Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: cosúlacht

→ dalba

Is dalba an aimsir í, agus gan cosúlacht claochmú ar bith air. Má mhaireann an sneachta seo i bhfad eile, beidh beithígh cniogtha, nuair nach féidir a ligean amach. Ach diabhal mé go bhfuil na daoine féin in anchaoi freisin

→ dallach dubh

Bhí S. gróigthe istigh chois an teallaigh agus chuile chosúlacht air go mba é a chaladh ar feadh na hoíche é. Nach diabhaltaí an dallach dubh a chuir an ceann eile air ina dhiaidh sin, nuair a thosaigh sé ag saighdeadh faoi, agus gur éirigh sé agus gur dheisigh sé an seanbhicycle nárbh fhéidir a dheisiú ar maidin má b'fhíor dó féin. Dheisigh a mh'anam, agus lasc leis an mbeirt siar ar an T. ag céilí

→ dallán

Nach bhfeiceann tú na dalláin bainte astu. Sin é an chosúlacht a chuir tú ort féin agus cead a thabhairt do na diabhlánaigh de ghasúir sin a dhul ag spochadh leo. Dar brí na mionn, agus bhainfinn an t-anam asaibh mura gcrapa sibh libh — agus crapadh libh go beo freisin! Nach raibh a fhios agat pé ar bith céard a mhillfidís sin in do thimpeall nach leasóidís tada. Tá an millteanas de bheith orthu. Ní millteanas go dtí é

→ dallcairt

Dhúisigh mé aréir tuairim is an trí a chlog, agus bhreathnaigh mé amach thríd an bhfuinneoig. Bhí sé ag dallcairt an uair sin, agus níl a fhios agam cáid ina dhiaidh. Dar leat féin, níl mórán dhá chosúlacht ar an talamh inniu

→ dall dúda

Ara beannacht Dé dhuit — a dhul ag cuartaíocht an tráth seo d'oíche agus mé in mo dhall dúda le codladh. An bhfuil a fhios agat go raibh an oíche thar droim aréir nuair a chuaigh mise a chodladh … bó a bhfuil a haimsir caite agus shílfeá go raibh an-chosúlacht uirthi in am suipéir aréir. Bhí na grianáin sleaiceáilte aici, ach mar sin féin níor rug sí

+

→ dán

Níl i ndán glanta dhóibh. 'Sé a chosúlacht é ar chuma ar bith, agus deir siad go mbíonn an chosúlacht ann. Chuile lá beo a dtéim amach le soipín a bhaint astu (fataí i gcall a nglanta), teagann rud eicínt a chuireas as mo bhuille mé

TUILLEADH (1) ▼

'Sé a chosúlacht nach bhfuil i ndán maitheasa dó. Tá sé le bliain mhór fhada ansiúd anois ar chúl a chinn agus gan biseach ar bith ag teacht air

→ dathúil

Sin bó dhathúil bail ó Dhia uirthi, agus tá an-úth bhainne aici i gcosúlacht

→ de

Má tá sé tinn, níl tada dá chosúlacht (sin) air

→ dea-chosúlacht

Ní dea-chosúlacht ar bith an madadh gaoithe sin

→ dealg

Dealg sceiche a thóg sé an chéad uair agus ní thabharfadh sé cead d'aon duine a dhul ina gaire nó go ndearna sí cois bhocht sa deireadh. Chuir mé ceirín léithe le cupla oíche ag ceapadh go dtarraingeodh sé an drochábhar, ach dheamhan cosúlacht air scaradh fós léithe. Níl ceirín ar bith, adeir siad, is fhearr ag dealg ná teanga an tsionnaigh dá mbeadh sí againn. Tharraingeodh sí sin de ghorta gharta é, ach cá'il sí? Sin é an buille

+

→ déan 1

Gheobhaidh sé a dhóthain (a sháith, neart, cuid mhaith srl.) le déanamh agus a dhul go G. aríst choíchin. Níl a fhios agam céard adéarfainn leis ó tháinig ardú aríst air. Ní dea-chosúlacht ar bith é.

