láimh (100+)
→
daingean
Tá greim daingean ar an gcloich sin, léis (tar éis) go bhfuil sí ar bogadh le do láimh a leagan uirthi
→
dairt
Tá a shúil sa meath chéanna anois le trí bliana ó buaileadh dairt air thuas ar an bportach. Ceann crua a bhí ann. Níor lig an té a chaith é, ná aon dhuine dhá chineál, tada as a láimh ariamh ach le gangaide. Dhún súil Ph. d'aon iarraidh. Chuaigh sí chun othrais. Chaith sé scaitheamh san easpaicil (ospidéal) léithe, ach dheamhan mórán maitheasa a rinne siad dó ansin ach gur fhuaraigh siad an phian air. Tá clúdach aige uirthi i gcónaí. Is maith an t-ádh atá air má bhíonn aon amharc aige aríst go brách inti. Dá leanadh sé amach mac Mh. fúithi thiocfadh sí daor air. Ach ní leanfadh. Tá sé ró-réchúiseach an duine bocht
→
Dáithí
Is cat bradach a gheobhas aon bhrabach air sin. Má ghníonn sé an ghnaíúlacht féin nuair a bhíos bainis aige, sé oineach Uí Bhriain agus a dhá shúil ina dhiaidh é. Ach is maith súite uaidh a ól i dteach eicínt eile, agus má fhágann an ghloine a láimh chor ar bith, beidh an teach cáinte ar an toirt aige. Ach deir siad gur cóir é Dáithí tigh Fhéilim ach nach mbíonn maith ar bith ina theach féin leis.
→
dall 3
Is mise a bhí dallta ar chaoi ar bith an oíche faoi dheireadh ar a theacht amach uaibhse. Níor léir dom mo láimh. Ar éigean na gcor is na gcnámh nár cuireadh soir ar mo bhéal agus ar m'fhiacla sa bpoll mór mé
→
dallán
Chonaic mise bó thiar anseo ag N. Mh. Bhí an úth calctha aici. Chinn orthu aon deoir bhainne a fháil uaithi théis a ndíchill. Bhí fear beag ag obair anseo thoir ag C. — níl a fhios agam beirthe ná beo cérbh as é. Tháinig sé ag breathnú ar an mbó agus í cinnte ar C. agus ar chuile dhuine. Fuair sé ruainnín den wire beag sin a d'fheicfeá ar scloig na mbuidéil lemonade. Dhírigh sé amach é nó go raibh sé chomh díreach le dorú. Sháigh sé suas i chaon dallán den úth é i ndiaidh a chéile. Dheamhan cor na car a rinne sé lena láimh ach é a shá leis suas. B'iontas an chaoi a raibh sé in ann é a dhéanamh ach níorbh é a chéad uair é. Bhuel tháinig an bainne, gan bleán ar bith. Tháinig sé mar a bheadh Dia dhá rá leis. Bhí bleánach dhó (dhe) ar an talamh shular féadadh soitheach a fháil. Is diabhaltaí stuama a bhíos daoine thar a chéile
→
damanta
Is damanta an rud a rinne sé, a láimh a thógáil ag an sagart. Ní dhéanfainn é dhá ndéanadh Dia Diarmaid díom
+
→
dán
"Leagaim láimh ort nó ná leagaim, más tú atá i ndán dom, is tú a bheas agam" — go bpósfaidh duine an bhean atá ag an gcinniúint lena aghaidh, bíodh eolas aige uirthi nó ná bíodh; bíodh sí i bhfad ó bhaile srl.
TUILLEADH (2) ▼
Dhá mbeadh sí ag dul faoi is thairis chuile mhionóid, ba é an cás céanna dhó é nuair nach raibh sí i ndán dó. Ar chuala tú ariamh é: "leagaim láimh ort nó ná leagaim, más tú atá i ndán dom is tú a bheas agam"?
