Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: bróg

→ dá

Tá mo dhá sháil amuigh thrí mo bhróga

→ damnaigh

Tá mé damnaithe ag bróga cúnga atá do mo thógáil. Tá léas tógtha acu ar chaon laidhricín liom, agus ní mó ná go bhfuil siúl an bhealaigh ionam acu. Ach is ceart do na daoine a bheith buíoch agus a bhfáil mar sin féin agus chomh gann agus atá siad ar ala na huaire

→ daor 2

Tá siad ag iarraidh é a dhaoradh. Is maith an oidhe sin ar an ruifíneach, má tá i ndán is gur thug sé droch-chor dhá bhean. Níor mhaith liom a bheith ina bhróga anois. Tá sé i ndroch-arán

→ dea-bhróg

Ní dea-bhróga iad seo atá ormsa anois. Níl díon deoir iontu.

→ dealg

Níl aon lá san aer nach bhfuil na cosa buailte suas acu le deilgne. Bíonn muid ag iarraidh orthu na bróga a choinneáil orthu, ach níl aon mhaith acu ann ina dhiaidh sin go ngreada siad sna boinn. Tá a shliocht orthu

+

→ déan 1

Rinneadh na bróga sin a cheannacht sa mB.

TUILLEADH (4) ▼

Ní dhéanfaidh na bróga sin aon tseasamh

Rinne a bhróga lobhadh ar fad — lobh a bhróga ar fad

Tá mo bhróga ag déanamh uisce

Rinne na bróga mionbhas orm

→ deara

Chuir sí faoi ndeara dhom mo bhróga a ghlanadh ag an doras. Diabhal mé go sílfeá gur teach mór atá aici, tá sí chomh hairdeallach sin faoi

→ dearmad 1

Bhí a fhios agam go maith go raibh dearmad eicínt orm ag fágáil an tí dhom, ach chinn orm cuimhniú air ina dhiaidh sin. Sin é anois. Na bróga a bhí agam a thabhairt liom lena ndeasú

+

→ deasaigh

Dheasaigh sé na bróga aréir

TUILLEADH (2) ▼

Má théim ar dheasú na mbróg, ní chónóidh mé aríst go ceann seachtaine, ach leo. Tá an teach druidte le bróga éalangacha

Cá'il fear dheasaithe na mbróg

→ deasúchán

Ní dhéanann sé bróig ar bith anois. Ag deasúchán a bhíos sé i gcónaí. Is cosúil gur mó an brabach atá ar an deasúchán ná ar bhróga a dhéanamh as an nua

→ déin

Cuir an malrach sin soir faoi dhéint tairní más leat na bróga sin a dheasú.

→ déirce

Ní raibh aon bhróig ag gabháil leis an dá chunús sin, agus d'íoc mé mo chúig déag agus dá fhichead orthu sin féin. Ba bhuí déirce liom a bhfáil ar an gcuntar sin féin, arae bhí mé den tsaol ag an seanphéire a bhí agam. Seo í an aimsir nár mhór do dhuine bróga maithe ar na boinn. Tá chuile mhíle áit báite

+

→ deireadh 1

Deireadh na bróige — an chuid den bhróig atá siar ón lasca. Caitheann an gréasaí pátrún páipéir a bheith aige le na deiriúchaí a ghearradh amach

TUILLEADH (1) ▼

Tá na bróga seo réidh sna deiriúchaí théis go sílfeá go bhfuil na huachtair go maith

→ deireadh 2

Níl aon mhaith sa ngealladh sin domsa! 'Sé an chaoi a bhfuil sé sin, mar adeir an ceann eile: íocfaidh an fear thoir an fear thiar agus íocfaidh Dia an fear deiridh. Ach déarfaidís freisin go bhfuil Dia go maith faoi thrócaire ach nach bhfaightear bróga gan airgead. Íocaíocht atá mise a iarraidh

+

→ deis

Is tú a fuair an deis, ach ba bheag an rath a bhí ort ina dhiaidh sin. Ní mise a bheadh in do bhróga. Dá mba mé, bheadh rud eicínt de bharr m'aistir agam

TUILLEADH (4) ▼

Is dona í mo dheis le dhul ag deasú bróg: ceap briste, casúr gan aon chois, agus scian nach ngearrfadh an t-im

