Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Diaidh

Nualitriú Bunlitriú

Diaidh (i ndiaidh)

—abairt réamh-fhoclach nó réamh-fhocal dúbalta.

—Fuaim: ia ach amháin ins an dá leagan; in a dheidh sin, in a dheidh sin fhéin, in a dheidh sin agus uilig (= tar éis sin, aindeoin sin, pé aca sin, cé go bhfuil sin amhlaidh agus rl.). Fuaim ei (feic, beir agus rl.) a bhíos ar iai ins an dá leagan sin. Deirtear dhéidh i leabaidh dhiaidh in amhráin go minic

—indiaidh le, indíth le (fc. geall, gioll)

—

tar éis, iar.

+–Is maith an earradh é sin indiaidh slaghdáin
Ní cuíbheamhail an rud le déanamh é indiaidh sochraide

                                TUILLEADH (14) ▼
                            
'Sé an chéad bhall é a chonnaic mé indiaidh eirghe dhom
Indiaidh imeacht di a fritheadh é
Tá sí indiaidh cloinne aríst = indiaidh páiste
Dhá mbeinnse cho críonna roimhe agus a bhí mé in a dhiaidh, is fada go mbeadh mo láimh ann, ach ní fhaghann duine ar bith a chomhairleachan in aisce chreidim
Ní raibh fhios agam é go dtí ina dhiaidh sin.  Bhí sé buille mall annsin = tar éis sin; taréis an ruda
Dhá bhfanainn go dtí in a dhiaidh sin, bhí agam, ach níor fhan.  In a dhiaidh a fheictear do'n Éireannach a leas i gcomhnaí
Breagh nachar fhan tú go dtí in a dhiaidh sin agus bheadh breith mhaith agad air
Fuair mé amach in a dhiaidh sin nachar dhubhairt sé é chor ar bith ná gan diabhal rádh, ach bréag a dhul air
Is fada in a dhiaidh sin go ndearnadh é sin
Dubhairt Mac Dé nuair a bheadh an dá mhíle seo caithte (suas go dtí 2000 A.D.) nach raibh a fhios cé's mó a bheadh in a dhiaidh ná roimhe
Indiaidh an méid sin ar fad cé'n bhail atá anois air.  Nach bhfuil sé i gcruth a dhul ag iarraidh a chodach.  Chuala mise ariamh é gur mairg a bheadh go h-olc agus go bocht in a dhiaidh
Ná bíodh faitíos ort.  Rachaidh mise faoi dhuit nach gcloisfidh tú aon-cheo in a dhiaidh sin.  Tá sé indon a bhéal a choinneál ar a chéile, ní hé sin do thuilleadh é
D'imigh gasúr de thamhnóig shléibhe thuas annsin an bhliain cheana.  Dheamhan a fhios agam nach as L. é.  Ceann eicínt de na tamhnachaí iargcúlta sin ar chaoi ar bith.  Ní raibh sé ach h-aon déag nó dó dhéag de bhlianta.  Tháinig sé abhaile deich mbliana ina dhiaidh sin, agus níor aithin duine ar bith é, nó gur leig sé a aithne leo.  Shíl siad gur báidhte nó marbh a bhí sé le na cianta roimhe sin.  Bhí dalladh airgid aige
Bonn an aoin seo thoir atá sé a fháil.  Is gearr go dteighidh sí amach ag spaisteoireacht di fhéin anois, ar theacht do'n trathnóna, indiaidh a luirgne a bhreacadh ins an teine ó mhaidin.  Nach h-í inghean an duine bhoicht í!

ingeall ar, de bharr.

+–

Is beag atá aige indiaidh na saighdiúir = bhí sé scathamh ins na saighdiúir, ach níl mórán dhá mbarr aige

Shílfeá go mbeadh pighneachaí eicínt thairis sin aige indiaidh Shasana, nó an raibh tada aige? Ba é cuid an bheagáin é déarfainn

TUILLEADH (6) ▼

Sin é an chaoi a bhfuil sé anois indiaidh a shaoghail, gan luach a bhéilí aige

Is beag a bhéas agad indiaidh do shaoghail má fhanann tú annsin. B'fhearr dhuit imeacht go fada

Ná bac le tada a bheith ag duine indiaidh na móna. Dheamhan ceo a bheadh agad go bráth ina diaidh

Ní bheidh mórán ag duine ar bith indiaidh na talmhana, ach do dhá cheann ins an talamh, ó mhaidin go faoithin agus gan cuid an fhiuntais agad ina dheidh sin indeireadh na bliana

Bíonn sprus mór airgid anois indiaidh na móna ó a thosuigh an cogadh. Roimhe sin dheamhan mórán a bhíodh dhá barr ná cuid de mhórán

Duine ar bith atá i gcleitheamhnas cairrgín, 'sé cuid an bheagáin a bhéas ina dhiaidh aige. Níorbh fhiú do dhuine a bheith dhá mheárú féin le rudaí de'n tsórt sin ar scáth a luach saothair

+–

Ní fhaca mé an oiread sin de bhrabach in a diaidh riamh cheana = dá barr; níor fritheadh an oiread sin brabaigh uirre ariamh

Is beag 'e bhrabach a gheobhas tú in a dhiaidh sin, deirimse leat. 'Chuile phighinn ag dul ins an stoca.

TUILLEADH (2) ▼

Ní bhfuighidh bean an ósta aon-bhrabach in a dhiaidh nó d'athruigh sé. 'Ar ndú' mo léan níor athruigh

Ní raibh an chianóg ruadh (de bhrabach) agamsa ariamh in a dhiaidh

le druim, le ponnt.

+–Tá na tighthe i ndiaidh a chéile
Bhí na daoine in aon-scuaidrín amháin indiaidh a chéile ar an tsráid

                                TUILLEADH (16) ▼
                            
Leag mé annsin indiaidh a chéile iad.  Tá siad corruighthe aríst agaibh
Abair indiaidh a chéile iad
Cuir indiaidh a chéile annsin ar an mbord iad, go bhfeiceamuid cé aca is mó
Tá scór bráithlíní indiaidh a chéile amuigh ar an gclaidhe aice.
Bhí cho maith le scór mótair indiaidh a chéile ann, má bhí sé taobh leis
An bhfuil tusa indon na strácaí a chomhaireamh ins an tuighe sin.  Sílimse go bhfuil naoi stráca indiaidh a chéile ann
Bheadh doiséine ann, dá mbeidís indiaidh a chéile — ach níl
Cé'n chiall nachar chuir sé na h-iomrachaí oinniúin indiaidh a chéile agus na meacna a choinneál asta féin.  Ní fhaca mé an ceann céadna ariamh féin, nach gcaithfeadh sé cóirí catha a bheith aige nach mbeadh ag aon-duine eile
Tá sé siúd indon a raibh de righthe ariamh in Éirinn a chur indiaidh a chéile
Níl ceathramhnaí an amhráin chor ar bith indiaidh a chéile aige.  Tá siad thrín a chéile
Cheal nach bhfuil siad agad indiaidh a chéile.  Tá siad sin ar fad thrín a chéile
Chaithfidís seasamh annsiúd indiaidh a chéile nó go nglaoidhtí orra.  Bhí muid préachta ag fanacht ann
An bhfuil tú indon an t-amhrán sin a rádh indiaidh a chéile? = ins an gcaoi a bhfuil sé, agus gach ceathramha in a h-áit féin
Bhí sé agam ar fad tamall, ach níl mé indon dhá fhocal dó (dhe) a chur indiaidh a chéile anois.  Tá an chuimne uiliog imighthe uaim
Níl aon-aithrighe a rinneadh ariamh nach raibh sé indon a chur indiaidh a chéile.  Ba bhreagh uaidh píosa cainte a rádh
'Sé a bhí indon an scéal a chur indiaidh a chéile.  Mar adeireadh sé féin, ní dhá changailt ná dhá chomh-changailt a bhíodh sé, ach dhá chur amach go tóin an tighe

+–

Dar príosta tá an t-amhrán sin indiaidh a chéile go maith hébrí cé a rinne é (déanta go maith). Ní hé filí (file) Bh. na mB. a rinne é sin, ab é?

'Sé atá indon an phait de bhréag a chur indiaidh a chéile (a chumadh). Dá mbeadh sé indon a dhul amach agus gnatha a dhéanamh cho maith in a gharrdha, ba mhór ab fhiú dhó é

TUILLEADH (3) ▼

Níl sé indiaidh a chéile ná baoghal air chomh mhaith agus a chuirfeadh M. indiaidh a chéile é. Tá M. tógtha ag déanamh amhráin.

Go deimhin tá sé indon biadán agus cúl-chaint agus bréaga a chur indiaidh a chéile. Nímé an bhfuil sé indon a phaidreacha a chur indiaidh a chéile leath cho maith. Ní beo é mara mbeidh sé ag coireamhaint ar dhuine eicínt

Níl sé indon dhá fhocal cainte a chur indiaidh a chéile, ní áirighim "speech" fada a dhéanamh

+–

"Indiaidh a chéile a dhéantar na caisleáin" = "I leabaidh a chéile a dhéantar na caisleáin"; ní féidir gach uile shórt a dhéanamh de rith agus de léim. Caithfidh duine foighid a bheith aige, agus a ionbhadh a ghlacadh, agus oibriú leis de réir a chéile; "Rome was not built in a day"

Glac t'ionbhadh a dhuine sin. Nach breagh nach gcuirfeá stuaim ar an bhfoighid. Indiaidh a chéile a dhéantar na caisleáin

TUILLEADH (2) ▼

Is diabhlaí an t-uathbhás a bhíos ort. Nach bhfuil a fhios agad go ndéanfaidh mé é, ach a mbeidh mé réidh go dtí é. Indiaidh a chéile a dhéantar na caisleáin. Níl aon-tsástuigheacht agadsa ann mara ndéantar 'chuile shórt de léim

Ní beag dhuinn a bhfuil muid a dhéanamh faoi láthair, agus gan bacadh le teach. Indiaidh a chéile a dhéantar na caisleáin. Déanfar an teach ach a bhfaightear an deis amach annseo faoi'n a bheith slán do na daoine

Beidh tú ag teacht isteach uirre indiaidh (i leabaidh) a chéile. Deir siad gur teanga chruadh í an Ghaedhilge le foghluim

in diaidh a chéile = beo, ar marthainn, ag coinneál le chéile, ionchaithte, gan a bheith in a cheirteachaí amach agus amach.

+–Níl ann ach go bhfuil sé indiaidh a chéile anois.  Ní fhaca mé duine ar bith ariamh, is mó a d'ídigh ná é le goirid.  Níl bior-eanga féin air
Is maith an mhaise aige é agus é bheith indiaidh a chéile chor ar bith agus cho maith agus a shaothruigh sé an tinneas sin le bliain.  Marach cho láidir agus a bhí sé, is fadó a bheadh sé scuabtha.  Ach bhí sé an-roighin

                                TUILLEADH (10) ▼
                            
Ara a dhearbhráthair mo chroidhe thú, is beag nachar ghiorruigh sé liom.  Dheamhan a leitheid de ruaig a chonnaic mise i gcaitheamh an tsaoghail ariamh.  'Sé a bhfuil ann go bhfuil mé indiaidh a chéile chor ar bith aige
Tá sí indiaidh a chéile ar éigin anois.  'Sé a bhfuil ann é.  'Ar ndú' is beag an dochar di agus an aois atá aice.  Nach bhfuil sí bord ar bhord leis an gcéad
Ní féidir go bhfuil an sean-"tseaicéad" sin indiaidh a chéile fós.  Dar mo choinsias is mór an seasamh aige é.  Tá dhá chulaith caithte agamsa ó a fuair tusa é sin.  Thug tú an-aire dhó.  Marach gur thug is fadó a bheadh sé ag ceannaidhe (fear ceirteachaí)
Fuair sé an leabhar sin tá trí seachtainí ó shoin, agus níl a dhath di indiaidh a chéile anois aige.  Sin é an diabhlánach agad.  Nach beag an tsuim atá aige, cá bhfuighfear airgead
Níl an tsean-chrupach siúd ach indiaidh a chéile.  Mara bhfuil aon-cheann aige thairti siúd, tá sé d'fhuireasbhaidh bó — tá sin.  Ní sháróchaidh sí siúd geimhreadh eile go deo
Is maith an dicheall do na daoine a bheith indiaidh a chéile chor ar bith agus an aimsir a bhí ann le fada.  Tá 'chuile dhuine ag fuasaoid slaghdáin, agus má tá féin is beag an dochar dóib.  B'uair mhí-nádúrtha í.  Níor thada eile í
Theangmhuigh an toirneach leis agus níl ann ach go bhfuil sé indiaidh a chéile ó shoin.  Ná bac thusa le balla ar bith a scríobfaidh an cailín sin leis.  Scoilteann sí ar fad é.  Ach bhí muid saor go leor míle buidheachas le Dia nach ndearna sí thairis sin de dhamáiste
Is maith atá an sean-bhicycle sin ag cruthachtáil agus é a bheith indiaidh a chéile fós.  Is maith an t-achar agad é sin anois.  Ní mheasaim go mbeidh sé i bhfad eile indiaidh a chéile muis.  Tá cosamhlacht an-chraithte anois air
Níl in Peadar ach na cheithre eite anois.  Tá sé tugtha anuas go mór ó a chonnaic mise go deireannach é.  Ach is mór an t-iongnadh go bhfuil sé indiaidh a chéile chor ar bith agus cho gar do'n bhás agus a bhí sé.  Shíl mé nach srianfadh sé thríd go bráth
Is diadhachta do'n leabaidh chéadna a bheith indiaidh a chéile chor ar bith agus an macnas agus an eirghe-in-áirde a bhíos orra sin innte 'chuile oiche.  Dheamhan aithne orra nach amuigh ar na cnocáin a bhíos siad.  Beidh a shliocht orra: ar feadh iad an leabaidh sin a bhriseadh, codlóchaidh siad ar an talamh, agus comhairleochaidh sin iad, feicfidh tú féin air.

ar sháil.

+–Bíonn a bhean in a dhiaidh aniar ins 'chuile áit = len a shála, in a chosamar
Tá a mhadadh in a dhiaidh aniar

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Níor bhreathnuigh mé tharm ariamh go raibh mé ag dul isteach dorus an tighe ósta, agus sin é an uair a chonnaic mé in mo dhiaidh aniar é.  Nachar thúatach an mhaise dhó anois mé a leanacht mar sin
Cuirfidh sí siúd na póilíos in do dhiaidh aniar má chuireann tú aon-araoid uirre.  'Sí atá deas air
Bhí dhá mhíle de thosach agam air, ar a laghad ar bith, agus cé a d'fheicfinn in mo dhiaidh aniar ag dul isteach ag ceann Bhóthar na T. ach é.  Ba mhaith an deifir a rinne sé sin
Chuir sí an-náire ar Ch.  Chaith sí an lá in a diaidh aniar ar fud na G. ag sciolladóireacht uirre.  Ní scarfadh sí uaithe ar ór ná ar airgead
Cé a bheadh in mo dhiaidh aniar ag dul isteach ag an Aifreann indiu ach é.  Chuaidh sé ar a ghlúine le m'ais, agus go maithidh Dia dhom é, níor dhubhairt mé a dhath de m'urnaighe ach ag cogarnaighil leis ar feadh an Aifrinn.  Tá sé malluighthe, agus níl aon-duine dhá mbíonn in a aice nach mbíonn malluighthe cho maith leis féin
B'aisteach an rud é sin, nacharbh aisteach.  Deir sé gur chuala sé an choisméig (coiscéim) in a dhiaidh aniar aníos ar feadh an bhóithrín uilig.  Sheas sé míle uair, agus sheasadh an choisméig freisin.  Chinn air duine ná deoruidhe a fheiceál luath nó mall
Bhí sé in a diaidh aníos an bóithrín anocht
Nach raibh sé in do dhiaidh anoir
Beidh sé in do dhiaidh amach as an séipéal agus tapuigh é

+–

Tá a chois in a diaidh i gcomhnaí = fear a bheadh mór le bean agus a chothóchadh an tsáil aice

Níl goir aice a dhul taobh amach de dhorus nach bhfuil a chois in a diaidh

TUILLEADH (1) ▼

Ní fhaca aonduine í i mbóthar ná i mbealach le cúig nó sé de bhlianta nach bhfeicfí eisean agus cois in a diaidh aige

+–

Ní raibh sé ariamh nach mbeadh cois indiaidh na h-uaisle aige = ag cuimilt leis an uaisle; fonn caidrimh leis an uaisleacht

Bhí cois indiaidh na h-uaisleacht' aige 'chuile lá ariamh

TUILLEADH (2) ▼

Ó, tuige nach mbeadh. Ghreamuigh dhó cois indiaidh na h-uaisle a bheith aige.