TUILLEADH (1) ▼

Is mór m'fhaitíos nach ndéanfaidh sé aon ghnaithe faoi nár éirigh leis posta ar bith a fháil fós. Nach sílfeá go mbeadh sé in am aige cosúlacht eicínt a chur air féin feasta

→ dearg 1

Má tá sé ag fuasaoid is beag dhá chosúlacht atá air. 'Sé atá bruithleach dearg. Bhainfeá fuil as le dealg spíonáin

→ dearg 2

Nach deacair leis an mbodhrán (móna) sin deargadh. Tá sí fadaithe le uair an chloig agus dheamhan cosúlacht cnádadh féin fós uirthi

→ deasaigh

Deasaigh i leith go bhfeice mé cén sórt meall é sin ar do leiceann. Níl aon dea-chosúlacht air

→ déidín

Tá déidín tite agam leis an ocras agus gan aon chosúlacht aon ghreim anseo

→ deifir

Breá nach gcuireann sibh deifir leis an bpota sin. Níl cosúlacht ar bith fiuchta air

→ deireadh 1

Imeacht le druncaeireacht: sin é is deireadh dhuit. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá tú a chur ort féin

+

→ deis

Meas tú a bhfaighidh mé deis ar bith a iomprós as seo mé, nó an mbeidh mé ann ar feadh an lae: 'sé a chosúlacht é, nach é

TUILLEADH (2) ▼

Nach dalba an deis atá ar an saol: ríochta an domhain fré chéile in oighear an chochaill. 'Sé deireadh an domhain é mura bhfuil ag Dia. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá air

Más leat earrach a dhéanamh, cuir deis ort féin feasta. Ar chuala tú ariamh gur dhá dtrian den damhsa an chosúlacht

→ deisiúil

Mura bhfuil sé deisiúil muis, tá sé féin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile, tá sin. Nach bhfuil díol duine uasail de chulaith éadaigh air, agus an bhfeiceann tú an mótar atá aige. An bhfuil a mhacasamhail sa tír?

+

→ deo

Meas tú nach bhfuil rún aige a choinneáil go deo? 'Sé a chosúlacht go bhfuil

TUILLEADH (1) ▼

Sneachta go deo é anois. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá air

→ deoir

Bhí sé ina luí ó chluais go rioball thiar sa seomra, agus gan deoir ann i gcosúlacht. Nach gránna an cleas d'aon duine é féin a chur sa gcruth sin lena sheanbholg tútach

→ deoladh

An bhfuil sé ag caitheamh aon deoladh … Dar fia muise is olc an chosúlacht é sin d'fhear a bhí chomh mórthráthach leis, bail ó Dhia air. Facthas dhom an uair deiridh a raibh mé ag breathnú air, go raibh sé an-tsnoite. Ní raibh ann ach go raibh sé i ndiaidh a chéile

+

→ diaidh

Is maith atá an seanbhicycle sin ag cruthachtáil agus é a bheith i ndiaidh a chéile fós. Is maith an t-achar agat é sin anois. Ní mheasaim go mbeidh sé i bhfad eile i ndiaidh a chéile muis. Tá cosúlacht an-chroite anois air

TUILLEADH (1) ▼

Bhí mise lá thiar i dT. an Fh. agus mé ag tóraíocht áit a dtugann siad an D. D. air. Casadh seanfhear dom ag crosbhóthar ann. Seanfhear breá gaelach i gcosúlacht. 'Cén áit anseo a bhfuil an D. D.,' adeirim féin. An bhfuil a fhios agat cén freagra a thug sé orm. Is beag bídeach nár thit mé as mo sheasamh. Cén bhrí ach seanfhear mar é. 'Téirigh i ndiaidh do shróine,' adeir sé, 'agus déanfaidh sí eolas duit.' 'Ná raibh maith agat, agus ní hé amháin,' adeirimse … B'fhearr ná sin an rud a chuala mise ag fear as D. Fh. a tháinig ag damhsa thuas tigh Mh. Bh. Bhí an ghráin shíoraí ag M. B. ar fhear ar bith taobh thiar den Ch. Shaighid muid fhéin i bhfear Dh. Fh. é. 'Céard a chas thusa anseo i ndiaidh do mhullaigh,' adeir M. B. 'Ní i ndiaidh mo mhullaigh a casadh ann mé, ach i ndiaidh mo ghléis,' adeir an fear aniar

→ díchreideamh

Tá an saol ag teacht an-aisteach anois. Idir díchreideamh agus chaon tsórt, ní bheadh a fhios agat céard adéarfá le na daoine. Ar ndóigh deir siad go mbeidh díchreideamh as éadan ann nuair a thiocfas AntiChrist. 'Sé a chosúlacht go bhfuil sé ag tarraingt ar dheireadh an domhain ar aon chor