Cén mhaith d'fhear a bheith in ann obair a dhéanamh lá is nach bhfuil aon deis oibre aige. An bhfeiceann tú lántaí, bróga agus eile. Ní féidir a bhfáil

Ní mórán de dheis a chuir sé ar na bróga théis ar bhain siad de chaint amach. Breathnaigh uirthi sin. Nach bhfuil sí ag éirí ó bhonn aríst. Mo choinsias tá

Ní fhéadfaidh mé a dhul ag damhsa ar bith go bhfaighe mé deis ar mo bhróga. Tá péire tosaí ag teastáil uathu go géar

+

→ deisigh

Deiseoidh mé mé féin anois. Níl le déanamh agam ach mo bhróga a athrú. Beidh muid luath go leor ar aon nós

TUILLEADH (1) ▼

Is bean deisithe ceart inniu í faoina hata dearg agus cleitiúchaí ann, agus bróga ar dhath na láibe atá thuas ansiúd thuas sa bportach agam

→ deo

Bhainfinn go deo as péire bróg ach gan a dhul 'na chladaigh. Itheann an sáile an leathar uileag

→ deoir

Ná bac le bróga! Agamsa atá na bróga agus na bróga gan rath! Níl deoir amuigh nach bhfuil istigh acu. Níl díon an deoir féin iontu

→ dia 1

Tá Dia go maith faoi thrócaire ach ní fhaightear bróga gan airgead — níl aon mhaith do dhuine a dhul ag iarraidh bróg ar son Dé mura mbeidh a luach aige

→ díle 1

Tá an díle uisce in mo bhróga. Níl díon deor iontu théis mo dhá ghine bhuí a shíneadh orthu tá dhá mhí ó shin

→ ding

Ding a bhí a chur ina leath deiridh le barr na bróige. B'fhéidir go gcoinneodh sin ó bhóithreoireacht í

→ diogáil

Ní fhaca tú a leithide de dhiogáil ar phóilí ariamh agus a bhí air sin ag imeacht dó. Bhí scoilte chomh díreach le gró ina chuid gruaige agus mura raibh sé bearrtha, ní lá go maidin é. Agus an glass a bhí ina bhróga, bhainfeadh sé an t-amharc as do shúile. Níor ba thaise lena dhrad óir é ach oiread

→ díogha

Beannacht Dé dhuit, ní díogha go dtí iad. Dream ar bith a thosaigh ag dul siar i mbéal an té a chuir a n-athair den tsaol, is daoine gan spioraid iad. Agus tá siad ag beannú aríst don dream ba ciontaí le a ndeirfiúr a chur ó chrích. Dhá mbeinnse ina mbróga, bheinn ar siúl go deo agus go brách go n-éiríodh liom mo shásamh a bhaint as cuid ar a chéile acu

+

→ díol 2

Dúirt sé go raibh díol péire bróg de leathar ann, ach mheasfainnse nach raibh díol bróige féin ann

TUILLEADH (2) ▼

Tá a bhfuil sa teach againn ag saothrú agus tugann sé rud le déanamh dúinn ina dhiaidh sin díol ar bhfreastail a bheith againn. Is deacair bróga agus éadach agus beatha a choinneáil leo ar fad

Níl barainn ar bith ar an bpéire bróg a fuair mé. 'Siad díol Sh. iad, ach ní hiad mo dhíolsa iad

→ diomalach

Cailín diomalach í. Ní tada eile í, dar mo leabhar. Cuireadh síos Gaillimh í Dé Sathairn agus dhá phunt aici. Tháinig sí abhaile tráthnóna agus péire beag bróga páipéir aici agus trí is sé pínne. Is mór adéarfá le fear a bheadh ag ól …

→ diomdha

Mo dhiomdha do Mh. Ph. Mh., nach dtáinig lena scéal féin ná le scéal aon duine eile, ó chuir mé fios ar na bróga leis. Siúd é teachtaire an fhiaigh ón Áirc ar chaoi ar bith

+

→ díon 1

Níl díon ar bith sna bróga seo — tá siad ag ligean isteach; tá siad ag déanamh uisce