Caithfidh sé an chois a choinneál indiaidh na h-uaisle i gcomhnaí. Sin é a bhuac

+–

Tháinic sé anoir an bóthar agus cois indiaidh na cois' eile aige = ag siubhal go roighin, go támáilte, go tuirseach nó go tomhaiste; ag siubhal ar nós chuma liom faoi'n áit a mbeadh sé ag dul nó faoi an obair a mbeadh a phlé léithe an uair sin

Tháinic M. Ph. Sh. anoir indiu agus cois indiaidh na cois' eile aige. Déarfainn gur fear é a raibh braoinín ar bord aige

TUILLEADH (4) ▼

'Bhfeiceann tú anuas é; agus cois indiaidh na cois' eile aige. Síos tigh B. atá sé ag dul anois. Chuir an bhean amach ann é gan bhuidheachas. Is furasta aithinte air gur beag a fhonn atá air a dhul ann

'Bhfeiceann tú an chaoi a bhfuil cois indiaidh na cois' eile aige. Meastú an tuirseach atá sé. Is maith an scathamh go mbeidh sé ins an mbaile ar an deis sin

Tá drugal an mhíádha air a dhul siar anois ins an áit a bhfuil sé ag dul: tigh na deirbhshíre. Feacha an chaoi a bhfuil cois indiaidh na cois' eile aige. Choinneochadh adhastar sneachta as anois é. Ní bhíonn grásta ar bith aige a theacht anoir thar cheann an bhóithrín chor ar bith … aisteamhlacht. 'D'eile?

Déarfainn leis an gcaoi a bhfuil cois indiaidh na cois' eile aige nach lughar leis an sioc ná a dhul 'na chladaigh. Bíonn an-drugal aige roimh an gcladach i gcomhnaí. Guróir an-fhuar é. Dar príosta muis' níl an fheamainn an-te indiu

ar chúl.

+–

Tá sé in mo dhiaidh-sa

D'airigh sé rud eicínt in a dhiaidh ar an mbóthar.

TUILLEADH (4) ▼

Is gearr in mo dhiaidh é. Níl a fhios agam nach h-é is goire dhom

Ní raibh sé mórán le míle in a diaidh. Is diabhlaí nachar scóth sé í

Bhí sé ag breathnú in a dhiaidh (in a dhiaidh siar)

D'fhéach sé in a dhiaidh siar agus chonnaic sé an fear ag teacht

+–

Tá sé ag teacht agus a thóin in a dhiaidh = duine a bheadh tuirseach seangthuighthe nó craiplighthe

'Bhfeiceann tú anoir é agus a thóin in a dhiaidh. Féachfaidh an spealadóireacht é

TUILLEADH (2) ▼

Tháinic sé trathnóna agus a thóin in a dhiaidh, th'éis a bheith trí lá imighthe dó. Is furasta aithinte air gur beag 'e chodladh a rinne sé ó shoin, má rinne sé néal ar bith. Nach bhfuil a fhios agad go maith gur le ól agus le ragairne a bhí sé sin ó shoin

Má spréidheann tú an méid sin coirce, tiocfaidh tú abhaile trathnóna agus do thóin in do dhiaidh. Dar mo choinsias tá stróic mhaith ins an méid sin

+–

Níl sé ach ag tarraint a chosa in a dhiaidh, de bharr a lae = tá sé buailte suas ins na cosa de bharr saothar an lae; tá sé tuirsighthe

Is beag le go raibh mé indon mo chosa a tharraint in mo dhiaidh abhaile. Sháruigh an t-aistir ar fad mé

TUILLEADH (2) ▼

M'anam a Dhia agus do Mhuire! Tá mé seangthuighthe. 'Sé a bhfuil mé indon a dhéanamh mo chosa a tharraint in mo dhiaidh. Dar fiadh, ní gan uí gan ó fataí a chur

Má tá tú indon do chosa a tharraint in do dhiaidh chor ar bith, ní loicfidh tú anocht. Beidh an-oiche ann — oíche go maidin. Tara uait ann!

+–

Fág do dhiaidh é

D'fhága sé an bhoichteanacht in a dhiaidh an lá ar phós sé = thug sé cúl do'n bhoichteanacht

TUILLEADH (6) ▼

Náire ortsa go deimhin! Is fadó an lá a d'fhága tú indo dhiaidh í = is fadó an lá ó a scar tú léithe

Ná caintigheadh sí ar náire liomsa. Is fadó an lá ó a d'fhága sí ina diaidh í

Fuair tú amach an té a mbeadh gnaoidheamhlacht ann. Mo chreach mhaidne, is fadó a d'fhága sé in a dhiaidh a raibh de ghnaoidheamhlacht ag siubhal leis. Diabhal a raibh de chailleadh air shul a phós sé, ach bhí sé bocht an uair sin. Cho luath agus a thosuigh an saoghal ag féithiú leis, chaith sé an bhoigshíneadh in aer

Do dhubhshlán an bhoichteanacht a shamhlú anois leis. Is maith an scathamh ó a d'fhága sé in a dhiaidh í. Dhíol sé an déirce mar adeir an ceann eile.

D'eirigh sé as an nathaidheacht sin. D'fhága sé in a dhiaidh í. Níl a fhios agam nach bhfuair sé a sháith di. Bhí sé ag tarraint an iomarca siothmálachaí air féin len a chuid deagh-chainte. Is maith an bannaí ar an teanga a mhic ó, corr-chriogaide a fháil

D'fhága sé an tsleamchúis sin ina dhiaidh an lá ar phós sé. Is fear sáthach críonna ó shoin é. Mhúinfeadh an bhean siúd aige ciall do na luchain. Mhúin sí ciall dósan ar aon-chor

+–"Is fhearr breathnú amháin romhat ná dhá bhreathnú in do dhiaidh" (sean-fhocal) = is fhearr duit cuimhniú ar an rud atá fút a dheanamh, i riocht agus gurb í do chríonnacht a dhéanfá, ná a bheith in aithmhéala faoi agus é déanta agad.  Ní miste dhuit cé'n smaoitiú a dhéanfas tú annsin air, bíonn an anachain déanta
Ní anois atá agad a bheith ag cuimniú air.  Breagh nachar bhreathnuigh tú romhat shul a ndearna tú é.  Is minic a chuala tú gur fearr breathnú amháin romhat ná dhá bhreathnú in do dhiaidh

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Tá sé mall agad anois fios a bheith agad céard a bhí agad a dhéanamh, agus an rud déanta.  B'fhearr dhuit breathnú amháin romhat an uair sin, ná dhá bhreathnú in do dhiaidh anois
Sásuigh thú féin go maith anois agus ná bí in aithmhéala aríst.  Má ghníonn tú an pósadh uair amháin, níl aon-scaoileadh indán duit mara scaoilidh an bás thú, 'sábhálaidh Dia sinn.  Mar sin, breathnuigh romhat go maith.  Deir siad gur fearr breathnú amháin romhat ná dhá bhreathnú in do dhiaidh, agus go dtugann an duine dona dubh-léim.  Má cheapann tú nach bhfeileann an bhean duit, fág 'do dhiaidh í.  Sin é a bhfuil in a thimcheall
Níor bhreathnuigh sé roimhe féin in am.  Anois bíodh sé ag breathnú in a dhiaidh go mbeidh sé tuirseach.  'S aon-mhaith amháin dó é
Marar bhreathnuigh sé roimhe, féadfaidh sé breathnú in a dhiaidh anois, ach sin é a bhfuil de mhaith dhó ann.  Ní fheicfidh sé aon-sciúrtóg dhá chuid airgid go h-éag.  Is maith nach mór do dhuine a bheith ins an áirdeall air féin ag plé le cneamhairí
Níor bhreathnuigh sé roimhe nó in a dhiaidh, ach imeacht leis gan méir a bhaint dhá shrón gur shiubhail sé isteach ins an teach
Ná breathnuigh romhat ná in do dhiaidh anois go dteighidh tú ann agus go bhfaghaidh tú é sin domsa
Níor bhreathnuigh sé in a dhiaidh amháin.  Sin é an fear nach raibh mórán cumha air indiaidh an bhaile

+–

Céard atá muid a dhéanamh? Ag cruinniú romhainn agus ag bailiú in ar ndiaidh, a dheirbhshiúr = déarfadh dream nó duine é a bheadh ag cruinniú airgid, nó lucht iarrtha a gcodach etc.

Ag cruinniú romhainn agus ag bailiú in a' (ar) ndiaidh atá muid ó mhaidin. Má 'seadh féin is beag atá dhá bharr againn

TUILLEADH (2) ▼

Céard adeir tú! Ag cruinniú romhaib agus ag bailiú in' u' (bhur) ndiaidh! Tá faitíos orm nach bhfuil mórán le cruinniú ná le bailiú agaibh uaimse, ní ag ceasacht ar Dhia é, ach ní bheidh mé gortach faoi'n mbeagán féin

Tá muid ag cruinniú romhainn agus ag bailiú in ar ndiaidh ó mhaidin indiu; agus 'sé a bhfuil againn fós coróin. Tá faitíos orm nach mórán gnaoi atá ag muintir na h-áite seo ar a' (ar) gcuid spóirteannaí. Dhá dteigheadh fear thart l'aghaidh "elections" nó rud mar sin, is maith teann an spaga a bheadh trathnóna aige.

+–

D'fhága sé go leor airgid in a dhiaidh = len' udhachta; tar éis báis a fháil

An raibh mórán in a dhiaidh meastú? Cupla céad?

TUILLEADH (3) ▼

Sílim gur beag a bhí indiaidh Sheáin, ach bhí sé indiaidh an dearbhráthar eile — lán mála dhe

Tá tú ag déanamh airgid as éadan agus fágfaidh tú in do dhiaidh uiliog ar ball é. Dheamhan pighinn dhe a thiubharfas tú leat ach an oiread liomsa

D'fhága sé saidhbhreas na saidhbhreas in a dhiaidh, agus tá a chuid daoine muintreacha ag scliúchas faoi ó shoin. Is minic, 'ar ndú' a leig béal na h-uaighe rud le béal na truaighe

+–

Ní fheicfidh muid é sin, ach b'fhéidir go bhfeicfeadh an dream a thiocfadh in a' (ar) ndiaidh é

Ní chuirfidh mise mórán anró orm féin ag réidhteach talmhana. Déanadh an dream a thiocfas in mo dhiaidh a rogha rud = na línte atá le theacht

TUILLEADH (6) ▼

Ní raibh aon-rath air féin ná ar a chlann in a dhiaidh

D'fhan siad mar sin, agus a gclann in a ndiaidh

Chonách sin ort agus ar do chlann in do dhiaidh

Ní bheidh lá foráis air ná ar a chlann in a dhiaidh, mar fuair sé an t-airgead cho mí-dhlisteanach sin

Beidh feamainn ann indiaidh a bháis. Shílfeá nach mbeadh sé cho sanntach sin ag an saoghal

Diabhal bacadh a dhéanfas mise air, ná cuid dhe bhacadh: oibrigheadh sé leis. Beidh talamh ann indiaidh a' (ar) mbáis. Fágfamuid in ar ndiaidh uilig é, fágfaidh sin

gan aon-duine in a dhiaidh: duine ar bith le obair a dhéanamh.

+–Tá sé féin ag obair ar na bóithrí, agus gan aon-duine in a dhiaidh ins an mbaile ach an stóicín sin, nach bhfuil indon mórán a dhéanamh fós
Ní fhéadfainn an teach a fhágáil agus gan aonduine in mo dhiaidh.  Cé a sheolfas bó nó gamhain?

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Níl duine ar bith indiaidh an duine bhoicht sin, agus caithfidh sé a dhul ag saothrú in a dheidh sin
Nach maith an chiall agamsa é, nach bhfuil in mo dhiaidh ach girrseaichín nach bhfuil indon freastal ar bhó ná ar ghamhain
Is furasta dhó sin a bheith ag boithreóireacht, agus triúr riadairí in a dhiaidh.  Ní hé sin don té é nach bhfuil duine ná deoraidhe in a dhiaidh
Dá mbeadh aon-duine in mo dhiaidh ghabhfainn in éindigh leat ar an bpuinte, ach níl ag baile ach mé féin
Má imigheann tusa cé a bhéas in do dhiaidh?
Ba deacair é sin a choinneál ins an mbaile roimhe seo, ach níl aonduine ina dhiaidh anois
Níor chás liom é dhá mbeadh aonduine in mo dhiaidh, ach níl ná geinealach an bhéil bheo — níl sin
Is lag lúbach an mhuirín atá in a diaidh — an bhean bhocht = máthair a fuair bás
Cailleadh óg í agus áilín ar aon-chéill in a diaidh

greamuighthe, i bhfastódh.

+–Bhí sí indiaidh Chloinn Mhac Confhaola sin ariamh = bhí an eitinn ionnta; ghreamuigh an eitinn dóib
Bhí an tsaint indiaidh an dream céadna 'chuile lá ariamh.  Ba mhian leo a dhá láimh a chuir timcheall ar an saoghal agus é a bheith acu féin ar fad.

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Ní raibh aon-lá ó rugadh an chéad-fhear aca, nach raibh an deagh-chaint indiaidh na n-Éamuinn sin.  Ar chuala tú aon-nathuigheadóir beo mar Joe sin.  Bhuel ní raibh tada dhá thais ag Pádraig, agus, 'ar ndú sean-Éamonn féin, deir an dream a chonnaic é nach raibh cinneadh go deo leis
Ní raibh aon-duine ar an bhfeadhain aca sin ar 'chuile thaobh nach raibh buadhannaidheacht eicínt de'n tsórt sin in a dhiaidh.  Shílfeá dheamhan mórán ainis a bhí ionnta, agus in a dheidh sin féin d'eirigh fir thar cíonn le 'chuile dhuine aca …  Bail ó Dhia ar do chuid spré.  Cá bhfuighidís spré.  Ní raibh a leithide aca.  Ach bhí siad indon na fir a fhastú pé aca sin é
Tá an t-ól igcomhnaí indiaidh na Maidhceannaí.  Is faisean é a bhí aca uiliog
Ní fhaca mé aon-duine de na Loideáin chéadna ariamh nach mbeadh an criotán sin ina dhiaidh.  Bhí sé in a lionnán (leannán) ag Micil, agus ní fhaca tú Peait aon-lá ins an mbliain — an lá a mbeadh an fiach dubh ag cur a theanga amach cho maith le chuile lá eile — bheadh slócht air
Tá an nathaidheacht in do dhiaidh igcomhnaí.  Níor scar sí ariamh leat.  Dheamhan é muis ná go dteighidh na h-ordógaí ort
Nach diabhaltaí atá an ghaisce in a dhiaidh igcomhnaí.  Tá muis, agus beidh.  Ní bheadh sé beo, mara mbeadh an áibhéil bheag sin aige.  Ach dheamhan dochar ann thairis.  Duine soilgheasach é lá an anshógha
Mise imbannaí go bhfuil an forú in a dhiaidh.  Is dual dó sin mar bhí sé indiaidh a athar féin

in a bhéal, in a bhárr.