+

→ díle 1

Dheamhan aiteall ná aiteall ná cosúlacht ar bith air. Tá ceann faoi ar an lá ar fad. Má sheasann sí ar an táirm sin, gabhfaidh an Díle thar an Domhan ach grásta Dé. Is furasta a aithinte. Bíonn an Aoine in aghaidh na seachtaine i gcónaí

TUILLEADH (1) ▼

Má ghníonn sé díle bháistí anocht, agus tá sé féin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile nó déanfaidh, beidh an ghlaicín fhéir sin ina chiseach. Nach bhfuil sé chomh maith dhúinn é a bhualadh ar a chéile. Ní bheidh muid ala an chloig leis, má tá sé deireanach orainn féin

→ díle 2

Bhí sé ag díle báistí i gcaitheamh na hoíche. Shíl mé go mbeadh chuile áit báite ceart, ach ina dhiaidh sin agus uileag, shílfeá nach mórán dá chosúlacht atá ar an talamh inniu: níl clascanna an Fh. go bruach, ná baol air. Ach bhí ar chréafóg scrúdaithe théis an spalpadh mhóir

→ dingthe

Rinne muid trí choca móinéir tráthnóna aréir agus bhí siad dingthe ar fad ar maidin. Fuair mé lorg beathach sa ngarraí. Níor tharraing siad iad, ach 'sé a chosúlacht go raibh siad dhá gcuimilt féin ina n-aghaidh

→ díogha

Bhí mise istigh in éindí leis dhá cheannacht. Leag fear an tsiopa anuas cheithre ghiota agus thug sé roghain dúinn orthu. Aon phraghas amháin uileag a bhí siad. Dúirt sé go mba é an t-éadach buí ab fhearr a mbeadh caitheamh ann. Bhí sé an-chrua agus ní raibh aon chosúlacht air go dtréigfeadh sé. Ach ní raibh rud ar bith ag marú mo dhuine ach an ghalántacht. Cheannaigh sé an leamháinín scanraithe donn siúd, agus an chéad mhúr báistí a gheobhas sé ní bheidh folach dó nach mbeidh tréigthe anuas dhá chraiceann. Mar adeireadh P. N.: tabhair a roghain don bhodach agus tógfaidh sé an díogha. Is cuma leis é ach an chosúlacht a bheith ann

→ diomalaigh

Cá ndeachaigh an siúcra? … Th'anam ón docks é mar scéal, ní fhéadfadh sé a bheith caite fós murar diomlaíodh críochnaithe é. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá air, mo choinsias!

→ diomdhach

Orainne a tháinig sé ag roinnt i dtosach. Thug sé dhá mhuigín an duine dhúinn. Nuair a shroich sé siar chomh fada leis an mbruscán a bhí san iothlainn, ní raibh aon chosúlacht ar mhórán eile a theacht, agus bhí sé ar phointí an trí an uair sin. Thaosc sé amach an pórtar acu sin. Ach bhí an bóithrín aníos dubh le daoine ag leathuair théis an trí agus ag an ceathair, agus gan faice le fáil acu, mar rinne sé plaicín ghabhair dó (de) san iothlainn. Maidir linne, ní bhfuair muid ach an dá mhuigín. Ní raibh muid buíoch ná diomdhach: sin é an chaoi lena rá. Ní bhíonn an chéad fhear buíoch ná diomdhach arsa tusa (ól dhá roinnt ag sochraide)

→ diúltach

Tá an t-aer sin thiar sách diúltach i gcosúlacht. Ná bac leis ó chuaigh sé ar an gclaochmú seo. Ní fheicfidh tú aon lá ar fónamh aríst i mbliana. Tá tú réidh leis

→ diurnaigh

Bíonn sé dhá diurnáil leis de réir a láimhe i gcónaí, ach níl aon chosúlacht pósta fós orthu. Dheamhan a fhios agam cén chaoi a mbeidh sé as a dheireadh. Is olc í an bhádóireacht chois teallaigh, nó an chúirtéireacht fhada, adeir siad

→ dlisteanas

Ní den dhlisteanas a dhul ag baint cheithre phunt amach ar phéire bróg ar aon chor, ach cneámhairí uileag atá amuigh anois chreidim. 'Sé a chosúlacht é ar chuma ar bith

→ do 1

Ní fheiceann tú cosúlacht triomaigh ar bith ag teacht dó ─ an lá ag scairteadh nó ag glanadh (fc. freisin téigh do)