Pósfaidh tú an duine nach bhfaca tú ariamh. Beidh tú ar siúl go bhfaighe tú an té atá i ndán duit, agus níl a dhul thairis sin agat: "leagaim láimh ort nó ná leagaim, más tú atá i ndán dom is tú a bheas agam." Sin é an chaoi a bhfuil sé. Tá cinniúint eicínt ag chuile dhuine, agus níl aon ghair againn í sin a sheachaint
→
danra
Ní fhaca tú aon rud ariamh is danra ná bó le fata a dhul ina muineál. Bhain mise as bó liom féin cheana é gan fód móna ná ceo. Choinnigh Séan sin ansin dom í agus é ina scorach. Chuir mé mo láimh siar go dúdán inti. Ba chontúirteach an cleas le déanamh é …
→
daoire
Tá an chaint sin ceart go leor. Bhí earra ar bith a bheifeá a cheannacht ar a dhaoirse le linn an chogaidh cheana. Ach níor thaise don rud a bheifeá a dhíol é. Bhí lán laidhre ar ghamhainín, ar mhuic, ar chaora agus ar chuile shórt ní. Breathnaigh ar na haontaí anois. Dheamhan ar fiafraíodh dhíom cá raibh mé ag dul le trí aonach. Tá láimh na dó ceart go leor, ach ní fheicim cá'il láimh na tarrthála
Tá an daoithiúlacht ag imeacht leis ariamh. Ó, chonaic mise a athair féin, agus ní thabharfadh sé slaidín cairr do Mh. Th. D. a raibh an carr cliste air anseo thíos. Tháinig sé isteach aige, agus d'iarr sé ar son Dé air a thabhairt dhó, agus ní thabharfadh sé saoradh ná séanadh dhó faoi. Scaoil sé amach aríst é, agus a dhá láimh chomh fada le chéile
→
daor 1
Fág ag na póilíos é. Ná leag láimh ná cois air. Pléifidh sé siúd leis é. Tiocfaidh sé daor air, feicfidh tú féin
+
→
daor 2
"Ansiúd a chífeá an diabhal ina sheasamh; scála thrína láimh agus é ag fuarú braiche leis; ag cur tart ar m'anam agus dhá dhaoradh; agus dhá chur go hifreann ag fulaingt na bpianta". As Aithrí Sheáin de Barra
TUILLEADH (1) ▼
Ná bac leis an dlí sin! Nach raibh an díthreabhach bocht sin daortha shula tugadh isteach sa gcúirt ariamh é. Dheamhan blas fios acu sin ar dhlí ach an oiread is atá agamsa nach raibh i gcúirt ná i gcaibidil ariamh. Ba ghnaíúla go mór dhóibh breith ar an bhfear sin agus a chrochadh as láimh, ná cúirt mhuga magadh mar sin a chur air
+
Is deacair do Ph. faice a dhéanamh agus an deis atá ar a láimh
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé ag dul deacair liom tada a dhéanamh ag láimh atá agam. Tá sí chun othrais ar fad!