+–

Nach leis féin a chuid talmhan. Cé a thiocfas in a dhiaidh air? = cé a thiocfas in a bhéal (nó in a bharr) air; cé a éileóchas a bhaint dhe

Coinnigheadh sé a udhachta. Tuige nach gcoinneochadh. Níor chuala muide go raibh duine ar bith ag iarraidh a dhul in a diaidh air. Ní bheadh aon-ghoir ag aonduine a dhul in a diaidh air, ar aon-nós. Tá siad ro-fhada amach ingaol uaidh

TUILLEADH (3) ▼

Diabhal aithne air leis an gcaint atá air, nach duine eicínt atá ag iarraidh a dhul indiaidh an gharrdha sin air. 'Sé an frae é go deimhin. Ní fiú do sheacht mallacht é

Tá sé mall aca anois a dhul ina dhiaidh air, agus é dhá bhliain ann. Dhá dtapuighidís é an uair a tháinic sé isteach ins an ngabhaltas i dtosach, b'fhéidir go n-eireochadh leo a chur as amach, ach an rud a theigheas i bhfad, mar adeir an sean-fhocal teigheann sé i roighineadas

Coinnigh do shean-dúda lobhtha. Níl duine ar bith ag dul in a dhiaidh ort. Is suarach an éadáil é ar aon-chor ag aon-duine.

igceann, idteannta.

+–Cuir thú féin anois i ndiaidh an méid sin = cuir tuilleadh (cainte, airgid agus rl.) in a cheann sin
Dubhairt mise an méid sin de'n amhrán.  Cuir thú féin in a dhiaidh sin anois

                                TUILLEADH (14) ▼
                            
Sin é a bhfuil agamsa anois.  Cuir thú féin in a dhiaidh sin
M'anam nach bhfuil mise indon cur in a dhiaidh sin, ná aon-fhear eile ins an teach sílim
"'Sóra mhóra mhóra agus óra mhíle grádh; tá bricíní in a mbuilcíní i bpluicíní mo ghrádh".  Cuir thú féin in a dhiaidh sin anois
Thug sé gob géar do J. agus ní raibh J. indon cur in a dhiaidh = ní raibh sé indon a sháith de fhreagra a thabhairt dó
Cuirigidh in a dhiaidh sib fhéin anois = dúirt sé cupla líne d'amhrán agus d'iarr sé ar an gcomhlódar an chuid eile a rá ón áit ar eirigh sé féin as
Cuir in a dhiaidh sin anois thú fhéin má tá tú indon
Thug an mac go leor airgid as Sasana, agus chuir an t-athair in a dhiaidh, nó gur cheannuigh siad an talamh sin thuas a bhí ag P.K.  Ba dona an áit ar chuir siad a seacht gcéad mar sin féin: é a shíneadh amach ar na caochphuill agus ar na cíocraí sin = chuir an t-athair in a dhiaidh; chuir sé in a cheann; thug sé an oiread do'n mhac, agus a bhí easbadhach air leis an talamh a cheannacht
Tá leath-choróin agamsa.  Cuir thú féin in a diaidh, agus fágh leath-ghalún.  Déanfaidh sin muid.  Imeochaidh muid ar an dá luath agus a mbeidh an deoir deireadh dhe sin ólta
Thug M. deich bpunt dom agus chuir mé féin in a dhiaidh gur cheannuigh mé an bhó sin.  Má cheannuigh féin b'olc an ceannacht a rinne mé, ní ag ceasacht ar Dhia é.  Tá sí ag dul ó dháir ó'n lá ar ceannuigheadh í
Ní raibh a ndóthain aca féin leis an teach a chríochnú, ach chuir an deirbhshiúr siúd atá imighthe in a dhiaidh, agus críochnuigheadh annsin é.  Chosain sé, idir 'chaon tsórt, trí chéad agus dá fhichead punt.  Ba diabhaltaí an lab airgid é
Níl aon-mhaith in do dheich bpunt. Is mór eile a chuirfeas tú in a dhiaidh shul a thiubharfas mise an bhudóg duit.  Ceann an eadh?  Cuirfidh tú péire féin in a dhiaidh, agus slad-mhargadh a bhéas agad in a dheidh sin
Chúig phunt fhichead …  Cuirfidh tú dhá phunt eile in a dhiaidh, agus tuilleadh agus dhá phunt.  Seacht bpunt fhichead coróin.  Sin é a fuair mé orra, gan cianóig aige ná uaidh
An bhfuil sé céad míle go Baile Átha Cliath, adeir tú.  Cuirfidh tú scór eile in a dhiaidh.  Tá sé sé scóir agus mílte corra.  Ba mhaith an choisméig é ag duine dhá chois
Naoi seachtainí go dtí an lá cáirde.  Ní mór duit coicís eile a chur in a dhiaidh.  Tá sé aon-tseachtain déag ó arbhú indé.  Chomhair mé aréir é

imbealach a …

+–

Seod (seo) briseadh uaire ceart. Tá sí (an ghaoth) imithe síos indiaidh a tóna aríst = bhí sí ó thuaidh agus chuaidh sí ó dheas. Sén t-údar indiaidh a tóna gurbh ó dheas a bhí sí an chéad-uair sul a ndeachaidh sí ó thuaidh. Nuair a bhí sí ó thuaidh annsin, bhí a tóin mar a bheadh sí ó dheas

Tá an ghaoth chéanna an-luainneach. Nuair a bhéas sí thiar diabhal mé nach mbeidh sí achar ar bith nó go dteighidh sí soir indiaidh a tóna aríst ar ais = thoir a bheadh sí an chéaduair

TUILLEADH (1) ▼

Bhí lom gaoithe adtuaidh ann ag an trí a chlog ar maidin, ach ba ghearr go ndeachaidh sí indiaidh a tóna ó dheas

+–

Tá sé indon imeacht indiaidh a thónach ar fud an tighe ach ní fhaca mé é ag iarraidh a dhul ag lámhacán fós. Is fhearr leis ag tónachán leis mar sin

Bhí an oiread ólta aige agus nach raibh sé indon eirghe, ach bhí sé ag imeacht indiaidh a thónach ar fud na cisteanaighe, agus indon a dhul go dtí an leath-bhairille. Ba ghráin shaoghalta é.

TUILLEADH (3) ▼

Bhí sé ag dul siar indiaidh a thónach ariamh ariamh nó gur tháinic sé salach ar an mbuirdín a raibh na piontaí againn, agus chuir sé in aer é. Mo léan géar níor thairg sé deoch eile a thabhairt duinn in a n-omós, ná na gloineadhachaí a íoc le bean an ósta. Bhí sé spleadhach go leor, ach ba i ngan-fhios dhá phóca sin

Níor chomhnuigh sí ag dul indiaidh a tónach gur leag sí brúisc de'n chlaidhe. Amach léithe annsin agus as go bráth léithe ins na feire glinte. Ní fhaca tusa siubhal faoi rud ar bith ariamh mar a bhí fúithe. Shíl mé nach mbeadh a tuairisc in Éirinn ná in Árainn trathnóna

Níl dorus ar bith indon seasamh léithe. Pé'r bith caoi ins an domhan a gceangluighim í, ionnsuigheann uirre ag dul indiaidh a tóna, nó go bhfaghaidh sí leigean ar an dorus. Tiubharfaidh sí na cosa deireadh annsin dó, agus chaithfeadh sí an oíche ar fad dhá chiceáil nó go mbrisead sí é ar uain nó ar éigin

+–

caithte amach indiaidh a bhéil = cromta nó claonta amach; gan é a bheith díreach, ach an cloigeann nó an t-éadan roimh an gcuid eile de'n cholainn i gcomhnaí, agus é ag siubhal.

Ar ndú' ní thiubharfadh aonduine beo a inghean dó. Tá sé caithte amach indiaidh a bhéil ar fad. 'Sé mac J. T. Mh. déanta é. Dheamhan bean a gheobhas ceachtar aca go bhfaghaidh Pól a shúil

Tá sé cho caithte amach indiaidh a bhéil agus atá mé féin, atá in mo shean-fhear chríon liath, th'éis nach bhfuil annsan ach fear óg. Shílfheá go ndíreóchadh sé é féin thairis siúd. Téarma a bhí a thabhairt ins an arm dó. Dhíreochadh neart maide annsin é

TUILLEADH (2) ▼

Tá tóin siar aisti, agus í caithte amach indiaidh a béil, agus crom-shlinneán uirre … Céard nach bhfuil uirre, ní ag baint fogha ná easbaidh aisti é

Is fhearr liom caithte amach indiaidh mo bhéil féin, na basaighil a bheith ionnam mar atá ionnadsa. 'Séard a theastóchadh uaitse treabhsar a dhéanamh duit, nach mbeadh air ach aon-chois amháin. Chlúdóchadh sé do chuid basaighle

+–D'fhéach sé indiaidh a chúil = bhreathnuigh sé siar thairis
Is minic é ag breathnú indiaidh a chúil

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Indiaidh a chúil a bhí sé ag dul
An bhfuil tú indon scríobhadh indiaidh do chúil = siar
Chuir sé indiaidh mo chúil mé nó go raibh mé amach an dorus aige.  Scaoil sé amach annsin mé, ach ar an dá luath agus ar scaoil nach gcuireann sé tuiric ionnam, agus nach gcuireann sé anuas ar chúl mo chinn ar an tsráid mé.  Deirimse leatsa nachar éiligh mise a dhul isteach níos mó.  Ní raibh aon-mhothú ionnam go ceann leath-uaire ar aon-chor
Chuirfeadh fear ar bith indiaidh a chúil é, ach cá'il an té atá indon breith isteach air, ná dorna a sheasamh dhó
'Séard atá agaibh a dhéanamh an comhra a bhrughadh indiaidh a chúil agus a cheann a thabhairt amach mar seo.  Is fusa sin a dhéanamh leis i dtosach ná a bheith ag iarraidh a ionntú 'nuair a bhéas sibh dhá thabhairt amach an dorus
Bhuail faitíos mé leis an gcaoi a raibh sé dhá chur indiaidh a chúil, gur rún a bhí aige é a leagan ar shlatrachaí a dhroma ins an teine
Dheamhan a fhios agam ach an oiread leatsa céard a bhí sé ag iarraidh a dhéanamh leis an gcarr, agus dheamhan agus móide a raibh fhios aige féin é dhá dteigheadh sé go dtí sin, ach bhí sé dhá chur indiaidh a chúil ariamh ariamh go ndeacha an seafta isteach i bhfuinneoig J. Th.  Sin é an uair a thosuigh na h-ollghártha istigh
Bhí an-spóirt ar an bportach indiu.  Rug J. ar bharra T. Sh. agus bhí sé ag ealadhain leis agus hébrí cé'n chaoi ar eirigh leis é a chur indiaidh a chúil, nachar thuit sé síos ins an bportach.  Chuaidh T. Sh. ingeallta. Dar an leabhar dá mbeireadh sé ar J. ghabhfadh sé síos i mullach an bharra

+–D'imigh leis indiaidh a chinn roimhe = gan áit áirid ar bith a bheith aige le dhul, ach imeacht roimhe le toildheona Dé (chonnaic mé [an] leagan imbéal a chinn roimhe, ach indiaidh a chinn roimhe atá againne)
Chaith an t-athair amach é gan oiread agus a bheannacht a thabhairt dó, agus d'imigh leis indiaidh a chinn roimhe.  Casadh ag obair ag céithearnach láidir é a raibh inghean aige.  Birín aon-tsúil a bhí ins an inghean agus nachar ghlac sí grádh dhó, agus nachar phós sí é.  Tháinig sé ar ais annseo ar cuairt suim achair blianta in a dhiaidh sin, agus é in a dhuine uasal.  Ba mhaith an mhalrait aige sin é.  Deir siad gur fearr an t-ádh ná eirghe go moch

                                TUILLEADH (8) ▼
                            
Ghread leis indiaidh a chinn roimhe.  Bhí an oíche ag teacht air agus an lá ag imeacht uaidh nó gur tháinig sé go dtí teach scolóigín a bhí chois an bhóthair
Níl aige le déanamh anois ach imeacht indiaidh a chinn roimhe ag tóraidheacht a fhortúin mar a ghnídís fadó.  Is beag an tsamhaoine dhó ar aon-chor fanacht annsiúd níos fuide
An ag imeacht indiaidh do chinn romhat atá tú, nó céard a thug an bealach seo thú
Imighim indiaidh mo chinn romham mar sin scaithtí, ag fálróid liom.
Ná cuirigidh an iomarca araoid air.  Tá sé dubh-stuacach.  Dheamhan a fhios agaibh nach imeacht indiaidh a chinn roimhe a dhéanfadh sé.  Dhéanfadh ar an toirt, dhá gcaitheadh sé in a cheann é.  Is air nach mbeadh an mhoill
Chaith sé an oíche ag imeacht indiaidh a chinn roimhe ins na sráideannaí, agus gan aon-fháil aige ar a theach lóistín nó go ndéanadh sé lá.  Níorbh fhéidir áit ar bith a dhéanamh amach ann ag an dubhachan eile sin — an "black-out"
Is minic ariamh a ghlan fear leis indiaidh a chinn roimhe agus ní fhaca sé aon-lá de'n ádh ariamh ach é.  B'fhéidir go dtiocfadh an té sin abhaile blianta in a dhiaidh sin agus é in a ridire.  Ní bheadh sé ach beo bocht, dhá bhfuirigheadh sé ins an mbaile i gcomhnaí
B'fhearr dhom imeacht indiaidh mo chinn romham, agus gan an baile a thaobhachtáil aríst go bráth ná a bheith ag iarraidh a bheith baint cheart amach ins an teach sin, nuair nach féidir aon-cheart a bhaint daob (díob)

+–

Cuireadh amach indiaidh a mhullaigh ins an bhfairrge é = caitheadh amach é, agus ba é a chloigeann a chuaidh ins an bhfairrge ar dtús; head-foremost

Chuir sé indiaidh a mhullaigh amach ar an tsráid é. Tá an-ghearradh annsin ar a ghruaidh slán an tsamhail. Bhí sé sáthach maith aige, agus an sceaimhínteacht a bhí air féin

TUILLEADH (4) ▼

Caitheadh indiaidh a mhullaigh de'n bhicycle é, agus fhobair gur briseadh a bhaithis in éadan an chlaidhe. Ba mhaith a chuaidh sé as nach rinneadh (ndearnadh) a lá. Dhá mbeadh sé scaithín eile le fánaidh, níl a fhios agam cé'n chaoi a mbeadh sé aige

Chuir sé tuiric ionnam, agus caitheadh indiaidh mo mhullaigh mé isteach i dtom neanntóg atá ar cholbh an bhóthair ann. Bruitheadh agus loisceadh mé ceart críochnuighthe. Bhí sé ag faire ariamh, nó gur tháinic sé fúm gan aireachtáil, agus gan fios rúin ná soiscéil agam. Beidh a shliocht air: ní ghabhfaidh leis. Tiubharfaidh mise an buille feill dó-san, agus gan cuimne ar bith aige air

Is fánach an tsiocair a bhí aige. Dheamhan blas ach iad a bheith amuigh ag déanamh spraoi ingarrdha atá annsiúd chois an bhóthair trathnóna Domhnaigh. Bhí seisean ag rith, agus cuireann duine de na gearr-bhodaigh — mac le P. É — cois roimhe. Caitheadh amach indiaidh a mhullaigh é, agus rug splinnc cloiche a bhí aníos ar an talamh annsin air, slán an tsamhail. Níor mhair sé achar ar bith. Sin é an áit is éalannaighe in do cholainn — an chamóig ara. Tá contabhairt ar dhuine i gcomhnaí, má fhaghann sé priocadh ar bith annsin

Bun crainn a thruisleáil mé agus a chuir in diaidh mo mhullaigh isteach i gcrích mé. Níor fágadh liobar leathair ná liobar éaduigh orm ach níor chás dom é agus a theacht cho saor sin as. Tá an áit ar fad faoi bhunannaí crainnte agus faoi chlocha, agus is fánach an chaoi a bhfuigheadh duine droch-threascairt ann. Ní leithne an t-aer ná an timpiste adeir siad

+–

a dhul indiaidh a mhullaigh ins an bpósadh = a dhul ann go giorraisc, nó gan breathnú roimhe.