TUILLEADH (5) ▼

'Sé an chaoi a bhfuil na bróga atá amuigh anois, níl díon ar bith iontu nó go gcaithe tú na boinn go grinneall i dtosach, agus ní mórán moille é sin ar dhuine. Níl le déanamh ansin agat má tá na huachtair réasúnta chor ar bith, ach péire tosaigh a bhualadh orthu thú féin agus b'fhéidir go dtabharfaidís caitheamh eicínt uathu ansin. Scéal cinnte ar chaoi ar bith gur mó an teolaíocht a bheas iontu ná ar an gcéad iarraidh

Bhí a fhios agam go maith nach mbeadh aon díon sna bróga a cheannaigh tú an lá sin. Bhí an leathar róchineálta. Dhá ndéantá mo chomhairlese, d'fhanfá uathu

Níl díon deor sna bróga seo — tá siad ag déanamh uisce as éadan. Níl deoir amuigh nach bhfuil ligthe isteach acu

"Tá mo chóta mór stróicthe agus níl i mo bhróga díon deor" (líne as amhrán)

Siad bróga an fhear oibre iad mo léan! Dheamhan an deoir féin a bheadh ort ó na glúine anuas dhá mbeadh péire acu sin agat. Is mór eatarthu féin agus na clogs bhradacha sin nach bhfuil díon deor iontu dhá mbeifeá gan a dhéanamh ach an t-urlár a shiúl. Ná bac le tada ach leis an gcois fhliuch! Tá sí in ann fear a tholgadh gan achar ar bith

→ dírigh

Dhírigh sé aniar sa gcathaoir ar an dá luath is ar caintíodh ar na bróga. Deirimse leatsa go raibh cluais air uaidh sin amach

+

→ díth

Tá díth na mbróg air ─ níl aon bhróga aige

TUILLEADH (6) ▼

Díth bróg a choinnigh ón damhsa mé

Tá díth bróg ar chuile fhear anois ó tháinig an cogadh mí-ásach seo

"Cuirimse díth bróg ar an ógfhear nár fhan mar a bhí, agus a fheabhas agus a sheinnfinn ceol duit lá an fhómhair agus mé ag baint an líne" (As Coinleach Glas an Fhómhair)

Níl rud ar bith is measa ina dhiaidh sin ná díth na mbróg. Má bhíonn do chosa fuar, beidh fuacht ort i chuile áit

Tá díth bróg orm as éadan anois le dhá bhliain. Cheannaigh mé péire bróg thoir sa mB. tá cheithre bliana go Cáisc seo caite. Seacht fichead a thug mé orthu. Chaith siad trí phéire tosaigh dhom. Dhá bhliain go Féil Bríde seo (gha)bh thart a thug mé do thincéara iad a tháinig ansin. Ní raibh aon bhróig faoi shásamh agam ó shin

Dheamhan bean a fuair sé agus ní de dhíth a shaothraithe é ach an oiread. Chaith sé cúig nó sé de phéiríochaí bróg ag dul na haistreáin sin siar. Cén bhrí, ach an t-am a raibh sé ag imeacht: ar an sneachta mór. Chonaic mé ag teacht isteach sa séipéal ansin thiar é, maidin Domhnaigh, théis a bheith ar a chois ar feadh na hoíche, agus níor dhíol trua go dtí é. Bhí cuisne síos as cúl a chinn

→ diúltaigh

Ó anocht amach le cúnamh Dé, diúltóidh mise an chuartaíocht. Séard a dhéanfas mé feasta, síneadh siar ó chluais go rioball ar an teallach, na bróga a bhaint díom, na boinn a chur le tine, mo dhíol tobac a chaitheamh, agus neart cabaireachta a thabhairt do dhuine ar bith a chasfar isteach

→ dlisteanas

Ní den dhlisteanas a dhul ag baint cheithre phunt amach ar phéire bróg ar aon chor, ach cneámhairí uileag atá amuigh anois chreidim. 'Sé a chosúlacht é ar chuma ar bith

→ do- 2

Sin bróga dochaite agus an fhad is atá siad agat

→ doicheall

Dar fia muise má tá tú ag brath ar dhul siar ansin is ag brú ar an doicheall a bheas tú deirimse leat. Meas tú an bhfuil meas ansin ar fhear do bhaile. Diabhal an oiread is a bheadh ar shalachar do bhróige. Is fhearr an aithne atá agamsa orthu ná agatsa. Beannacht Dé dhuit a dhuine sin. Tá an dream siúd chomh suimiúil agus nach bhfuil aird ar bith acu ar a (ár) leithidí s'againne … Oibrigh ort a mhic ó. Déan do chomhairle féin, ach cuimhnigh go bhfuil mise dhá rá leat: beidh aiféala ort