+
→
dealg
An bhfeiceann tú mac P. N. atá san easpaicil le dul chun bliana lena láimh. Is mór adéarfá dhá dtugadh duine tsiocair dhó féin, ach 'sé a raibh de shiocair aige sin é a bheith ag briseadh cloch le oirdín ansiúd in aice an tí. D'éirigh fleasc beag den chloich — fleasc a bhí chomh tanaí le lann scine. Bhuail sé sa láimh é. Níor chuir sé suim ar bith ann, mar níor fhuiligh sí féin air. Dheamhan oiread is cuimhniú a rinne sé air go ceann seachtaine aríst, nuair a shéid sí suas. Rinne sí bollóg le at. Sin é an uair a chuimhnigh sé ar na clocha. Chuaigh sé go dtí an dochtúr agus chuir sé san easpaicil ar an bpointe é, agus tá sé ann ó shin. Déarfá go mba fánach an tsiocair a bhí ag an duine bocht sin. Ach sin é. Níl lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis
TUILLEADH (1) ▼
Bhí gearrbhodach ag L. Sh. Ph. Níorbh fhéidir a choinneáil istigh, ach ag bóithreoireacht ó oíche go maidin. Bhuail sé agus mharaigh sé é, agus thug sé chuile dhíol air go minic. Chodlaíodh sé sa gcró leath na n-oícheanta an áit a gcuireadh an t-athair an glas ar an doras. Bhí bó aige le aghaidh lao an oíche seo agus b'éigean dó fanacht ina shuí dhá cionn. Tháinig an mac domhain san oíche. Ní bhíodh an t-athair ag cur araoide ar bith an uair seo air — bhí sé sáraithe aige agus gan maith dhó ann. Dar fiagaí dúirt sé an oíche seo leis gan drochmhúineadh ar bith: 'is fhearr leat ag bóithreoireacht agus ar do chuid drabhláis,' adeir sé, 'ná a theacht isteach in am, agus aire a thabhairt don bhó, i leaba t'athair bocht a bheith caillte anseo dhá cionn.' Níor dhúirt an stócach tada ach bualadh siar a chodladh. Chuaigh an t-athair a chodladh as sin go maidin. Nuair a d'éirigh siad ar maidin, ní raibh an gearrbhodach sa teach, ná ar an mbaile. Cuireadh tuairisc, ach ní raibh fáil in áit ar bith air. D'fhan mar sin go bhfaca siad suim aimsire agus gan tuairisc ná fairnéis air, ar an bhfad sin. Sin é an uair a scríobh sé as Meiriceá agus chuir sé céad punt abhaile ar aon láimh amháin. Bhí an-tsaothrú dhó ar an railway. 'Sé an focailín sin adúirt a athair a spadhar é, i gcruthúnas duit nach bhfuil lot ar bith nach mbeadh dealg chomh dona leis
→
deara
Measann tusa go bhfuil an scrománach mór siúd ann amuigh ina mháistir scoile. Tabhair faoi deara. Cá raibh sé le cupla bliain. Dúirt siad féin gur thuas i mBaile Átha Cliath é, ach an gcreidfeá céard a chuala mise fear eolasach ag rá: go raibh sé ag obair in éineacht leis féin i bhfactory Ford i gCorcaigh, ag déanamh carrannaí. Breathnaigh ar an dá láimh atá air. Ní ag plé le peann a bhíos siad. Is beag an baol
+
→
dearg 1
Tá sí an-dearg den domhan timpeall an loit. Láimh bhocht í
TUILLEADH (1) ▼
Ní shaorfainn Seán nach raibh láimh aige ann, ach mo choinsias is dar m'anam dá mbeadh a fhios agamsa go raibh, gheobhadh sé dearg é
Deir tú liom a raibh do phump in mo láimh agam, agus leag mé uaim aríst i ndearmad é, agus níor chuimhnigh mé air níos mó
Níl aon duine faoi thalamh an domhain is dearmadaí ná mé. Leagfainn rud as mo láimh, agus ní bheadh a fhios agam ó neamh cá mbeadh sé. Is minic nach bhfeicfinn é agus é os comhair mo dhá shúil
+
→
deas 3
An láimh dheas (an chois dheas, an chluais dheas, an ordóg dheas srl.)