Chuaidh sé indiaidh a mhullaigh ann agus tuilleadh ghéar de'n diabhal aige! Ní raibh sé gabhthach le comhairle, agus tá a shliocht air anois. Bainfidh sí siúd deatach as. Ní raibh breith bonn báis aige nó go bpósfadh sé í sin. Spéir na gréine a bhí innte a mhic ó, má b'fhíor dó féin. Déanfaidh sí siúd spéir na gréine dhó (dhe) shul a bhéas sí réidh leis

Bíodh foighid agad. Níl maith ar bith dhuit a dhul indiaidh do mhullaigh ann. Glac staidéar. Nachar chuala tú ariamh é go bhfuil iasc ins an bhfairrge cho maith agus a gabhadh fós

TUILLEADH (1) ▼

Fainic anois a dtiocfá indiaidh do mhullaigh ann. Tabhair ionbhadh dhuit féin, agus ná bí in aithmhéala aríst. In a dhiaidh a fheicthear do'n Éireannach a leas. Níl aon-mhaith insan obair sin. Do leas romhat agus go mbeiridh tú air, mar adeireadh M. Ph. Mh. fadó

+–Bhreathnuigh sé orm indiaidh a leicinn = leathtaobhach, taobh a leicinn; side glance
'Bhfaca tú an t-amharc mí-chéadtach a thug sé orm indiaidh a leicinn 'nuair a rinne mé a shamhlú leis go mbadh cheart dó iasacht an bhicycle a thabhairt dom le dhul go dtí damhsa cros-bhóthair ar an mB. Á.  Shílfeá gur méir a chuir mé faoin a shúil.  'Ar ndú mo léan, 'chuile shórt aige sin ach damhsa cros-bhóthair!

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Ní bhreathnóchaidh sé díreach chor ar bith ort ach indiaidh a leicinn.  Ní fhaca mise a leithide de phúcaighil ar aon-duine ariamh.  Do dhubhshlán, déan amach céard atá in a intinn aon-uair.
'Bhfuil a fhios agad an fear sin thuas ag T. Mh.: an luisneachán mór sin a bhfuil an chlaon-fhéachaint ann agus a bhíos i gcomhnaí ag breathnú indiaidh a leicinn ort.  Chreidim nach bhfuil aon-neart aige air sin, gurb í an chlaon-fhéachaint is cionntaighe leis.  Súile corr-cáimín a bhaist P. Ú. air: mar dhóigh dhe go bhfuil a shúile mar bheadh maide corr cáimín ann.  Diabhal mé gur duine fáilidhe é sin, agus nach gcreidfeá ach cho gnaoidheamhail agus atá sé le duine ar bith a mbeadh aon-bheann aige air
Níl a fhios agam an mbeidh sé an-fhada anois go dtugaidh póilí Á. geábh aniar indiaidh mádraí nach bhfuil íoctha.  Chonnaic mé é ag breathnú indiaidh a leicinn orm indiu, agus mé ag dul amach thairis.  Ní mór daoib a bheith ar 'u' (bhur) son féin — duine ar bith a bhfuil madadh aige nach bhfuil íoctha
'Bhfaca tú ariamh é ag caitheamh amach smugairlí indiaidh a leicinn.  Ní bhíonn sé ach ag ealadhain, ach chuir sé déistean ar ghaedhilgeoir a bhí annseo anuiridh.  Ní fhéadfad sí fanacht ins an áit a mbeadh sé chor ar bith
Tá sé thíos annsiúd ag cur deatach amach as an sean-dúda indiaidh a leicinn, agus ag innseacht faoi "bhliain annseo a raibh garrdha an tS. curtha agam, agus nach raibh aon-fhata ann ní ba mhó na cubharláin lá Fhéile San Seáin, agus go raibh siad cho mór le turnapaí Domhnach Chrom Dubh."  Má tá an scéal sin cloiste agam uair, tá sé cloiste agam míle uair
Bhreathnuigh sé orm indiaidh a leicinn, agus shílfeá gur brath mhór a bhí aige beannú dhom, ach níor bheannuigh ina dheidh sin.  Is minic ar an deis sin le goirid é.  Is fada leis go mbeannuighidh mé dhó, ach dheamhan beannú muis, ná cuid de bheannú, dhá gcailleadh sé síol a chlainne ag súil leis.  Fuaraigheadh sé anois ins an gcraiceann céadna ar théigh sé ann cheana
Ní bhreathnóchadh sí díreach ort ar bhás an domhain, ach ag iarraidh thú a dhearcadh indiaidh a leicinn ingan fhios.

+–ag dul indiaidh a leath-taoibhe = sideways
Bhí sé ag dul indiaidh a leath taoibhe nó go ndeacha sé síos ins an trínnse atá ar cholbh an bhóthair
Nuair a bhaintear geit ar bith aisti, níl a dhul ar a cúl ná ar a h-aghaidh aice ach indiaidh a leathtaoibhe go dteighidh sí ins an gclaidhe.  Tá an míádh mór uirre, tá sí cho giogach sin

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Dhá dteagadh sé isteach idteach anois, agus dhá seasadh sé ar an taobh sin, tá sé d'fhaisean aige a bheith ag dul indiaidh a leathtaoibhe go bráth go mbeidh sé thall ar an taobh eile.  Ní chuimnigheann sé air féin leis an bhfalrach a bhíos ann ag ceartú dhuit.  Leag duine de na gearrbhodaigh an cíléirín roimhe i lár an teallaigh lá a raibh sé istigh annseo, agus níor airigh sé go bráthach é go dtáinic sé salach air, agus baineadh treascairt as, agus shíl mé go raibh sé basctha istigh ar an teallach againn, mar caitheadh anonn ins an gclúid thall é
Tabhair faoi deara é má fheiceann tú ag "bacsáil" aríst é.  Cuirfidh mé geall leat, nach dteigheann sé an ionga féin ar a chúl ná ar a aghaidh, th'éis go mbíonn sé ag corruighe.  Ag dul indiaidh a leathtaoibhe i gcomhnaí a thugas sé an iarraidh do'n fhear eile, agus tá iarraidh mharbhthach aige freisin, an uair a thogróchas sé é
Níl gnatha ag aon-duine a dhul a chodladh in aon-leabaidh leis sin, mar bhfágaidh sé an leabaidh faoi féin.  Tosuigheann sé ag coigilt agus ag rómhar agus ag dul in diaidh a leathtaoibhe, nó nach mbeidh agad ach binnín bheag bhídeach amuigh ar colbh.  Má thugann tú cead a chinn dó annsin, an chéad áit eile a mbeidh tú, ar an talamh.  Cé'n bhrigh ach go dtosuighidh sé ag srannadh.  Shílfeá a dhearbhráthair ó gurb í "Johanny Mary na dtrí gcrann" mar adeir an t-iascaire "a bheadh ag seoltóireacht i mullach an tighe".
Cuireadh an churrach isteach indiaidh a leathtaoibhe ar an gcarraig, agus dheamhan ar h-ionntuigheadh í th'éise sin.  Marar h-ionntuigheadh bhí an tseamair Mhuire aca.  Dhá dteigheadh sí oiread na fríde eile isteach bhí lá soir déanta orra
Dhá mbeitheá ag siubhal an bhóthair bonn ar aon léithe, diabhal easna di nach mbeadh ag sníomh ar chuma eicínt indiaidh a leathtaoibhe nó go gcuireadh sí isteach ar an móinín bán thú.  Ní thugann sí féin faoi deara chor ar bith é.  Ba deacair dhi agus an síorádh a bhíos uirre
An bhfeiceann tú an áit a bhfuil lorg an rotha.  Níl sé orlach ó bhruach.  Ba bheag eile muis a ghabhfadh sé indiaidh a leathtaoibhe ins an am a mbeadh sé thíos ins an bhfiodán.  Dar dia-guidhe muise, dhá dteigheadh sé síos, ní chuirfeadh Goll Mac Móirne aníos aríst é.  Diabhal cur ná cuid de chur
Aithnighim go maith air go mbeidh sé ag dul indiaidh a leathtaoibh mar siúd, nó go dteighidh sé isteach dorus Ph.  Sin í an chluanaidheacht atá air.  Ag iarraidh sciorradh isteach inganfhios mar dhóigh dhe.  Nachar chuíbheamhla dhó go fada bualadh isteach agus a phionta a ól ná a bheith ar an aisiléaracht bheag sin

+–

D'fhéach sé indiaidh a ghualann = siar thar a ghualainn, nó i leathtaobh thar a ghualainn

Hébrí cé'n breathnú a thug mé indiaidh mo ghualann nach bhfaca mé in a phlíoma annsin é, ag féachaint idir an dá shúil orm. "Shíl mé gur fhága mé thusa in mo dhiaidh ins an mbaile" arsa mise. "Ní h-amhlaidh" arsa seisean. "Tusa a d'fhága mise in mo dhiaidh ins an mbaile"

TUILLEADH (6) ▼

Shílfeá muise, go raibh imní air, go mbeadh na buachaillí báire a bhí thiar ag doras an tseomra ag cláradh na mná, mar thugadh sé corr-bhreathnú cráidhte siar in diaidh a ghualann. Sin é an sórt duine é. Dar leis, tá 'chuile dhuine ins an bhfaire ar an mbean. Ní len a breaghaichte é muis, ach an oiread liom féin

Tá faitíos air go bhfuil aon-cheo dhá chaitheamh inganfhios air ins an seomra. Feacha an deis atá air ag breathnú indiaidh a ghualann. Is diabhlaí an conuas fir é. D'ólfadh sé tae eile anois aríst dhá bhfaghadh sé é, th'éis nach bhfuil sé ach indiaidh eirghe ó tae

Cuirfidh mise ó bhreathnú indiaidh do ghualann thú, má theighim síos cho fada leat. Scread mhaidne ort a ghiolla na buinnighe, is beag a mhillfí ort, nuair a chuirfeá ins na gath scití é. Is beag a bhéarfadh air fuagairt orainn anois, scáth aithgiorra a dhéanamh thrí phóicín de thalamh bán. Dhá mbeadh casán trín a chuid cuir mar tá thríd an gcur se'againn féin, bheadh údar clamhsáin aige.

Airigheann sé seo soir priocadh in áit eicínt. An bhfeiceann tú ag breathnú indiaidh a ghualann é.

Bhí sé i gciúin-chomhrádh liom thíos ag ceann an bhóthair, agus ní fhaca tú aon-fhear go h-iomaidh ba spleodaraighe ná é. Maidir le scéalta bhí siad aige: bás na caillighe, pósadh na mná óige, cogadh, aontaigh agus eile. Ach hébrí cé'n dearcadh a thug sé indiaidh a ghualann, nach bhfaca sé T. Sh. ag déanamh againn (chugainn) aníos. Níor fhan sé leis an bhfocal a bhí ar a theanga a chríochnú, ach baint as soir an bóthar. Níl trust ar bith aige as T. ó'n oíche fadó ar ionnsuigh sé é ag teacht aniar ó'n R.

Tá cuíbheamhlacht mhór ins na mná atá ann anois! Go bhféachaidh an t-Athair Síorraidhe ort a mhic ó, níl ort ach breathnú indiaidh do ghualann ar dhuine aca, agus tá sí agad ar sheol na braiche. Ach má chuireann sin an iomarca anró ort, níl call duit an oiread sin féin a dhéanamh ach fead a leigean. Sin é do dhóthain

Bhí mise lá thiar i dT. an Fh. agus mé ag tóraidheacht áit a dtugann siad an D. D. air. Casadh sean-fhear dom ag cros-bhóthar ann. Sean-fhear breagh gaedhealach i gcosamhlacht. "Cé'n áit annseo a bhfuil an D. D." adeirim féin. 'Bhfuil a fhios agad cé'n freagra a thug sé orm. Is beag bídeach nachar thuit mé as mo sheasamh. Cé'n bhrigh ach sean-fhear mar é. "Teirigh indiaidh do shrúine (sróine)" a deir sé "agus déanfaidh sí eolas duit." "Ná raibh maith agad, agus ní hé amháin" adeirimse … B'fhearr ná sin an rud a chuala mise ag fear as D. Fh. a tháinic ag damhsa thuas tigh Mh. Bh. Bhí an ghráin shíorruidhe ag M. B. ar fhear ar bith taobh thiar de'n Ch. Shaghd muid fhéin i bhfear Dh. Fh. é. "Céard a chas thusa annseo indiaidh do mhullaigh" adeir M. B. "Ní indiaidh mo mhullaigh a casadh ann mé, ach indiaidh mo ghléis" adeir an fear aniar

+–Indiaidh a tosaigh a theigheas ceann de [na] soithigh sin síos i gcomhnaí.
'Bhfuil tú ag iarraidh an tlú sin a chur isteach ann.  Bhuel má tá, sáith isteach indiaidh a phuintín é.  Níl maith ar bith dhuit an brionglán a chur ann

                                TUILLEADH (7) ▼
                            
Is fhearr dhuit an láighe a chur ins an talamh indiaidh a feac agus ní indiaidh a h-iarainn.  Coinneochaidh sí an ghreim ar an gcaoi sin.
Sac an scian ann indiaidh a coise
Bhrugh sé an maide láimhe indiaidh a chaimín siar in a bhéal
Cuir isteach í indiaidh a crainn.  Féadfaidh tú lann na speile a fhágáil taobh amuigh, agus greim a choinneál uirre agus ní bheidh a dhath clóic' uirre
Cuirigidh isteach í indiaidh a deireadh (curach) = a deireadh a chur 'un tíre idtosach
Níor fhéad muid a cur 'un tíre ach indiaidh a deireadh
Indiaidh a dhroma a theigheas sé isteach ins an leabaidh (Feic druim)

ag seoladh, ag cinnireacht.

