mé gur súighe a bhí mé a ól i leabaidh tae. Ach chreidim gurb aon-chás amháin é. Níl mórán maitheasa ag an leithscéal tae atá muid a ól, ar shúighe.
+
Tá droch-bhlas ar an iasc seo = é ag lobhadh
TUILLEADH (4) ▼
Níl agam air ach droch-bhlas = níl gnaoi ná grásta agam air; níl aon-mheas agam air
Ní bheidh aige ort ach droch-bhlas má ghníonn tú é sin
Droch-bhlas ort le rud a dhéanamh = droch-rath
Droch-bhlas air marab é a d'ith an ghliúrach!
→
droim
Ní fhéadfá a iomchur le do dhruím. Tá an t-aistear ro-fhada, agus gan cinneadh go deo le gainea(mh), bíonn an oiread sin meadhchain ann. Is suarach an blas a bheadh ag Tom ort cheapfainn, dhá n-abruighthí leis a dhul ag tarraint len a dhruím
Tá lucht "mótars" leigthe leo fhéin ar fad. Is gearr nach mbeidh sé in araidheacht ag duine an bóthar a shiubhal aca. Ar chuala tú faoi'n bhfear bocht sin a marbhuigheadh i mB. na T. an lá faoi dheire. Marbhuigheadh a mh'anam druimnochttha. Ag siubhal anoir ar an "walk" siúd le fairrge a bhí sé an t-am a dtáinig carr agus scuab sé leis síos ins an tráigh é. Mionuigheadh é. Bhí fear an chairr ar a dhearg-mheisce ach dheamhan thiomanta blas a d'eirigh dó fhéin ná de'n mhótar. Anois an bhfuil biseach agad?
→
dual 2
Tuige nach bhfágfaidh tú duailín ar bith ann. Diabhal blas de'n cheart nach bhfuil agad. Níl gnatha ar bith agad dó anuas in do shúile
+
→
dúil
Déarfainn agus an stiúir a bhí uirre ag breathnú anoir thar an gclaidhe go bhfuil sí ag cur dúil' ins an ngarrdha atá coisnighthe. Má fhaghann sí a bhlas aon-uair amháin, ní choinneochaidh do chumhachta cinn as í. Nach h-í an strachaille de bhó í nach sásuigheann áit ar bith í, ach an fad méire de gharrdha sin atá l'aghaidh féir
TUILLEADH (1) ▼
Ná bí ag coinneál an phoitín seaduighthe. Nach bhfuil a fhios agad go bhfuil mo dhúil bainte as ó a bhí na misinéaraí againn. Níor bhlais mé de sdriog ó shoin
→
dúisigh
Dhúisigh sé sean shíothmálachaí eicínt nachar thaithnigh le P. ar chuma ar bith, agus diabhal blas a dhéanas sé ach a shean-dorna a thabhairt dó isteach ar an smut = tharraing sé anuas sean-údair throda nó námhadais a bhí eatorra; mheabhruigh sé do Ph. go raibh siad in aghaidh a chéile roimhe seo faoi rudaí áiride
→
dúlaí
Nach dúlaidhe anois a bhí sé ag an bpíopa agus lá annseo an t-am nach raibh aon-tobac le fáil in áit ar bith, gur bhuail sé suas treasna na h-easca go B. Chuala sé ag duine eicínt — duine eicínt a bhí ag séideadh faoi 'ar ndú — go bhfuair J. Ph. punt tobac as Sasana. Dheamhan méir a bhain sé dhá shrón gur bhuail sé isteach aige idir chlár agus chuinneoig. Is suarach an blas déarfainn a fuair J. Ph. air an uair a chuala sé céard a chas an bealach é, agus é féin ag imeacht agus an dúthruach céadna air cheal tobac
→
dúshlán
Níl sí le coinneál as anois ach as dubhshlán, ó a fuair sí a bhlas chor ar bith. Ba mhór ab fhiú do na daoine dhá mbeadh sí díolta as an mbealach
→
dustaí
Gheobhaidh airgead Shasana an dustaí céadna anois agus a fuair an t-udhachta cheana. Diabhal blas de'n cheart nach bhfuil aca a sásamh a bhaint as, 'fhad agus a sheasfas sé. Dheamhan a gcos a thiocfas a chodladh in a dtroscadh, ach an oiread leis an té atá cruadh coinneálach. Uair bheag agus uair mhór, mar adeir an ceann eile
Níor bhlais mé d'aon-deoir anois le dul 'un trí bliana — ó'n uair a bhí mé ag troid ar an aonach agus ar tóigeadh mé. Ní bhlaisfead ach an oiread le congnamh Dé. Níor bheag dom an t-achar ar chaith mé ag blaiseadh dó dhá mbeadh neart air