TUILLEADH (1) ▼
Tabhair dhom do láimh dheas — tabhair dhom do dheasóg
Duine deaslámhach é M. An bhfeiceann tú an chuinneoig sin? Bhí sí faoi scáiniúchaí ar fad, agus thóg sé láimh os a cionn agus dheamhan an deoir fhéin atá sí a ligean thríthi anois
+
→
deasóg
Ní den mhúineadh do chiotóig a shíneadh ag duine ar bith. Más fiú láimh a chroitheadh chor ar bith leis, is fiú an deasóig a thabhairt dó
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh agam ach mo dheasóig. Bhí an láimh eile i ngreim
+
→
deatach
Níl an simléar atá sa teach nua ag tarraingt na deataí chor ar bith, ach ag puthaíl chuile phointe. Níor léir dhuit do láimh sa gcisteanach scaití
TUILLEADH (2) ▼
Níl an puth féin deataí againn anois ó thóg J. Dh. láimh os cionn an tsimléir. Tharraingeodh sé páiste den teallach anois. Roimhe sin, bhíodh púir dheataí ar fud an tí i gcónaí. Bhí muid in ainriocht aige
Tá triúr acu ag baint deatach as coirce thíos sa gcró. Sin iad na buachaillí agat nach mbeidh i gcleithiúnas meaisín ar bith, ach a bhuailfeas a gcuid coirce féin go gaelach mar a rinne na daoine ariamh é. Ach tá an iomarca den spreallaireacht anois ar thuilleadh le dornán a thógáil ina láimh agus bualadh na cloiche a thabhairt air. Chuile shórt dhá chur ar éascaíocht ar an saol seo. Sea i nDomhnach!
→
deil 1
An mar sin atá tú! Níor leag tú aon láimh ar an bhfeac fós agus gur shíl mise go mbeadh deil agat ann faoi seo. Sílim go bhfuil drogall ort an láí a chur isteach le faitíos roimh an earrach. Do leithide de scrománach luath láidir!
→
deil 2
Nach é atá in ann a deil. "'B'éigean dom foireann nua a fháil do na scorachaí. Bhí siad ag stróiceadh, agus shílfeá nach daorbhasctha a bhí siad mar a bhí siad.' 'Tá sé chomh maith dhuit anois froc nua a fháil domsa ó tá do láimh ann,' adeir Peadar." A Mhuire agus a Chríosta, nach é atá in ann an aithris a dhéanamh uirthi! An chaint chéanna agus na goití ceannann céanna, chomh maith agus dhá mba í fhéin a bheadh ann idir chlár is chuinneoig
→
deilbh 1
Dheamhan ball oirnise deilbhithe nach bhfuil aige, agus gan é in ann tada a dhéanamh leo. Dheamhan ceo muis. Sin í an choigealach i láimh na hóinsí, ball oirnise a chur ina láimh sin.
→
déirce
Fuair muis! … B'éigean dom a dhul chomh fada le D. Th. féin, agus ba mhó déirce liom a fháil ansin fhéin. Diabhal mé gur shíl mé go dtiocfainn abhaile aríst agus mo dhá láimh chomh fada le chéile
+
→
deis
Ara cén chaint sin ort? Níl deis phósta ar bith ormsa. Fear agus a dhá láimh chomh fada le chéile. Go dtuga Dia ciall duit a dhuine sin
TUILLEADH (2) ▼
Nach aige atá na deiseannaí! Do dhúshlán láimh a leagan ar aon cheann acu sin. Má leagann, crapfaidh sé leis ar fad iad, agus cead agat féin caoi a chur air ansin
Is diabhlaí go deo an pleota thú. Nár dhúirt muid leat cheana má aimsítear an liathróid san aer i ndiaidh do dheise go bhfuil dó ann. Ní mian leat ina dhiaidh sin gan a cur isteach i láimh an tset eile
→
deiseal
Tá mé ag ligean súgáin dhó sin ó mhaidin, agus é dhá mbriseadh. Scaití casfaidh sé deiseal iad: scaití eile, tuaifeal, agus murab in é, 'sé a dhá dhíol fuinnimh a chuirfeas sé ann nó go ndéanfaidh sé míle píosa dhó. Go gcuire Dia an t-ádh ort, agus beir ar an gcor shúgáin uaidh as a láimh, agus ná bíodh sé ag cur chantail orm níos faide
→
deoir
Chuir mé mo láimh in mo phóca agus dheamhan an sciúrtóg a bhí agam ach an scilling. Bhí an deoch ar an gcuntar, agus gan a luach agam. Dheamhan a dtabharfainn deoir fhola le náire
+
→
dia 1
Dar Láimh Dé!
