feall
—ainmfhocal, fireann agus baineann: "is mór an feall"; ach "an fheall", "buille feille")
—
a.
míghníomh; éagóir; rud éagórach nó tútach a dhéanamh faoi rún, bréag, foghail, millteanas neamhthuillte.
+–
Ba mhinic le duine dhá dhream an fheall a dhéanamh. Ní raibh siad folláin ariamh. Rinne a athair fhéin spíodóireacht aimsir na mBlack and Tans — rud mar spíodóireacht
Rinne sé feall ceart críochnaithe. Thug sé na póilíos aníos ar an mbaile gur rug siad ar dhá iarraidh phoitín
TUILLEADH (9) ▼
Mhairfeadh sé sin ag déanamh feall (feille) ar a chomharsa. Bí ar do shon fhéin air sin. 'Sé an uair is mó a mbeidh sé leat an uair is contúirtí dhuit é. Agamsa atá a fhios sin
Dheamhan feall go deo ach mar a rinne sé. Tharraing sé an t-achrann, agus ansin chuaigh sé a chúnamh don dream eile, agus é ina n-aghaidh roimhe sin mar dhóigh dhe
Cuireadh duine ar a shon fhéin má theagann air ach ná déanadh sé aon fheall
Bhain sé amach an talamh le feall. Deile!
Níor dearnadh aon fheall ariamh mar a rinneadh air sin. Daoradh san éagóir é. Ní raibh láimh ná cois aige sa bhfear sin ach oiread liomsa
Ní bhaineann an scéal domsa chor ar bith, agus ní bhuailfinn mo ladar ann, ach níor mhaith liom feall a fheiceáil dhá dhéanamh ar aon duine agus is feall atá dhá dhéanamh air sin má bhaintear an t-airgead aríst dó. D'íoc sé cheana é
Má tá i ndán is go bhfaighfear ciontach sa gcúirt é, is feall a bheas dhá dhéanamh air. Níor chuir sé sin an áit sin thrí lasadh ach an oiread leis an bhfear nár rugadh. Ach tá caraideachaí ag an dream eile
Le feall a dhéanamh a chuaigh sé ann chor ar bith
Ná déan aon fheall air ar chaoi ar bith. Bain dhó (dhe) é má tá tú in ann, agus mura bhfuil, bíodh leis. Dheamhan an fiú leath na cainte atá bainte amach aige é ar aon chor
·
Chuaigh feall air (éagóir, bréag) agus frítheadh daor é.
+–
Níl áit ar bith is mó feall ná an sliabh, má tá ocras ar dhuine nó oíche dhubh ann — bíonn sliabh gortach ann agus poill bháite
Tá an fheall i gcónaí i gcois an asail — buailfidh sé thú nuair nach mbeidh súil ar bith agat leis
TUILLEADH (2) ▼
Tá an fheall sa bpoitín. Ní aireoidh tú ag titim ort é nó go mbeidh tú ar meisce.
Fainic na curachaí! Tá an fheall iontu sin don té nach bhfuil paiteanta orthu
+–
Más feall filleann; filleann feall — an té a dhéanfas feall is maith a ghabhfas sé as nó déanfar feall air fhéin aríst, nó bainfear díoltas dhe
Tuilleadh ghéar den diabhal aige anois! Ba bheag an scrupall a bhí aige fhéin an fear bocht sin thiar a mharú. É a mharú a rinne sé scáth ar fhága sé beo dhe. 'Sé cóir Dé é anois gur éirigh an cleas céanna dhó fhéin. Más feall filleann
TUILLEADH (1) ▼
An té a dhéanfas an drochrud, ní trua ar bith má theagann sé ar a mhéis fhéin aige aríst. Filleann feall adeir siad. Chonaic mise an scabhaitéara sin thuas ag siúl ar an mbaile ach is furasta cur chuige anois
+–
Bhí an buille feille ariamh ag (sna freisin) na Micileachaí — thabharfaidís an buille marfach uathu nuair nach mbeadh súil ar bith leis, agus i ngan fhios. Deirtear buille feill freisin agus buille feidheal (/f′əiʟ/), ach buille feille is minice (/f′eʟ′ ə/)
Thug sé an buille feille uaidh; agus lig sé leis fhéin ansin.
TUILLEADH (3) ▼
Fanadh duine ar bith a bhfuil a leas ar Dhia uaidh sin. Tá an buille feille ann. Bhí agus i chuile dhuine dhá dhream. Chuirfeadh a athair dhá chrígh Mhuire thrína chéile
Ní raibh aon tuilleamaí aige siúd le aon duine acu, ná le aon bheirt acu dhá dtéadh sé chuige sin, murach an buille feille. Sin é a d'fhága ar lár é.