→ doicheall

Ní bhfuair muid tada ann ach an doicheall. Dheamhan láimh féin a croitheadh linn ná fáilte a cuireadh romhainn. Bhí siad chomh gruamánta, agus gan smid den chaint acu … Bail ó Dhia ort! Tae muis! Bhí cosúlacht mhór orthu siúd go deimhin, a dhul ag réiteach dhúinn. D'imigh linn ar an dá luath is a bhfuair muid an deis

→ dóigh 1

Teach breá ar dhóigh é, ach tá sé an-tais istigh ann. Níl a fhios agam nach bhfuil a chuid adhmaid críon freisin. 'Sé a chosúlacht é ar aon nós

→ doiligh

Ní raibh aon bhanbh ar an margadh is lú a raibh cosúlacht údair air ná é. Déarfá lena fheiceáil nárbh fhiú deich triuf é. Ní cheannódh sé ar a bhfaca sé ariamh é murach nach raibh sé in ann ní b'fhearr a dhéanamh. Ach féacha ina dhiaidh sin gur maith a chruthaigh sé. Bhí moladh mór ar na bainbh ar tugadh an t-airgead mór orthu. Ach bhuail an droch-cheann amach uileag iad. An rud is doilí le duine b'fhéidir gurb é a leas é

→ dóirt

Tá fuil dóirte ó thosaigh an cogadh seo, agus dóirtfear tuilleadh di mura bhfuil ag Dia. 'Sé a chosúlacht gur ina thús atá muid

→ dol 1

Níl an uair briste fós. Níl mórán cosúlacht claochmú ar an aer sin ó thuaidh. Dola eile sneachta atá air chomh siúráilte agus atá cluais ar do cheann — níl an claochmú ar fáil fós (ó shioc go báisteach). Tá tuairt eile shneachta air

+

→ donacht

Tá sé ar a dhonacht anois ar chaoi ar bith. Déanfaidh an sneachta seo scrios ach grásta Dé. Agus níl cosúlacht ar bith ar aon chlaochmú. B'fhurasta a aithinte, agus an deis a bhí ar an ngaoith ag dul síos agus suas i ndiaidh a tóna le seachtain

TUILLEADH (1) ▼

An bhfuil cuimhne ar bith aige éirí as an donacht? Shílfeá má tá i ndán bisigh dhó, go bhfuil sé in am aige a bheith ag cur cosúlacht eicínt air fhéin feasta

→ doscúch

Ní ligfeadh an faitíos dom a dhul síos ann. Shíl mé go n-ionsódh an baile fréna chéile mé. Chuaigh mé isteach sa teach ósta agus mé loicthe. Ba ghearr go dtáinig forránach mór fiáin go dtí mé: fear doscúch i gcosúlacht. Bhí colm ar a leiceann as sin go dtí sin anois. Chuaigh muid chun cainte le chéile. Le chuile údragáil d'inis mé m'anó dhó. 'Ól é sin anois,' adeir sé, 'agus ólfaidh muid dhá ghloine fuisce an duine, agus ansin siúlfaidh muid síos ann de réir a (ár) gcoise. Bhí mise sa mBowery i New York, agus dar dia ní bhainfidh aon fhear anseo liom, ná leis an té a bheas in mo bhail … '

→ dramhsach

Is dramhsach dona an tsuaróigín de bhean a casadh air faoi dheireadh thiar, léis (tar éis) a raibh de ghoití aige. Go deimhin is gearr an bás uaithi, nó tá sí féin agus a cosúlacht in aghaidh a chéile

→ drandal

Bhí beithíoch istigh ann ar dhéanamh cait. B'áibhéalta an beithíoch é i gcosúlacht. Bhí sé cuibhrithe istigh ansiúd i mbosca. Murach go raibh; dhéanfadh sé mísc. Chuaigh mé féin suas go dtí an bosca agus chuir mé banlámh de mo theanga amach faoi. Dhá bhfeictheá an drantán a tháinig air, agus nocht sé a dhrandal agus thosaigh sé ag stealladh smugairlí mar a bheadh easóg ann. Dar príosta is beag a thaitneodh liom a bheith in aon pháirc leis dá mbeadh cead a choise aige … Bíodh a fhios agat gurb é an beithíoch is mó é dá dtug mé suntas ansiúd dó, ainneoin a raibh acu ann