Chuaidh sé indiaidh na mbeithidheach ar ball = dá seoladh, dhá dtabhairt abhaile nó ag giollaidheacht orra

Tá sé thar am ag duine eicínt a dhul indiaidh na mbeithidheach, maran lib a bhfágáil amuigh go maidin

+–

'Sé a bhíos indiaidh an chapaill agus an chairr igcomhnaí = ag cinnireacht an chapaill agus í faoi'n gcarr

Níl duine ar bith aice anois le dhul in diaidh an chapaill. Caithfidh an bhean bhocht a díol

TUILLEADH (5) ▼

Níl mo dhóthain lúid ionnamsa feasta choidhchin le dhul indiaidh capall agus carr. Tá sé in am ag duine agaibh féin anois a bheith indon ceart a bhaint daob (díob)

Níl a dhóthain aoise ag an stócach sin fós le dhul indiaidh capaill, dá mbeadh sí buille meargánta chor ar bith. Is beag an baoghal

Caithfidh sé a dhul indiaidh an chairr indiu. B'fhéidir ambáireach faoin a bheith slán duinn, go bhféadfadh sé a dhul leat

Chonnaic mé carr ag dul siar indiu agus gan duine ar bith in a dhiaidh mara raibh duine eicínt in a chodladh istigh ins an mbosca

Dheamhan fear faoi'n mbogha bán agus is mór an rud le rádh é, is measa ná é indiaidh cairr. Dhá bhfeiceadh sé an capall cineál spéireamhail chor ar bith, 'sé mo mheas go bhfágfadh sé annsin í agus go rithfeadh sé thar claidhe

+–

Chaith sé an samhradh indiaidh an asail = le obair áirid eicínt, cuirim i gcás ag tarraint mhóna, fheamainne nó aoiligh nó a leithide

Cá'ide go mbeidh aon-mheisneach agad a dhul indiaidh an asail

TUILLEADH (2) ▼

Is iomdha a leithide ar fud na mbailteachaí atá indiaidh asail le dhá bhliain

Ní fhéadfaidh sé a bheith indiaidh an asail agus a bheith ag an scoil. Deir siad nach bhféadann an gobadán an dá thráigh a fhreastal

ar thí, ar thóir, ar lorg.

+–Is minic a bhíos sé indiaidh bradáin = ag lorg, ar thóir bradáin ins an abhainn
Indiaidh bradáin — ag saghdadh — a bhí tú aréir

                                TUILLEADH (15) ▼
                            
Tá sé indiaidh coiníní
An bhfuil aon-chúis leis an gcú sin indiaidh girrfhiadhachaí?
Céard a chas aniar an scramaire sin.  Indiaidh ban is dóigh
Tá sé an-mhór indiaidh cailíní le goirid
Ní theagann iabh ar bith anois air ach indiaidh mná
Indiaidh poitín atá sé.  Sin é a thug annseo é = ar lorg poitín len a ól, nó má's póilí é le breith air
Cé'n meanmna a chas aníos chugainn é!  Cheal nach bhfuil a fhios agad.  Indiaidh óil.  D'eile.  Shíl sé go mbeadh aon-bhrabach orainn.  Bailigheadh leis anois.  Dhá dtuiteadh déidín aige ag súil leis, dheamhan deoir a gheobhfadh sé annseo
Indiaidh damhsaí a thug sé sin an tabhairt sin air féin anois.  Nach hé an t-amadáinín é a theacht dhá mhíle dhéag bealaigh ar an gcuntar sin
Indiaidh "dole" atá an boc sin.  Ní fhágann sé tigh an mháistir chor ar bith le seachtain, ach é dhá choinneál ag scríobhadh, i gcomhnaí, i gcomhnaí
Indiaidh airgid atá sé.  M'anam marach gurb eadh, gur beag an luadh a bheadh aige sin trí lá a chur amú thíos ins an teach sin.  Dheamhan baoghal a bheadh air
Indiaidh an airgid a bhíos 'chuile choir.  Cá'il an té a ghabhfadh i gcontabhairt a chrochta marach an t-airgead
Is diabhlaí an tsaint a bhíos indiaidh an airgid ag cuid de na daoine.  An bhfeiceann tú an rud a rinne sé sin thoir?
Indiaidh an airgid atá sé agus ní indiaidh na mná.  Sin é grádh na h-ailpe
Is cóir adeir siad gur indiaidh an tsolamair a bhíos an grádh.  Phós sé an ágóidín sin le saint in a cuid airgid.  Is mór an feall in a dheidh sin féin a mhacsamhail d'fhear bhreagh a chur amú léithe
Is géar atá mé indiaidh mo shásamh a bhaint amach = tá mé ag lorg dioghaltais

+–

Tá na póilíos in a dhiaidh = ar a thóir

Chuir sé na póilíos in mo dhiaidh = ar mo thóir.

TUILLEADH (6) ▼

Shaghd sé an madadh gur chuir sé indiaidh na gcaorach é = ag rith in a ndiaidh

Tá mise in do dhiaidh a bhuachaill, agus ní chomhnóchaidh mé choidhchin go mbainidh mé sásamh dhaot (díot)

Is fada in do dhiaidh mé ach tá tú agam ins an deireadh. Cuir dhíot anois

Ní fhaca mé aon-fhear ariamh a chruthuigh cho maith leis, lá agus go raibh an Búrcach an fhad ina dhiaidh, gur thug sé an eang leis uaidh.

Tá an buachaill in do dhiaidh = tá tú i dtús slaghdáin

Bhí a fhios agam ar a theacht abhaile dhom aréir go raibh an buachaill in mo dhiaidh = an slaghdán orm

ceanamhail, tóireamhail ar.

+–

Tá mé indiaidh greim a fháil ar an leabhar sin le fada = tá mé indiaidh an leabhair; bhí fonn orm a fháil le fada (feic "tá mé in a dhiaidh air")

Tá mé indiaidh é a fheiceál le dhá lá, ach chinn orm in a dheidh sin

TUILLEADH (3) ▼

Is fada mé indiaidh buille a fháil ar an gcarachán sin, ach níor casadh in mo bhealach ceart é in a dheidh sin

Sílim go bhfuil sé indiaidh seans a fháil ar T. Má fhaghann tiubharfaidh sé bóthar dó

Bhí sé indiaidh deis a fháil ar an talamh sin le tamall. Tá sé aige anois

giollaidheacht a dhéanamh, aire a thabhairt.

+–

Breathnuigh in a dhiaidh sin, nó mara bhfuil mise ag dul amú go mór, is fear é a bhfuil rún aige droch-chor a thabhairt dhó féin = tabhair aire dhó; bí ins an áirdeall air

Ní raibh duine ar bith le breathnú in a diaidh, agus cuireadh isteach ins an "bpoorhouse" í faoi dheireadh

TUILLEADH (6) ▼

Caithfidh mé breathnú indiaidh na bó sin = aire a thabhairt di; a bheith ins an áirdeall uirre

Níl breathnú ar bith indiaidh na bhfataí agaibh agus gan a fhios agaibh nach leathta ins an bpota atá siad agus an dabhach teine atá fútha. Dubhairt mé lib a dtógáil cnag-bhruithte

Is beag a bhreathnóchas in mo dhiaidh féin ná indiaidh mo chloinne, má thárluigheann tada dom choidhchin, 'sábhálaidh Dia sinn. 'Sé an chaoi a bhfuil sé ins an saoghal seo, mara mbreathnuighidh 'chuile dhuine in a dhiaidh féin, beidh sé ar deireadh

Níl call breathnú indiaidh móna ná tada ar an aimsir seo. Triomóchaidh sí uaithe féin agus an spalpadh atá ann

Níl breathnú indiaidh aon-cheo ag S. anois. Tá sé ag fágáil 'chuile shórt fútha féin. Bhí sé in am aige ciall a theacht dó, agus gan a bheith dhá shárú féin 'scáth a bhuidheachais. Is fhearr go deireannach ná go bráth mar sin féin

Shílfeá nach bhfuil breathnú ar bith indiaidh na gcaorach sin, ach cead aca a rogha rud a dhéanamh. Bhí siad thoir ar chuid J. T. Mh. indiu. Mise imbannaí má bhíonn 'u' gcuid féin foghluighthe gur maith gasta a bhéas sib amuigh dhá fhuagairt

aithmhéala, brón, diomdha.

+–Tá caitheamh in a dhiaidh agam (orm freisin) nach raibh mé ann in am, arae ní mar sin a bheadh sé dhá mbeinn = brón, aithmhéala, diomdha orm (fuaim: caith. níl thairis sin ann.  Sin í fuaim an fhocail caitheamh i gcomhnaí, go fiú agus an uair a bhíos guth in a dhiaidh)
Bhí an-chaitheamh in a dhiaidh aige nach bhfaca sé T.  Bhí sé dhá thóraidheacht, ach níor eirigh leis a fheiceál in a dheidh sin fhéin

                                TUILLEADH (14) ▼
                            
Cé'n mhaith dhuit caitheamh in a dhiaidh a bheith ort anois.  An uair a bhí agad do ghnatha a thapú, níor thapuigh tú í, agus ó thárla nachar thapuigh tá tú as anois
Bhí an-chaitheamh in a dhiaidh agam an uair a d'imigh sé = cumha
Tá caitheamh mhór in a dhiaidh agad go deimhin!
"Báitheadh Tom agus Peadar orm agus bhí caitheamh mhór agam in a ndiaidh" (Currachaí Thír an Fhiaidh)
Ní raibh an oiread caitheamh indiaidh aonduine dhár thóig mé ariamh agam agus a bhí agam indiaidh Sheáin.  Chuir sé duibhthean ar mo chroidhe an lá ar fhága sé an teach amach
B'fhéidir inDomhnach go bhfuil caitheamh indiaidh na scoile air
Tá an slaghdán dhaot (dhíot) agad anois.  Shílfeá gur ag caitheamh in a dhiaidh atá tú.  Dar príosta b'fhéidir gurb eadh!
'Sé a bhfuil de chaitheamh in a diaidh agam nachar chuir mé olc uirre tí (ní) ba mhinicí!  B'fhurasta sin a dhéanamh
Ná déan.  Fág len a anshógh féin é.  Ní beag dhó a bhfuil air.  Má thugann tú aon-iarraidh dhó, b'fhéidir gur caitheamh in a dhiaidh a bheadh agad aríst.
Ní beag dhom a bhfuil de chaitheamh in a ndiaidh orm agus gan tusa a bheith ag cur tuilleadh orm.  Breagh nach ndúinfeá do chlab mór uair eicínt
Tá caitheamh in diaidh ag na daoine anois nachar ól siad a ndóthain chomh uain agus a bhí an t-ól saor.  Ní fheicfidh tú an pionta anuas ar dhá phighinn aríst go deo.
Ná bíodh caitheamh in a dhiaidh ar bith ort.  Tiocfaidh sé ar do dheis aríst le congnamh Dé.  Béarfaidh bó eicínt laogh eicínt lá eicínt
Tá caitheamh indiaidh a chéile aca.  Ach tá siad réidh le chéile anois.  Tá 'chaon duine aca pósta le duine eile
Bíonn caitheamh mór indiaidh an óil agam an uair a mbím in áit nach mbíonn an coimhneas agam ar a fháil, ach dá mbeadh ní iarrfainn aon-deoir go h-éag

Bhí sí ag gol indiaidh Sheáin = é básuighthe

Ní raibh mé indiaidh an lae orm féin; ní raibh aon-chaitheamh in diaidh an lae agam = ní raibh aon-bhrón orm faoi'n gcaoi ar chaith mé é, nó faoi na rudaí a rinne mé

Ní raibh mé indiaidh an lae orm féin chor ar bith. Caithfidh duine eirghe-amach a fháil uair eicínt. Cidh Dia nach beag duinn an t-achar a bhíos muid ag obair

is mór liom do (ní mór liom do … ).

+–Níl mise indiaidh an méid sin air anois.  Fuair sé lascadh maith = ní mór liom dó an lascadh a fuair sé; is maith liom go bhfuair sé an lascadh
Bailigheadh leis anois.  Níl mise indiaidh an méid sin air.  Fuair sé gob maith

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Ní bheinnse in a dhiaidh ar Shasana, dhá bhfaghadh sí a sheacht n-oiread.  Thuill sí é.  Ba mhaith uaithe féin créatúlacht a dhéanamh chomh uain agus a d'fhéad sí
Thug tú fúithe garbh é, agus, 'ar ndú mo léan, má tá mise in a dhiaidh uirre, castar liom é.  Is fada an méid sin ag tastáil uaithe; ag teacht isteach annsin 'chuile oíche dhá n-eirigheann ar a súil, agus an oiread gláimhthéisc' agus gailimaisidheacht aice agus a bhodhróchadh na daoine, dhá dtugaidís aon-chluais di
Is mé atá indiaidh mo chuid tobac air, ach céard a d'fhéadfainn a dhéanamh.  Ní raibh aon-ghoir agam gan a chaitheamh aige ó a chonnaic sé ag deargadh mé
Ní bheinn indiaidh buille nó dhó air ach mé féin dhá dtabhairt dó.  Ach dhá dtugadh duine eicínt eile dhó iad bheadh an duine sin do mo chur as mo shásamh.  Níor mhór dom fhéin an bualadh a dhéanamh go mbeadh sógh ceart agam air
D'eirigh áit mhaith leis, agus níl mé ina dhiaidh air.  Tá sé fhéin go maith.  Dheamhan a bhualadh ann
Ní bheinn indiaidh a raibh istigh agus amuigh agam a thabhairt di, ná ní mhaoidhfinn uirre go bráth é, marach an bealach gránna atá léithe féin.  Dhá dtugthá an saoghal mór di, bheadh sí ag banrán in a dheidh sin nach raibh a díol aice
Is mé atá indiaidh mo chuid pórtair air, ach ní fhéadfainn droichead a dhéanamh dhó in a dheidh sin ó a casadh ann é.
Bí indiaidh 'chuile shórt air sin.  Ná tabhair solus an lae dhó má fhéadann tú a choinneál uaidh, mar 'séard é féin suaracháinín gortach daoitheamhail.  Leaghfadh sé an talamh a siubhailfeadh duine air dhá mbeadh an "power" aige a dhéanamh
Níl mé in diaidh an "feaig" air!  M'anam-sa ó'n diabhal go bhfuilim agus nach bhfuil maith ar bith a mhalrait a rádh.  Ba ghéar a theastuigh sé uaim féin, agus go mbeidh mé spurtha shul a fheicfeas tú dhá lá

Sin é féin "oineach Uí Bhriain agus a dhá shúil in a dhiaidh" (sean-fhocal) = dá gcaitheadh fear féile nó gnaoidheamhlacht leat, ach go mbadh mhór leis duit í, nó go mbeadh sé in a diaidh ort, aindeoin sin, tugtar "oineach Uí Bhriain agus a dhá shúil in a dhiaidh" air sin (feic oineach)

+–Ní raibh sé indon aige in a dheidh sin (fuaim ei fearacht leis, breis, ceil, sleid, agus rl.  An fhuaim sin a bhíos ar "dhiaidh" ins an leagan seo agus freisin i "in a dheidh sin agus uiliog", "in a dheidh sin féin".  Má chialluigheann "dhiaidh" taréis i gcúrsaí áite nó ama, fuaim ia mar atá i "Dia" "ciall" agus rl. atá air.  "Tá mise in a dhiaidh sin" = I am behind him.  "Níor tháinic sé go dtí in a dhiaidh sin" = he only came afterwards; ach "ní raibh sé indon aige in a dheidh sin" = he was not able for him all the same (in spite of that agus rl.)
Mhasluigh sé tú, agus níor bhuail tú é in a dheidh sin