B'fhurasta a smíochadh. Níl spreacadh dreoilín ann, ach cár fhága tú an buille feille. Sin é an anachain i gcónaí
·
"Faltanas mhuintir Laoi agus buille feidheal Chlann nDonncha" feille /f′əiʟ/: /f′əiʟ′/. Tá sé ar chomhfhuaim le Laoi — bhí sé de cháil ar Chlann nDonncha go raibh an buille feille iontu agus go raibh faltanas i muintir Laoi
Bhí sé sin sa dualgas aige. Nár chuala tú ariamh faoi bhuille feill Chlann nDonncha
b.
trua.
+–
Is mór an feall nach raibh tú anseo ó thráthnóna. Bhí M. Ph. Sh. againn agus go deimhin gheofá cuideachta air — is mór an trua
Is mór an feall go bhfuil sé buailte suas. Dhá mbeadh sea ar bith ann muis, d'fheicfeá ar cuairt é na hoícheantaí seo. Ní raibh léamh ar bith air
TUILLEADH (6) ▼
Ba mhór an feall an bhodóg sin a dhíol. An-údar bó a bhí inti
Ba mhór an feall cead a thabhairt don fhéar sin lobhadh ab ea? Níorbh fheall go dtí é, a dhuine sin. Séard a bhí le déanamh le fear ar bith a bheadh chomh sleamchúiseach sin a chuid talúna a bhaint dó, mar níl aon ghnaithe do thalamh ag a leithide
Ná bac le feall a mhic ó. Ní feall go dtí é! Tá an oiread talúna ag dul amú ansin cheal aire, agus a mhairfeadh comhluadair air gan stró ar bith. Ach cén mhaith a bheith ag caint?
Níl aon fheall go héag ach nach mbaintear an fheamainn siúd. Scoth leasú a bheadh inti
Níl feall go héag ach gur ligeadh leis é. Ba dona an dream sibh. Breá nár bhac sibh é? Dhá mba fear aitheantais a dhéanfadh é, mo choinsias is maith gasta a bheadh triúr agus ceathrar agaibh ag fuagairt air
Níl feall faoin domhan ach nach aige atá posta Mh. Mh. Sin é an uair a d'fheicfeá an saochan ag dul ar an tír. Ó a mhac go deo! Ní bheadh aon chinneadh leis
Féach freisin
feall in iontrálacha eile (50+)
→
fearacht
Chuaigh sé amach go doras fearacht is dhá mbeadh rún aige a bhualadh ach d'fhill sé aríst
+
→
focal
Fiacal con nó focal duine uasail: an dá rud is fealltaí ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Na trí rud is fealltaí: cois chapaill, fiacail madaidh nó focal duine uasail
→
fága
Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta a aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seol inniu, ach ní dheachaigh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht calaidh air ansin le seachtain.
→
féarach
Íocfaidh sé an féarach fós. Más feall fillfear, adeir siad — íocfaidh sé ann; bainfear díoltas dhe ina dhrochghníomh
→
cleite
Is mór an feall gur thug lucht cuarta cúl uileag don teach sin, arae is iomaí cleite comhrá agus greann a bhíodh ann. Ach ó phós M. héiríodh as an obair sin.
Ó ar chuala tú ariamh é, más feall filleann. 'Sé raibh de bharr na créatúlachta ag na tiarnaí sa deireadh, cuid mhaith acub a chniogadh agus iad a dhó agus a loscadh as teach is áras.
→
brogús
Chuaigh mé go dtí giall an dorais, ach nuair a chonaic mé an brogús sin thiar istigh, d'fhill mé ar mo sháil aríst.
Bhí sí ag ól an leanna go ndearna sí béiceadán di fhéin. Ansin shín sí siar ó chluais go rioball agus cailleadh í. Ba é an feall é, arae ba bhreá feiceálach an bhó í, agus an-bhó bhainne.
Éirigh as an nathaíocht sin agus inis amach scéal breá. Nach bhfuil Turas Fhinn go Crích Lochlainn agat? … Is mór an-feall muis. San áit a mbíonn fiannaíocht ní bhíonn diabhlaíocht adeir siad.