→ dóigh 1

An bhfeiceann tú an péire bróg a cheannaigh mé achar is lú ná dhá mhí ó shin. Is maith an dóigh iad sin. Tá siad rodta idir bhoinn agus uachtair. Breathnaigh uirthi sin, ar son Dé ort! An feire féin níl inti

+

→ dóigh 3

Dófaidh tú do bhróga mura gcoinní tú aníos as an ngríosaigh iad

TUILLEADH (1) ▼

Tá mo chosa dóite ag na bróga – dá mbeadh bróga cúnga ann, nó dá gcaiteá aistear fada a shiúl, bheadh do chosa bruite sna bróga

→ dóirt

Beannacht Dé dhuit! Ná samhlaigh a chuid bróg sin liom, muran leat corraí intinne a chur orm. Cheannaigh mé péire an lá cheana uaidh ar dheich is dhá fhichead. Ní raibh siad seachtain ar mo chois nuair a bhí an dórtadh isteach thríothu. Dheamhan focal bréige atá mé a dhéanamh leat. Luach mo dheich is dá fhichead, níl díon deor iontu. Nach in é an scrios i dtír!

→ dóthain

Faigheann sé a dhóthain agus a bhróga a dhúnadh, tá sé chomh hotraithe sin

→ drabhlás

Drabhlás i bpáipéar puint anois! Cá bhfaigheadh sé é! Agus chuile shórt ar a dhaoirse. Má theastaíonn culaith éadaigh uait, lán laidhre uirthi. Má theastaíonn péire bróg uait, agus más leat cois thirim a bheith ort, ní bhfaighidh tú cianóg as coróin is dá fhichead iad. Is gearr le dhul puintín gágach deirimse leat

→ draoib

Sin é an sórt spágachán é. Is maith an dícheall do dhuine glantachán ina dhiaidh áit ar bith a leagfaidh sé a chois. Tugann sé draoib an bhaile leis i gcónaí ar a bhróga

→ draoibeáil

Rinne sé a raibh de mhná amach roimhe a dhraoibeáil le lathach. Chuile áit a dtiocfadh sé ar lochán maith lathaí chuirfeadh sé barr na bróige faoi, agus chuirfeadh sé amach orthu é dhá sheanurchar. Bhí cuid acu le cuthach faoi

→ driopásach

Is driopásaí é ná P. R. a bhí anseo fadó. Ní ligeadh an driopás do Ph. R. a bhróga a dhúnadh nó go mbeadh portach móna gróigthe aige. In am dinnéir a dhúnadh sé iad: leathláimh ag ithe agus leathláimh ag dúnadh. Sin é a fhearacht aigesean anois é

→ droch-

Thug tú droch-chaitheamh ar na bróga sin

→ droim

Thit sé ansin ar dhroim na bróige — uachtar na bróige adeirtear go hiondúil, ach bíonn droim na bróige ann scaití freisin

→ drúcht

Chuir mé aithne uirthi go minic gan a dhul amach sa drúcht d'uireasa a bróga. Ach b'aon mhaith amháin dom é. Ritheadh sí amach sna cosa boinn i gcónaí

→ duirling

Ba mhaith an éadáil í sin ag siúl duirlinge agus na bróga páipéir sin uirthi. Thuas i mBaile Átha Cliath a bhí aige a fágáil, an áit a mbeadh sí ar a nádúr féin. Go deimhin ní bean do chladóir í

→ leath deiridh

Níor éirigh liom ach barr a bhróige sa leath deiridh, ach ar an gcolpa nó ar an ioscaid a bhí sé ag iarraidh mé a bhualadh

+

→ téigh do

Is deas a ghabhfadh péire bróg mar sin domsa dhá mbeidís agam. Ach tá faitíos orm go bhfuil mé astu anois

TUILLEADH (1) ▼

Níl na bróga sin ag dul go deas duit chor ar bith, ach is i ngeall nach bhfuil siad ag feiliúint don éadach é. Tá an t-éadach buille beag ródhorcha dóibh

→ téigh thar

Tá an bríste seo rófhairsing dom. Nach bhfuil sé ag dul amach thar béal mo bhróige

bróg (75)