                                TUILLEADH (14) ▼
                            
Mhasluigh sé thú agus, in a dheidh sin agus uiliog (uilig) ní bhuailfeá é = in spite of all; considering everything
Tá an-fhoghluim air agus in a dheidh sin féin níl tuiscint (tuigsint) ar bith aige = "just the same"
Tá "dole" mór aige, agus pinsean sean-I.R.A. agus tá punt sean-phinsean ag teacht isteach ann 'chuile sheachtain, agus chúig leath-choróin (alúntais páistí), agus deich nó dó dhéag de phunta d'airgead na Gaedhilge sin, agus in a dheidh sin féin, tá an béal bocht air, agus bíonn an oiread fuasaoid' aige agus shílfeá nach dtáinig aon-tsaoghal ariamh is measa ná é
Tháinic sé go dtí an béal agam ach níor dhubhairt mé é in a dheidh sin
Ní móide go raibh tú indon an méid sin a dhéanamh, ach in a dheidh sin agus uiliog, bhí tú indon rud eicínt a dhéanamh
In a dheidh sin féin anois, ní fhéadfá a rádh gur cneámhaire é.  Is fada uaidh é.  Thug sé rud duit in ómós do chuid airgid.  Ní bhfuightheá sásamh ar bith i gcúirt air
Deir 'chuile dhuine nach ndearnadh leath an chirt leis, agus nach bhfuair sé ach ar thuill sé.  Ina dheidh sin agus uiliog, an dream céadna, atá ar an gcaint sin, dhéanfaidís féin an rud ceanann céadna nó rud is measa ná sin ar maidin ambáireach, dá sílidís go rithfeadh leo
Rinne sé sin ar fad, agus cuid mhaith leis, ach in a dheidh sin féin, ní droch-fhear é, do'n té a bhfuil sé leis.  'Bhfeiceann tú a mhuintir féin annsin thiar, agus níl duine ar an bhfeadhain aca, nach bhfuil teach nua ceann-scláta as a chionn, gan sciúrtóig ariamh a chailleadh leis.  Thiubharfainnse fear maith ar fhear ar bith nach bhfágfaidh a dhuine féin ar deireadh
Thiomain mé air é míle uair, ach ní raibh aon-mhaith ann, ní ólfadh sé é in a dheidh sin
Chuir sé a dheirbhshiúr de dhruim tighe.  Chonnaic mé í an lá a mb'éigin di féin agus dhá h-áilín G. síos a thabhairt orra féin, agus scrúdfaidís thú breathnú orra.  Rinne sé sin, agus déarfá gur beag an tsúil le Dia a bheadh ag duine ar bith a mbeadh baint na páirt aige len a leithide de chleas.  In a dheidh sin agus uiliog, tá daoine ann — agus cuid dá mhuintir féin freisin — adéarfadh leat nach ndearna sé leath-cheart léithe
Chinn air aon-deoch a fháil in aon-teach ins an tsráid ag teacht anoir dó, arae bhí na póilíos amuigh ins an áirdeall orra.  Tháinic sé abhaile agus chuir sé na buinn le teine.  Ba ghearr go dtáinic M. Bh. isteach agus d'innis sé dhó faoi'n gcaoi ar chinn air aon-deoch a fháil.  "'Chuile sheans go bhfuil siad ag leigean isteach daoine faoi seo" adeir M. Bh. "ní mhaireann an daol sin ach tamall."  Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach an dá bhróig a shacadh air féin agus a dhul soir aríst de mhaol a mhainge.  Ina dheidh sin féin nach diabhaltaí an cathú a bhí air sin
Chuir mé aoileach agus leasú siopa agus feamainn dubh orra: dalladh dhaob (dhíob).  Bhí sé sean-leasuighthe agam freisin.  Ina dheidh sin agus uiliog, ní raibh aon-fhata air.  Cé'n chiall sin?  Níl a fhios agam ó Dhia anuas.  Gan an bhliain a theacht cóireamhail nó caoi eicínt
Bhí a raibh ins an teach thíos leis an bhfiabhras.  Dheamhan lá dhár eirigh orm, nach dteighinn isteach ann, agus níor thóig mé é in a dheidh sin, míle buidheachas le Dia.  Gan an t-imeacht a bheith orm chreidim.  Marab eadh níl' fhios agam céard é
Ní fhaca mé an t-athair ariamh ag siubhal de réir a choise, ach ag bog-shodarnaighil igcomhnaí.  Dhá suidheadh sé síos, bheadh sé dhá shníomh agus dhá lúbadh féin go mbeadh sé ina sheasasmh aríst.  Dheamhan ab é an oiread sin oibre a bhíodh de bharr a chuid forú in a dheidh sin

Féach freisin

→ droim

Diaidh in iontrálacha eile (100+)

→ dá

Beidh dhá dhéanamh air anois: do dhéanamh-sa agus an duine a chaithfeas a dhul air in do dhiaidh

→ daba

Dhéanfadh sé dubhachan an tsaoghail, ach ní bhíonn cuma curtha ar fhata ar bith ina dhiaidh. Bhí sé dhá lá ar páighe agam 'sa ngarrdha sin thiar anuiridh, agus b'éigin dom a bheith ag fuagairt air 'chuile mhionnóid, na dabaí móra roighne siúd atá 'sa gcúl láir a mhionnú. Dheamhan an láighe fhéin a chuirfeadh sé thríob

→ daingnigh

Níor dhaighnigh an fear céadna rud ar bith (bith) ariamh nach scaoilfeadh in a dhiaidh

→ dairt

T. Sh. a bhí bonn ar aon leis, a bhuail de dhairt é. Bhí mé féin ag cinnireacht an chapaill in a ndiaidh aniar. Fios rúin ná soiscéil, ní raibh agham féin, go raibh sé ingreim muiníl ionnam. An faitíos is mó a bhí orm go scéinfeadh an capall. Marach sin dheamhan ar mhiste liomsa dhá mbeadh sé ag míoladóireacht go maidin liom. Bhí fabhairt in a shúil a mhic ó mo chroidhe thú. Is maith an scéal gur beag é a dhicheall. Ná bac le go gcreidfeadh sé nach mise a chaith an dairt. Ba bheag an baoghal air

→ Dáithí

Is cut bradach a gheobhas aon-bhrabach air sin. Má ghníonn sé an ghnaoidheamhlacht féin 'nuair a bhíos bainis aige, sé oineach Uí Bhriain agus a dhá shúil in a dhiaidh é. Ach is maith súighte uaidh a ól i dteach eicínt eile, agus má fhágann an ghloine a láimh chor ar bith, beidh an teach cáinte ar an toirt aige. Ach deir siad gur cóir é Dáithí tigh Fhéidhlim ach nach mbíonn maith ar bith in a theach féin leis.

→ dall 3

Muise dalladh gan aon léas air, agus dalladh Oisín (/daʟəw ešīn′/) ina dhiaidh sin! = dhá n-abruigheadh duine go raibh duine eicínt eile dallta (le ól, as a amharc agus rl.), déarfadh an té a bheadh ag éisteacht an leagan seo mara dtaithnigheadh an té a bhí dallta leis. Tá sé i gceist go mbadh "seanóir dall" é Oisín ar a theacht ar ais as Tír na h-Óige dó

TUILLEADH (3) ▼

Tá J. F. dallta adeir tú liom. Muise dalladh gan aon-léas air agus dalladh Oisín ina dhiaidh sin mara bhfuil a dhóthain sa méid sin

Deir tú go bhfuil sé ionann agus dall. Muise dalladh gan aon-léas air agus dalladh Oisín in a dhiaidh sin, gan dochar ná diabháil dúinne. Ná raibh dall ach é sin

Dalladh as ort! Cuirfidh mé geall go bhfuil luach an ghamhain ólta agad. Muise má tá dalladh gan aon-léas ort agus dalladh Oisín in a dhiaidh sin, mara deas an chaoi orm é, luach mo ghamhain ólta ag stróirí

→ dallán

Ní ughdair mhaithe seaimpíní (champions — cineál fataí) iad sin. Is beag le go bhfeictheá na dalláin ionnta … ná bac leis sin. Is iomdha fata nach mbíonn aon rath leis an dallán ann agus go ndéanann sé togha síl in a dhiaidh sin. Ní hé an dallán a ghníos chor ar bith é, ach é a bheith de mhianach ins an bhfata. Mara bhfuil, is cuma dhuit dalláin orra nó dhíob

TUILLEADH (1) ▼

Bhí bó annsin thoir ar an aonach agus nuair a chuaidh siad dhá bleaghán bhí an úgh cho rithte len a bhfaca tú ariamh. Ach deoir féin ní raibh sí a thál in a dhiaidh sin. Chuaidh 'chuile dhuine di ach ba aon-mhaith amháin é. Tháinig an fear seo — ceannachthóir a bhí ann — agus chuaidh sé féin ag méirínteacht léithe. Chuir sé soipín tuighe isteach ins na dalláin aice, mar dhóigh dhe go raibh siad tachttha … ach dheamhan tachtadh ná cuid de thachtadh. Ní ar na dalláin ná ar a cuid sineadhachaí a bhí an "demur" (marach, locht) chor ar bith. Fear sáthach símplí — bádóir as Conamara — a casadh timcheall ann ins an deire agus é ar a ghlas-mheisce. Ní thiubharfá deich triuf air len a fheiceál. Sáthach adhartha a bhí sé ag imeacht. D'fhiafruigh sé céard a bhí orra, agus h-innsigheadh dó. Bhí an ceannóchthair an uair seo in éadan na ndalláin aice. "Leig do na dalláin" adeir an bádóir. "Tá na dalláin cho "freeáilte" agus a bhíos mo pholláirí-sa, agus an bád ag tabhairt leath-bhord ins an ngaoith thar an gCeann lá flichshneachta. Ach innseochaidh mise dhaoib céard a dhéanfas sibh. Stopainn an bhainne atá ar an mbó. Má tá bairille ann agus a lán uisce, árduigidh suas é ar áit árd eicínt. Tugaighidh an bhó len a ais. Coinnigidh annsin í. Scárdaigidh anuas an t-uisce as an mbairille de réir a chéile. Mara ndéanaidh an bairille sin, líonaigidh bairille eile, agus déanaigidh an cleas céadna. Nach mairg gan galún taosca an bháid agam, agus is gearr a bheinnse dhá cur ag tál." Tugadh isteach i "ngárd" Sh. í. Tá a fhios agad an bairille árd siúd a raibh an "teaip" air a bhí thiar le balla. Thiomáil siad an bhó suas len a thaobh, agus chuir siad an "teaip" ag rith. Leigeadh cho maith le trí bhuicéad uisce as. Ná raibh ann nar thosuigh an bhó ag tál an bhainne cho briosc agus dhá mbadh as béal gloine a bheadh sé ag teacht. B'éigin buicéad a chur fúithe de léim. "Anois" adeir an bádóir "ab iad na dalláin a bhí dúinte" agus "haway" leis isteach indorus cúil Bh. gur chuir cáthadh pórtair ar an smut aige féin. Cé a mb'fhearr é sin ná do "wireen"-sa ar ball?

→ dallcairt

Dhúisigh mé aréir tuairim 's an trí a chlog, agus bhreathnuigh mé amach thríd an bhfuinneoig. Bhí sé ag dallcairt an uair sin, agus níl a fhios agam cá'id ina dhiaidh. Dar leat féin, níl mórán dhá chosamhlacht ar an talamh indiu

→ dán

Chuir muid dán uirre agus ba deacair sin. Bhí sí an-dodach le dhul ina h-aice chor ar bith. Tá féirín anois ag an slóchtaí, agus níl mise ina dhiaidh air: ba danra é le margadh a dhéanamh leis

→ danra

Tá an bheirt lobhtha le airgead. D'eireochadh dóibh agus gan sac ná mac ná muirghín orra, agus slí an airgid aca. Dhá dteagaidís go dtí thú in a dheidh sin ag ceannacht rud uait, is danra a leanfaidís thú ná an té nach mbeadh sciúrtóig aige. Caithfidh duine eicínt fós orra go spóirteamhail. Níor tháinig cruinneadóir ariamh nach dtiocfadh scaipeadóir in a dhiaidh

→ daoire

B'éigin dom a fhágáil in mo dhiaidh len a dhaoireacht. Ní mó ná dá mbadh ridire mé go mbuailfinn faoin a cheannacht

→ daoithiúlacht

Is beag dhá chuid daoitheamhlacht' an méid sin. Chuaidh mé go bun-an-amhgair críochnuighthe leis ag iarraidh an bhudóigín a cheannacht uaidh, ach cho luath agus a chonnaic sé go raibh mé in a diaidh, d'eirigh sé as an margáil ar an bpuínte. Ba mhór leis dom í. Sin é an chaoi a mbíonn sé i gcomhnuí. Ní bhfuighidh aonduine tada uaidh

TUILLEADH (1) ▼

Cá bhfágfadh sé an daoitheamhlacht? Níor fhága sé slis ná dual di in a dhiaidh. 'Sé mac a athar ceart é. Ní hé a mhalrait é.

→ daol

Chomh uain agus a bhaineas an daol sin as — daol uilc — dheamhan goir ag aon-duine a thaobhachtáil. Má thaobhuigheann, tá sé sáithte, nó caithte, nó arm ar bith is túisce aige. Dar fiadh tá! Mharbhóchadh sé é féin an nóiméad in a dhiaidh le náire, ach cé'n mhaith sin, ó's é a bhealach é.

TUILLEADH (1) ▼

Bhí daolanna cladaigh ag teacht ann le seachtain ach dheamhan an cladach a thaobhuigh sé in a dheidh sin (dhiaidh)

→ daorbhasctha

Níl T. daor-bhasctha chor ar bith marach go mbuaileann an oiread fonn cainte é scaithtí, agus nach gcuimhnigheann sé a dhul ag a ghna (gno) chor ar bith. Dheamhan mórán gaisce ar an mac eile. Bheadh sé mí ingarrdha agus ní fheicfeá creachlaois ar bith i ndiaidh a láimhe. Bhí sé ag gort-ghlanadh annsin thuas anuiridh agus níl a fhios ag Dia ná duine ar chríochnuigh sé an garrdha ariamh nó ar ghlan sé thar dhá iomaire thiar le bóthar. Glanadh nó ná glanadh níorbh fhearrde an gort é ar aon-chor. Loic a raibh ann

→ deacair 1

Mo chumha agus mo dheacair gur leig mé cho fada ó bhaile ariamh í, agus a liachtaighe duine aitheantais nach raibh smiaróid (sméaróid) na ngrást aca in a dhiaidh

→ deachma

Bhíodh ar an daoine deachmaí a íoc roimhe seo, ach ní fhaca mise ariamh iad. Ní raibh mé beirthe ná go ceann dhá fhichead bliain in a dhiaidh. Ní mó ná m'athair — go ndéanaidh Dia maith air — a chonnaic iad. É sin féin, ba tanuidhe é déarfainn. Ach chuala mé sean-daoine ag caint orra. Tá sé na cianta cairbreacha ó a bhí na deachmaí sin ann — nach bhfuil?