Dhá bhfaighinnse ligean ceart air (bradán) bhí a chnaipe déanta, ach ní bhfuair. Bhí flithghob na camóige faoina bholg agam nuair a shín sé uaim. Ba mhór an feall é. Bhí béilí maith éisc air
→
fabhtáil
Bain an fhabhtáil as an meaingeal sin. Scríob amach leis an scian as é. Sin meaingeal breá agus ba é an feall é a chaitheamh amach — an méid dhe a bhí lofa
+
→
fill
'Fill abhaile anois,' adeir sé liom, 'agus ná teara ar ais anseo le do ló aríst' — cas abhaile
TUILLEADH (19) ▼
Nuair a cuireadh an méid sin aighnis orm, is beag nár fhill mé abhaile aríst
Más feall filleann; filleann feall — an té a dhéanfas éagóir nó drochghníomh, tiocfaidh sé ar ais ar a mhéis féin aige aríst
Cén fáth ar fhill sé ón gcladach — casadh ar ais; casadh ar ais shula mbeadh sé chomh fada leis an gcladach
D'fhill sé ar a choisméig aríst — he retraced his steps; walked back
Ní raibh sé ach amuigh ag an ngeata nuair a d'fhill sé isteach aríst
Bhí sé bog te ag dul abhaile, ach d'fhill mé ar a chois isteach aríst é — thug mé air a theacht isteach aríst
D'fhill sé orm aríst, agus chuir sé agalla eile as — d'iontaigh sé ar ais
Níor fhill sé uirthi ó d'imigh sé — níor tháinig sé ar ais chuici
D'fhill sé air aríst — iontú donachta a theacht ar dhuine; duine a mbeadh galra aiféalach air, agus nuair a shílfeadh sé a bheith as, go mbuailfí síos aríst é
Fill anoir na beithígh sin
Bí ag airdeall agus má théann aon cheann de na cearca soir i ngarraí na bhfataí, fill anoir aríst iad
Go gcuire Dia ar do leas thú, a stóicín, agus fill aníos an t-asal sin chugam. Níl aon tapa ionam fhéin lena leanacht
Fill isteach do chois — crap, nó iontaigh isteach í
Fill amach an doras sin — dún é
Fill anuas clár an chomhra — dún é
Isteach sa mbóithrín taobh thoir de bhóithrín Bhaile na M. a d'fhill siad (a chur, a d'iompaigh)
Ná fill ar a chéile mar sin é. Tá an páipéar sin tanaí. Fill ceart é
Fill an bhraillín isteach
D'fhill sé siúd an t-éadach ceart duit. Fág ina fhilleadh é (fág sa bhfilleadh céanna é)
→
fuacht
Phós sé drochbhean. Chuir sí scaipeadh agus fán ar an méid a chruinnigh seisean go crua. Ba ghearr nár rug an teas ar an bhfuacht air. Ansin chuir sé an áit faoi chantáil. Ba mhór an feall é!
→
forleac
Níor thug muid an bord linn amach ach chomh fada le na fuarleacrachaí. D'fhill muid ar ár n-ais aríst. Ba choipthe linn a bhí an fharraige
→
dealg
Ó tá an dealg sáite acu inti anois, níl aon rún acu an Gearmánach a ligean uathu gan céir a fhágáil air. Déanfaidh siad é freisin, feicfidh tú féin. Go lá speirthe na gcat aríst, ní bheidh aon smeámh ann. Is mór an feall muis. Murach a raibh ina aghaidh thabharfadh sé siúd cnáimh le crinneadh dóibh. D'fhága sé cnead iontu mar a bhí sé
D'fheicfeá deargadaol i chuile áit. Is minic a bhíos siad ag snámh ar an urlár ansin. Bíonn brat acu i móin freisin. Níl sé dhá lá fós ó chonaic mé maistín de dheargadaol ansin amuigh ar an mbóthar. Brúigh do chois air sin i chuile áit dhá bhfeice tú é. Is ceart é a mharú. Leis an Diabhal an deargadaol. Nach ndearna sé feall ar Mhac Dé! — creidtear seo. Buailtear cois air i gcónaí
→
deisigh
Is bicycle deisithe ceart anois aige é. Is mór an feall nach bhféadann sé three speed a fháscadh air
→
diaidh
Is cóir, adeir siad, gur i ndiaidh an tsolamair a bhíos an grá. Phós sé an ágóidín sin le saint ina cuid airgid. Is mór an feall ina dhiaidh sin féin a mhacasamhail d'fhear bhreá a chur amú léithe
→
ding
Ní ghnóthódh an saol ar Shasana. Le teann imeartais agus gleacaíochta atá sí in ann an domhan as éadan a choinneáil géilliúnach di féin. Ar ndóigh ní raibh oileáinín ná carraig dúshlánach ar bith ar fud an domhain ar fad nach raibh fostaithe aici. Tá a cuid geanntrachaí faoi sheacht ranna an domhain. Tá a shliocht uirthi: ní bhainfeadh an diabhal as a lúdrachaí í. Fuair sí cupla priocadh maith sa gcogadh seo, ach má fuair féin thug sí a cuid beanna léithe ina dhiaidh sin. Is mór an feall nach bhfuair an Jap beag cúnamh. Bhearnaigh sé go maith í. Ach tá faitíos orm nach raibh ann ach an rith searraigh ina dhiaidh sin
→
dlí
Is mór an feall nach dteagann sé de dhlí amach go gcaithfeadh chuile fhear a dhul cupla bliain le talmhaíocht. Sin é an uair a bheadh a fhios ag na bleitheachaí móra seo an chaoi a saothraíonn an talmhaí bocht a ghreim agus a dheoch
+
→
dobeart
Rinne sé dobeart ormsa, ach deir siad más feall fillfear. Ní ghabhfaidh sé i dtalamh choíchin go mbainfidh mise díoltas dhe
TUILLEADH (1) ▼
Bí ar do shon féin air sin! Tá an feall agus an dobeart agus an chluain ann. Ach ar ndóigh má tá féin, ghreamaigh sin dó. Ní bhainfeadh sé le Clainn Mhac Confhaola mura mbeadh sé mar sin