→ dreach

Ní fhaca tú aon chlann ariamh is lú atá ag dul i gcosúlacht le chéile as a ndreach ná iad. Tá iníon ann agus tá sí chomh círíneach dearg le búistéara, agus ansin an bheirt mhac ina mbás ar sliobarna. Sin é é. Is mór a bhíos idir na daoine

→ droch-chor

Téirigh agus tabhair droch-chor duit féin más breá leat sin. Dar fia muis, ní bhacfar anseo thú. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá ort ar aon chor

→ droim

B'annamh liom muise an bearradh droma a thabhairt ar na caoirigh, ach tháinig sé an-fhuar i mbliana. Ba é a chosúlacht an uair sin faoi Shamhain go dtabharfadh sé geimhreadh crua uaidh. Ach i nDomhnach shílfeá nár tháinig sé chomh dona sin fós, mura romhainn amach atá

→ drománach 2

Is áibhéil an drománach fir é. Tá ceart aige siúd a bheith láidir. Mura bhfuil, tá sé fhéin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile

→ dubhoighir

Gabhfaidh sé ar dhubhoighir as an ngaoith seo. Deirim leat go dtiocfaidh. An bhfaca tú an chaoi a ndeachaigh sí suas i ndiaidh a tóna aréir. Chuaigh scuaine de na géabha fiáine ó dheas anocht. Ní dea-chosúlacht ar bith é sin

→ dúchan

Dúchan toirní é, nó tá sé féin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile. Leagadh sé air anois, feadh is an cheathrú seo a bheith thuas agamsa. Níl aon tuilleamaí agam leis. Tá mo chuid coirce agus féir clúdaithe

→ dúd

Is diabhlaí atá sí féin agus a cosúlacht in aghaidh a chéile. Ní cheapfadh duine go deo dhi go bhfuil focal foghlama ina pluic, ach is dúd í ina dhiaidh sin. Tá neart scoláireachta uirthi

→ duifean

Is maith an chosúlacht an duifean agus an ghaoth a bheith in aghaidh a chéile. Ach bhí go leor léasáin agus saigheanannaí ann tráthnóna aréir. Tá an aimsir ag tarraingt go háirid

→ dúil

Más léithe siúd atá a dhúil, tá faitíos orm gur mór an mearbhall atá ar mo dhuine bocht. Ní scarfaidh sí siúd le cianóig rua go mbeidh sí in achar an anama, agus m'anam gurb iomaí bliain é sin fós, mura bhfuil sí féin agus a cosúlacht in aghaidh a chéile. Is duine críonna a bheadh in ann a rá céard a dhéanfas sí siúd fós lena cuid airgid

→ duilleog

Bhí sé ag potráil scaitheamh mór le mo dhuilleoig ansin, agus chuir sé pian orm, ach dheamhan a chos a leag aon ghloine orm. Sílimse nach bhfuil a fhios aige siúd céard is cor do chléithín chor ar bith. Ní hé a chosúlacht go bhfuil a fhios ar aon chor

→ dúradán

Théis an aire a thug sí don ghasúr siúd aici, is dona an dúradán fir atá sé a dhéanamh. Ach deile cén chaoi a mbeadh sé. Níl an t-údar ann, mura dteaga aon bhiseach fós air. Ach má theagann, tá sé féin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile.

+

→ téigh chun

Ná bac le cosúlacht thart a bheith air. Ag dul chun fad (faid) atá sé. Dúirt Churchill an lá faoi dheireadh go mba cogadh go ceann trí bliana fós é

TUILLEADH (1) ▼

Shílfeá go mba cheart d'uibheachaí a beith ag saoirsiú feasta ó tá siad ag dul chun fairsingeachta. Ach níl aon chosúlacht orthu fós, pé acu sin é

→ téigh do

Measaim nach bhfuil an cóta mór sin ag dul go maith dhom chor ar bith. Tá sé róchúng dhom sna guailní agus tá plucaí ann sa gcaoldroim. Is sladmhargadh é, nó tá sé féin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile, ach cén mhaith sin nuair nach bhfeileann sé mé

→ téigh roimh

Is maith í an fhoighid, ach is olc í an fhaillí. Tá faitíos orm go bhfágfaidh tú thú féin nó nach mbeidh aon mhaith dhuit a dhul romhat féin. Tá an rud sin anois ag dul duit leis an fhad seo, agus gan cosúlacht ar bith air imeacht

cosúlacht (66)