TUILLEADH (2) ▼

Eirigheadh muid as. Cé'n mhaith dhuinn a dhul ag cur a(r) gcuid alluis ag priocadh leis an áirdín clochach sin, agus ní bheidh leath-chloch fataí choidhchin air. Fág annsin ag an deachma é, i dtigh diabhail. Má thogruigheann an dream a thiocfas in a' ndiaidh se'againne é a romhar oibrigheadh leo, ach díthcéille dhuinne a dhul dhá dhéanamh. Dearg-dhíthcéille

D'fhan riar beag in mo dhiaidh. Chinn orm í a bhailiú ar fad (a bheith indon a cur ins an ualach). Níl innte ach conuas ar aon-chor. Má ghním malach eile di, ní bheidh mé ach ag cur anró orm féin, mar ní choinneochaidh na gadracha maoil ins an maoil í. Nach fearr duinn a fágáil annsiúd ag an deachma. Caithfidh an dul-amú rud eicínt a fháil

→ déag

Tá na déaga agus trí fichid sáruighthe aige. Fainic nach bhfuil na cheithre scóir féin fágtha in a dhiaidh aige.

→ dealaigh

Tá sé le dealú leis ambáireach agus má tá féin dheamhan mórán a chaoinfeas cuid againn in a dhiaidh. Is beag nar chuir sé thar bharr mo chéille mise ar aon-chor. Is mé a chaitheadh a dhul ag freastal air, an uair a bhíodh an dream eile reicthe aige

TUILLEADH (2) ▼

Ar chuala tú faoi Sh. Tá sé dealuighthe leis agus fiacha fágtha in a dhiaidh aige is 'chuile áit ar fud an D. 'Chuile dheoir óil dár thóig sé, níor íoc sé sciúrtóg dhó (dhe). Nach diabhaltaí tuatach an mhaise dhó lascadh leis mar sin agus ualach de'n tsórt sin a fhágáil in a dhiaidh

Dealuigh amach na fataí a bhfuil na súile ionnta ó'n gcuid eile, nó go ngearraidh mé iad. Seachain a bhfágfá aon-cheann a bhfuil aon-tsúil ann in do dhiaidh.

→ deallradh

Fuair tú deallra maith anois, agus má tá mise in a dhiaidh ort, castar leat é. Ní raibh guth ar bith siar annsin ort, ach níor bheo thú in a dheidh sin go dteightheá ann do do chailleadh féin

→ deallraigh

Dhá mbadh mise thú, ní dheallróchainn mé féin annsin ag forcabhás air. Teagadh sé agus tugadh sé leis í, má fheileann sí dhó, nó mara bhfeilidh, fágadh sé in a dhiaidh í. Beatha do dhuine a thoil a mhic ó

→ déan 1

Rinne sí an-bhliain, míle buidheachas le Dia. Bliain ar bith a gcaitheann sé sneachta mar sin, teagann sí go maith in a dhiaidh

→ déan de

Má fhaghann sé é sin amach in do dhiaidh, déanfaidh sé aon-lá amháin díot

→ déan le

Ba dual athar dó a bheith ar an sceaimhínteacht sin. Ar chuala tú faoi'n oíche ar tháinig an triúr aca anoir ó'n S. agus iad buailte ag duine eicínt. Bhuail aon-fhear amháin an triúr dearbhráthar. Ag teacht aníos in ucht Chnocán na gC. agus fios aca nach raibh duine ar bith ann le aon-tréas a chur orra, sheas siad suas i lár an bhóthair. "'Séard a bhí le déanamh leis adeir T. "cor a chur in a mhuineál." "Agus an fíonnach a bhaint de phlaic a thóna le cic" adeir L. "Agus scian a chur ann idir builg agus barr-easnacha" adeir M." "Agus "summons" a thabhairt air ina dhiaidh sin." Ba dhin (ba shin) iad an triúr "bullies" agad. Is suarach an t-iongnadh go mbeadh mac duine aca ag imeacht as a chranna cumhachta scaithtí

→ deannach

Tháinig siota agus bhailigh sí léithe a raibh de dheannach agus de bhilleogaí agus de pháipéir ar na portaigh. B'aisteach an casán a thóig sí: aniar tharainne, soir ar chuid Sh., síos ó dheas go dtí P. Mh., siar aríst ar roinn J., agus soir ó thuaidh annsin ar chuid Bh., agus ar roinn J. F., gur bhailigh sí amach ó thuaidh as ar n-amharc. An uair a chuaidh sí cho fada le J. d'fhuagair muid féin air — ní fheicfeá é len a raibh de dheannach ann — an sleaghan nua a fhágáil in a dhiaidh. "B'fhéidir" adeir sé go dteastóchadh sé uaim. Nach ndeir siad go bhfuil múin (móin) ins an mbruidhinn fhéin". B'uathbhás é an siota siúd

TUILLEADH (1) ▼

Chuala mé gur bhain an fear seo thuas deannach as na másaí ag an inghin faoi fhanacht amuigh ins an oiche Dé Domhnaigh. Bhí sé roímpe ag giall an doruis chuala mé, le "beilt", agus bhí 'chaon iarraidh aige uirre aniar ins an gcadairne léithe, ar feadh uaire in a dhiaidh sin. D'fhan muintir bharr an bhaile ag éisteacht leo ar feadh i bhfad. Ní raibh tada le cloisteáil uaidh ach "Do gcuirfidh mise faoi ndeara dhuit". (Do — aithris ar fhear nach raibh indan a chuid g a rádh; do = go)

→ deannóid

Tae mo chreach! Fuair mé dionnóidín bheag a thiocfadh faoi shúil dreoilín. Marach leisce a fhágáil aca agus fios agam go mbainfí a sheacht luach de dhuine eicínt eile air, d'fhágfainn in mo dhiaidh ar fad é. Ach ní thiubharfainn an oiread dá gcroidhe dóibh agus go mbeadh sé de shásamh aca orm — na cneamhairí bradacha!

→ déan suas

Tá sí i muinghín a croidhe agus a cruite ag iarraidh déanamh suas leis an bpóilí ruadh atá annsin thiar, agus gan é sin ach ag baint a ghaisneas aisti, agus ag magadh fúithe in a dhiaidh sin. Tá óinseoigíní ar an saoghal fós!

→ deara

'Sé an chéad uair ar thug sí faoi deara go raibh rud eicínt ag dul di an lá ar cuireadh Sean-Mh. Ar éigin a rinne sí an baile an lá sin le pian ghártha a tháinic in a ta[obh. Dhá] dteigheadh sí roimhe an uair sin féin, bhí aice, ach d'fhága sí mar [...] cion faillighe, go dtí ráithe in a dhiaidh sin

→ dearg 1

Dar fiadh chaithfeadh sé nach raibh mórán meirse san bpríosún air mar sé atá círíneach dearg in a dhiaidh. Fuair sé a dhóthain len ithe ar aon-chor

→ dearmad 1

Ní bheadh an méid sin féin de dhearmad air, an scian bheag a fhágáil in a dhiaidh

TUILLEADH (3) ▼

Mo dhearmad! Chuaidh mé siar ann in a dhiaidh sin aréir, agus fuair mé istigh romham é

Seadh! Árdóchaidh sé leis mo phíopa-sa go maith ach cé a gheobhas aon-bhrabach air fhéin. Mise imbannaí nach bhfágfadh sé a phíopa féin in a dhiaidh annseo. Mo chreach mhaidne ghéar tú! Ní bheidh aon-dearmad uaidh air sin

D'fhága mé mo chuid airgid in mo dhiaidh indearmad

→ dearmadach 2

Nach mé a bhí dearmadach anois gur fhága mé an leabhar in mo dhiaidh, agus dheamhan comhaireamh na sop a gheobhainn dhá fuireasbhaidh.

→ déidín

Thiubharfainn an leabhar go raibh déidín tuithte ag an luadhán cuit seo agam an oíche faoi dheire. Bhí plaic in a bhéal agus gan í ag dul siar ná aniar, agus é ag cínnt air a caitheamh amach ná a bhéal a oscailt len a caitheamh amach. Bhí sé ag sníomh agus ag lúbadh agus a dhrioball in a bhior aige, gan mothú ar bith. Hébrí cé'n sórt ualach a bhí air chuir sé dhó (dhe) ins an deire é. Dhá n-imigheadh sé féin, is beag an chaitheamh in a dhiaidh a bheadh againn: is beag é a mhaith ná a mhaoin. Má tá eallach ar bith fairsing timcheall an tighe seo, is cuit iad. Bhainfidís an greim amach as do bhéal

TUILLEADH (2) ▼

'Sábhálaidh Dia sinn: déidín tuithte aige. Má tá muise is fear réidh é. Céard d'eirigh dhó? 'Ar ndú (ndóigh) ní hí an spala a buaileadh air thoir annseo is cionntaighe. Chaithfeadh sé go raibh tsiocair (siocair) eicínt aige thairis sin. Is deacair le déidín tuitim. Chuala mise cheana gur buaileadh iarraidh d'ord ceardchan ar an gC. a bhí thuas annseo agus é sínte ar an mbóthar. Cuireadh cnáimh a ghéill as áit agus in a dhiaidh sin féin dheamhan déidín a thuit aige. Mara b'shin í a dhóthain de shiocair castar leis é, ach bhí giall cruaidhe aige siúd, deir siad

Fear oibre mo chreach! Bíonn déidín tuithte aige go mbuailidh sé an cúig a chlog. Ní dhéanfad sé mogal in a dhiaidh dá mbeadh do chailleadh go deo leis

→ deifir

Má chuirimse an póilí in a dhiaidh, déanfaidh sé é agus deifir air

→ deifrigh

Deifreochaidh tú má theighimse do dhiaidh!

→ deileadóir

D'fheicinnse deileadóirí ar na h-aontaí roimhe seo ag díol túirní agus rothaí túirní ach ní fhaca mé aonduine dhá ndíol anois leis an tsíorraíocht. Bhí mná aráin agus abhrais ann an uair sin, ach cá'il an bhean óg in do thír inniu a bhfuil a fhios aice le breith ar thúirne agus próiste a shníomh. Tuinnte fada na h-óinsí a bheadh in a diaidh, dhá mbuaileadh sí faoi

→ déileáil

Déileáil dona a dhéanfas an dithreabhach sin in áit ar bith. Tá sí bocht, agus is dóigh nach mórán iarracht a bhíos ag lucht na siopaí uirre. Fágann sí fiacha in a diaidh is 'chuile áit

→ deireadh 1

Ná bac leis an saoghal anois. Ní bheidh aon-dhuine ann in a dhiaidh seo. 'Sé Cogadh an Domhain é. 'Sé, agus 'sé deireadh an domhain é ach grásta Dé

TUILLEADH (1) ▼

Thug sé búrla nútaí (nótaí) do'n Gh. "Roinn amach iad sin ar na fir sin" adeir sé, agus isteach leis féin 'sa teach. Fuair 'chaon duine aghainn dhá raibh ann punt an duine hé brí cé mhéad a d'fhan ag an G. in a dhiaidh sin. Bí siúráilte nach hé cuid an bheagáin é. An Té a chruthuigh Neamh agus Talamh níor fhága Sé É Féin ar deireadh, adeir siad

→ deireanas

Bhí deireannas lae ann, agus gan iad ag teacht. Thóruigh muid go h-íseal agus go h-árd in a ndiaidh, ach chinn orainn aon-amharc a fháil orra. "Ní áit buaile ná sean-bhaile dhuinn an áit seo níos fuide a Ph." adeirim fhéin. "Cá bhfios nach romhainn 'san mbaile a bheidís sin." Agus b'fhíor dhom. Bhí an bheirt gróigthe istigh ar an teallach romhainn

→ deis

Má fhaghann an sagart an deis ar an máistir scoile sin thoir, cuirfidh sé ag caitheamh na miotán é. Is fada in a dhiaidh é, ach is deacair a bheith suas leis an gceann eile féin

TUILLEADH (2) ▼

Ná h-iarr in a dhiaidh siúd é, má theigheann sé ag cóiriú aonduine. Tá a theanga ar a dheis aige. Ba dual dó. Cainteoir maith a bhí in a athair féin.

Níl call duit caitheamh in a diaidh ar bith a bheith agad. Is maith an mhalrait aice é. Tá a h-anam geal ar dheis na glóire anocht

→ dia 1

Ná raibh Dia leis an mbó mara soir léithe le fánaidh, agus mise sna seala babhtaí in a diaidh, agus é ag cínnt orm a dhul roímpe! (sórt eascainí é) = ná raibh an séan ar an mbó; léanscrios ar an mbó mara …

→ dia 2

Tháinig an Luan ach níor tháinic Seán, ná an Luan a bhí chugad, ná an Luan in a dhiaidh sin aríst ná aon-Luan ó shoin. Ach níorbh é ba mheasa ach mise fhéin a ghéill dó

TUILLEADH (1) ▼

Dhá gcuireadh sé an Chéadaoin tharm ghabhfainn 'na bhaile mhóir an lá in a dhiaidh sin

→ diabhal 2

Thug sé a raibh aca ann ó liath go leanbh do'n diabhal, agus má bhí mise in a dhiaidh sin orra castar liom é

→ diabhaltach

Ba diabhaltach gur fhága sé in a dhiaidh é

→ diachta

Is diachta ghéar nar fhága sib an sean-bhosca ceoil sin ins an áit a bhfuair sib é. Dá mbadh rud ar foghnamh é, ní bheadh sí leath cho spleodrach dá thabhairt daoib. Dúinigidh suas anois é, nó dar brigh an leabhar déanfaidh mise rud leis: a bhualadh amuigh annsin in aghaidh an chlaidhe agus ciseach a dhéanamh dó (dhe) ins an lasarnach in a dhiaidh sin

→ diagantacht

Sin í an diagantacht eile muis, a cuid diagantacht' sin. Tiubharfaidh sí seársa ag an bPáidrín 'chuile thrathnóna, ach níl aon-locht aice a dhul síos casán M. le fear in a dhiaidh. Tá dhá thaobh ar an mbád mar adeir J. A.

→ díbliú

Tugann sé sin díbliú brocach ar 'chuile dhuine nach dtaithnigheann leis, nó nach bhfuil aon-bhrabach aige air. Ach cuirfidh mé geall gur beag a chloisfeas tú a rádh faoi A. Sh. é. Is maith an rud grádh nó faitíos. Dhá bhfaghadh sé sin tada amach in a dhiaidh, speirfeadh sé ar bhall na h-áite é, speirfeadh sin

→ díle 1

Is fadó ó a chuaidh an Díle thar an Domhan. Chreidim gur i dtús an tsaoghail é. Lá Fheil San Swith a thosuigh sé. Tá an gheis sin ar an lá sin ó shoin, má bhíonn sé fliuch an lá sin go mbeidh sé fliuch go ceann dá fhichead lá in a dhiaidh. Tabhair faoi deara bliain ar bith é. Cuirfidh mé geall leat go bhfuil an fhírinne agam. Ná creid thusa ó fhear ar bith nach mbeidh

TUILLEADH (1) ▼

"Troscadh a rinne mé Dé h-Aoine; Bhí fuighleach éisc agham 'mo dhiaidh ar clár —; Go mbadh sean-iasc lobhtha é a bhí saillte ó'n Díle; Agus é faoi shaltpetie ó bhun go barr" (As amhrán: "Seán Ó Maonaigh")

→ díle 2

Bhí sé ag díle báistighe igcaitheamh na h-oíche. Shíl mé go mbeadh 'chuile áit báithte ceart, ach in a dhiaidh sin agus uiliog, shílfeá nach mórán dá chosamhlacht atá ar an talamh indiu: Níl clascanna an Fh. go bruach, ná baoghal air. Ach bhí ar chréafóg scrútuighthe th'éis an spalpadh mhóir

→ díleá

Deir siad gurb éard a d'fhága an díleághadh air sin, sceach a raibh geis uirre thiar ingarrdha an Ch. a bhaint. Bhí na "daoine maithe" — diúltaigheamuide dhóib — fúithe. An uair a tharraing sé an tuagh, tháinic an guth go dtí é: "ná buail" adeir sé. Ach bhí S. cho dórainneach, cho dubhshlánach sin, agus nach gcoiscfeadh sé a láimh. Bhain sé an sceach thrí 'chuile údragáil. Ó'n lá sin amach bhí an díleághadh air: leághadh chubhar na h-abhann ar a raibh aige. Dar fiadh bhí an fear sin deiseamhail, ach ba bheag an mhaith dhó a chuid deis lá agus gur thosuigh an saoghal ag dul in aghaidh. Níor fhan bó ná gamhain ná caora aige nar báitheadh nó nar bascadh nó nar cailleadh. Ó a bhuaileas an smál sin iad, is furasta leo imeacht. An tsiocair is lugha faoi'n domhan, agus scaithtí ní call dóib tsiocair ar bith. Bhí sé taobh le sean-bhó bhuidhe ins an deire. Chonnaic mé féin í sin aige. Ní feasach dom ar cailleadh í sin nó gur cailleadh í le aois, ach ba chuma dhó-san sin. Ba mhaith bocht an fear é indeireadh a shaoghail, agus beo bocht a bhí a chlann in a dhiaidh nó gur dhealuigh siad leo ar fad as. Sin é an chaoi a ndeacha an sceach dó. Ara bhí sé cho do-chomhairleach leis an saoghal. "A chomhairle féin do mhac dhanra" arsa tusa "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa." Níor ceart do dhuine ar bith, ar aon-chor, a dhul thar theasbánadh, agus fuair seisean an teasbánadh — go ndéanaidh Dia grásta air!

→ dílleachta

D'imigh sí agus d'fhága sí áilín dílleachtaí ar aon-chéill in a diaidh. Go dtugaidh Dia trócaire dhá dearbhráthair! Chuaidh sé in a gcíonn, agus níor leig sé aon-lá anshógha orra, ach an oiread agus dhá mbadh iad a chlann féin iad. Go dtugaidh Dia a luach sin dó!

→ dilleoir

Tá tú in do dhilleoir — tá tú sin. Is diabhaltaí nach dtiocfadh iabh eicínt ar do bhéal uair eicínt. Ach dheamhan iabh. Beidh tú ar do chuid dilleoireacht muis nó go dtugaidh duine eicínt isteach ar an dranndal duit é, ach dheamhan a mbeinnse in a dhiaidh ort — ní ag amhdú an uilc é chor ar bith!

→ ding

Gínn é T. Ph.! Ná h-iarr in a dhiaidh é an uair a thiocfas sé dhá dhéanamh.

→ dingthe

Cheannuigh mé hata breagh nuadh — luach punt — agus fébrí cé'n chaoi ar leag mé ar an "sate" le m'ais é, dheamhan easna de shean-chailleach nar tháinig isteach agus nar ghróig sí í féin síos in a mhullach. Ní fhaca tú carghas go dtí é. Bhí sé dingthe brúighte ar fad. Chinn orm ariamh a chumraidheacht féin a chur air in a dhiaidh sin. Is mór dhá fhonn a bhí orm, bíodh a fhios agad a dhul ag "blasteáil" na sean-mhná

→ díobháil

Cailleadh a chuid beitheach ar fad díobháil breathnú in a ndiaidh

→ díocas

Dhá mhéad díocas muise dhá bhfuil ar Tom ag ól, tá a sheacht n-oiread díocais ar an dearbhráthair eile i ndiaidh ban. Ní fhaca tú thiar annseo é oíche na bainse. Ní raibh bean ins an teach — pósta ná scaoilte — nach raibh fastuighthe aige. Bhí S. bíodhgtha ins an gcúinne 'bhfeicfeadh sé a gcuirfeadh sé aon-araoid ar a bhean fhéin. Dá gcuireadh ba truagh dhó

→ diogáil

Tuigheadóir mar siúd! Gíogálann sé ceart go leor an tuighe. Ná h-iarr in a dhiaidh é. Ach cé mhéad stráca a chuireas sé ins an ló. Sin rud eile

TUILLEADH (1) ▼

Is deas teoluidhe an teach atá aige anois. Tá brat nua díon aige air agus an tuighe cho diogáilte le eireoig air. Déanann sé ionú (ionbhadh) ceart len a chuid oibre, agus bíonn a shliocht air: bíonn sí slachtar in a dhiaidh hébrí céard a dhéanas an mhoill

→ díogarnach

Ní raibh gealach ar bith ann, ach bhí díogarnach bheag ar na réalta. Is beag aca sin féin a bhí ann, mar bhíodh an-dubhchan ar an spéir scaithtí. Shíl mé 'chuile phuinte go dtiocfadh sé in a bháistigh ach dar fiadh d'fhan aige go breagh in a dhiaidh sin. Bhí sé ag tarraint ar an ceathair a chlog shul (dh)a bhí mé ins an mbaile

→ díogha

Dubhairt sí leat ceann ar bith a thogair tú a thabhairt leat, agus d'fhága tú an langa agus an trosc in do dhiaidh, agus chroch tú leat an faidhtín! Diabhal bréag nach h-ait an soláthruidhe thú. Ó chuala mise ariamh é: tabhair roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha. Sin é a fhearacht agadsa anois é.

TUILLEADH (1) ▼

Is cumasach an duine thú. D'fhága tú fataí agus feoil agus bláthach in do dhiaidh, agus chuaidh tú ag ól an "choffee" bhrocaigh sin agus an aráin. Tabhair roghain do'n bhodach 'ar ndú', agus tóigfidh sé an díogha. Is beag an dochar duit a bheith snuighte caithte féin, agus gan de chothú agad ach é sin.

→ díol 2

Cheal nach bhfuil sé in a dhíol fós? D'imigh an diabhal air. Má's tuilleadh airgid atá sé a lorg in diaidh an dá udhachta sin, ní féidir a dhíol airgid a thabhairt dó — ní féidir sin.

TUILLEADH (4) ▼

Tá díol a freastail go maith aice. 'Tuige nach mbeadh. Agus aindeoin sin, tá an béal bocht uirre i gcomhnuí. Ag caitheamh in a dhiaidh atá sí anois, nach bhféadann sí an carr a chur ar na bóithrí ag saothrú. Ní mór le cuid de na daoine a dhá láimh a chur timcheall ar an saoghal ar fad

Thug sé a dhíol marbhú air. Níor eirigh sé in a dhiaidh

Bheadh díol J. Ph. É. (fear mór ins an áit) ins an treabhsar atá air. Tá sé ag stríocáil naoi nó deich de chromaí dhó in a dhiaidh thrí na lathachaí

Rinne sé an oiread iarratais, agus é dhá eiteachtáil is 'chuile áit agus go mbadh díon déirce leis bean ar bith a fháil ins an deireadh, dhá mbadh inghean ceannuidhe "reaigeannaí" féin í. Shílfeá go raibh a dhóthain teacht i láthair ann muis, agus a dhíol bráigill air, le go mbeadh mná ins na cosa in áirde in a dhiaidh. Ach thug siad uiliog fuath dhó hébrí cé'n fáth a bhí leis

→ díolachán

Shílfeá go bhfuil tú ag brath ar a dhul ag díolachán bail ó Dhia ort! 'Séard a bhí agad a dhéanamh anois cupla páidrín agus glac iallachaí a fháil, agus a dhul thart dhá bhfuagairt ó theach go teach — ag siubhal romhat agus ag bailiú in do dhiaidh mar adeireadh an Ceannuidhe Ruadh a bhíodh ag dul thart annseo fadó. Chuala mé M. Ph. Sh. M. — ós aige atá a fhios chuile rud — ag rádh an lá cheana gur ag díol páipéir nuaidheachta ar na sráideanna a thosuigh Lipton an tae. Má seadh ba mhaith a chuaidh sé dhó. Ach bhí sé cruadh coinneálach agus cion aige ar 'chuile phighinn. Tomsuigheann brobh beart, adeir siad

→ díoltas

'Sé díoghaltas Dé é a theacht anuas air agus an chaoi a raibh sé féin le tuilleadh, cho uain agus a bhí an "power" aige. 'Bhfeiceann tú an dílleachta bocht a chaith sé annsin thoir, agus an créatúr a bhuail sé gur chuir sé ó mhaith an tsaoghail é. Tá sé ar a mhéis féin aige anois, ní dhá roint leis é. Is mairg a bheadh go h-olc agus bocht in a dhiaidh, adeir siad. Sin é a fhearacht aige-san anois é, ach go mbadh mhór ab fhiú dhó a bheith bocht, seachas an bhail atá air …

→ diomalaigh

Dheamhan diomallú ar bith a bhíos 'san éadach in a dhiaidh. Táilliúr an-phuinteáilte é

→ díon 1

Tá caitheamh agus cáineadh ar an tuighe anois, ach sílim in a dhiaidh sin agus uiliog nach raibh díon ar bith a chinnfeadh uirre. Bhí teas agus teolthuidheacht innte ins an ngeimhreadh agus fionnfhórtas ins an samhradh. Ba é an teach ceann-tuighe teach na h-áite seo. An bhfeiceann tú céard atá aca anois: ballaí "concréte" a dheallróchadh madadh uisce agus na "tileíní" suaracha sin, atá ar bogadh le 'chuile shinneán. D'fhéadfá rud eicín a dhéanamh le díon oíche ghártha, ach ní fhéadfaidh tú tada a dhéanamh le sclátaí ach seasamh in do bhoideoide ag breathnú orra dhá bhfuadach. Ach an leabaidh a thomhais na daoine dhóibh féin codluighidís anois innte. Sin é adéarfainnse

→ díreach

Ní bheidh scoilteadh ná scoilteadh anois ann. Bíodh sí ar an airgead díreach nó fág do dhiaidh í. An gceapann tú go gcaithfidh mise an lá ag stangaireacht annseo leat. Tá rud ar m'aire thairis (An t-airgead díreach = punt, dhá phunt, trí phunt agus rl., gan aon-scilleachaí corra a bheith ann)

→ díth

Tá díth na céille ort má phósann tú fós. Tá sé luath go leor agad. B'fhéidir gur aithmhéala a bheadh ort nuair a bheadh sé deireannach agad. In a dhiaidh a fheicthear do'n Éireannach a leas

TUILLEADH (1) ▼

Cé'n chiall iad ag cur i dtír aríst. Rud eicínt a d'fhága siad in a ndiaidh. Ní calm ná díth córach ná uair mhór atá orra. Bheadh lán na trí seolta siar aca go deas anois

→ diúgaireacht

Cé'n sórt diúgaireacht sin ort anois. Ní féidir gur ag iarraidh bainne a bheitheá aríst agus nach bhfuil mé ach th'éis an buidéal a bhaint de do bhéal. 'Sé an cás céadna é. Dá bhfuightheá an saoghal mór, bheitheá ag diúgaireacht ina dhiaidh sin

→ diúltaigh

Dhiúltaigh sé iad féin agus a dteach ar fad. Ach ní dhearna sé in am é. Cúig bhliana roimhe sin a bhí aige a dhéanamh. Dhá ndéanadh, ní bheadh droch-rath ar a chuid mar atá. Ach in a dhiaidh a feicthear do'n Éireannach a leas.

TUILLEADH (1) ▼

"Hector" ceart í sin. Maidir le goid a dhearbhráthair mo chroidhe thú, ghoidfeadh sí an ubh ó'n gcorr agus an chorr in a diaidh. Ach thiocfá ó'n ngoid féin marach an teanga atá aice. Sciollfadh sí thú go dtí an cnáimh. Diúltaigheamuid di agus do 'chuile dhuine dhá cineál

→ dligh

Is mór de na gasúir seo thoir nar dligheadh an dá phunt dóibh, a fuair é. Ach ní fhaca mise aon-cheo ag teacht amach ariamh ins an saoghal nach mbeadh éagcóir in a bhun nó in a bharr. An bhfeiceann tú aos óg an bhaile sin. Ar chuala Dia ná duine aon-fhocal Gaedhilge aca ariamh. Dheamhan é muis le mo chuímne-sa ar chaoi ar bith, mara mbeadh focal a thóigfidís uaimse nó uaitse, agus leagan aca ar an bhfocal sin fhéin. Ní taise do na gasúir atá ann anois é ach oiread. Agus tá siad ag fáil dhá phunt na Gaedhilge in a dhiaidh sin. Meastú nach shin caimiléaracht. Ach má abruighim-se (má deirimse) nó thusa nach bhfuil sé dlighte dhóib is droch-dhaoine muid. M'anam nach h-eadh nach gur gearr gur bainte dhuinn (dhínn) féin a bheidheas sé. Tá an "power" aca a mhic ó!

TUILLEADH (1) ▼

Níor dhligh mise a cuid cúlchainte di chor ar bith. Duine mise nach dteigheann ag coireamhaint ar aonduine ach mo ghna (gno) féin a dhéanamh, ach nach maith nach bhféadfadh sí leigint dom in a dheidh sin (dhiaidh) gan mé a tharraint thrín a teanga.

→ dlúth 1

"In a aige — in a throisleáin — a bhíos an snáth th'éis an crann deilbh a fhágáil. In a cheirtlíní a bhíos an t-inneach. Chuirfeadh an figheadóir an aige 'san seol agus thosóchadh sé ag caitheamh an innigh air, nó go mbeadh na ceirtlíní ídighthe. Mara mbeadh a dhóthain innigh ag an bhfigheadóir, bheadh easnamh (/æsɴə/) ort, agus chaithfeá tuilleadh a fháil, hébrí cá bhfuightheá é. É a thógáil ó bhean eicínt … Inneach bán a chaitheamh ar dhlúth dubh sin é an ceann asna. Dhá mbeadh dlúth agus inneach bán ann, sin é an flainín bán — ábhar drárannaí agus báiníní agus pluideannaí. Bíonn an t-inneach agus an dlúth dubh le dhá ghlas chaorach. Nó d'fhéadfá olann daithte a chur ar bhán, l'aghaidh treabhsair agus bheist. Daithtear an dlúth agus an t-inneach l'aghaidh seaicéid nó chasógaí. Chuiridís láib ar an dath leis an mbréidín dhubh a bhíos 'sna seaicéid thíre a dhathú. Dhá ndaithteá inneach le scraith chloch, agus oiread na fríde glas chaorach a chaith thríd an dlúth, dhéanfadh sé éadach breagh. Rinne mo mháthair culaith dhó dhom annseo uair. Bhainfeadh sé an solas as do shúile. Ní raibh aon-bhean óg 'sa tír nach in mo dhiaidh a bhí nó go raibh sí caithte! Ach caitheadh in aer an obair sin. Níl triúr ban istigh in do thír indiu atá indon olann a dhathú. Níl a fhios aca céard a bhaineas dó" (Sliocht as cuntas faoi éadach ó Mháirtín Ó Chadhain, Cnocán Glas, Spidéal)

→ dlúth 2

Ní raibh aon-fhigheadóir annseo ariamh mar C. Sin é a bhí indon an t-éadach a fhigheachán dlúth. Maidir lena figheadóirí eile sin, tá sé cho scagach in a ndiaidh, agus go bhfeicfeá frídíní thríd

TUILLEADH (1) ▼

Go dlúth in a dhiaidh sin cailleadh é = fuair sé bás gan mórán achair in a dheidh sin