TUILLEADH (2) ▼
Leagann Dia láimh ar a dhuine féin — fágann sé ainimh nó easpa ar an té a bhfuil a ghnaoi air; ídíonn sé a dhíoltas ar an té is mó aige
Bheadh faitíos orm láimh ná cois a leagan air agus gan a fhios agam nach séalú idir mo dhá láimh a dhéanfadh sé. Tá an t-anam caite ann mar atá sé. Is beag leis é ar chaoi ar bith
→
diabhlaí
Is diabhlaí má tá aon ghortú ar a láimh, go bhfuil sé in ann ceart ar bith a bhaint den láí
+
→
diaidh
Dhá mbeinnse chomh críonna roimhe agus a bhí mé ina dhiaidh, is fada go mbeadh mo láimh ann, ach ní fhaigheann duine ar bith a chomhairleachan in aisce chreidim
TUILLEADH (1) ▼
Bhí an tsaint i ndiaidh an dream céanna chuile lá ariamh. Ba mhian leo a dhá láimh a chur timpeall ar an saol agus é a bheith acu féin ar fad.
Tá an ceann céanna sách díbheirgeach má fhaigheann sé an dóigh. Ní fhaca tú é an lá a raibh sé ag dul i ngeallta sa gcladach anuraidh. Sin é é. Ní thógfá a pháirt aríst go deo dhá bhfeictheá … Údar ar bith ach gur bhuail daol eicínt é agus gur tháinig sé anoir dhá roinn féin agus gur ionsaigh sé M. B. Dúirt sé leis go raibh sé ag baint na feamainne thar teorainn. Dúirt M. B. nach raibh, agus 'speáin sé an teorainn dó. Dúirt seisean nárbh í, ach is gearr an tsáraíocht a bhí ann nuair a thairg sé M. B. a bhualadh leis an gcorrán a bhí aige ag baint na feamainne. Thairg mo choinsias, agus thug sé obainn ar a dhéanamh freisin, ach casadh ailleog i láimh M. B. 'Má theagann tú níos gaire don teorainn,' adeir sé, 'ná atá tú, cuirfidh mise í seo báiteach in do bhaithis. Tháinig an bhean anoir ansin agus chlaon sé. Nach raibh sin anois sách díbheirgeach
+
→
dícheall
Thug sé mo dhícheall dom an mallach feamainne sin a líonadh ag an láimh atá agam
TUILLEADH (1) ▼
Is maith an dícheall dom pínneachaí a choinneáil caite amach libh. Tá trálach (tálach) in mo láimh le uair dhá gcaitheamh amach anseo, agus sibhse dhá gcrapadh. Tá mé bánaithe agaibh. Cáit cúig iontaithe thú féin astu, a chomharsa
→
díleá
Deir siad gurb éard a d'fhága an díleá air sin, sceach a raibh geis uirthi thiar i ngarraí an Ch. a bhaint. Bhí na daoine maithe — diúltaí muide dhóibh — fúithi. Nuair a tharraing sé an tua, tháinig an guth go dtí é: 'ná buail,' adeir sé. Ach bhí S. chomh doghrainneach, chomh dúshlánach sin, agus nach gcoiscfeadh sé a láimh. Bhain sé an sceach thrí chuile údragáil. Ón lá sin amach bhí an díleá air: leá chúr na habhann ar a raibh aige. Dar fia bhí an fear sin deisiúil, ach ba bheag an mhaith dhó a chuid deis lá is gur thosaigh an saol ag dul ina aghaidh. Níor fhan bó ná gamhain ná caora aige nár báitheadh nó nár bascadh nó nár cailleadh. Ó bhuaileas an smál sin iad, is furasta leo imeacht. An tsiocair is lú faoin domhan, agus scaití ní call dóibh tsiocair ar bith. Bhí sé taobh le seanbhó bhuí sa deireadh. Chonaic mé féin í sin aige. Ní feasach dom ar cailleadh í sin nó gur cailleadh í le aois, ach ba chuma dhósan sin. Ba mhaith bocht an fear é i ndeireadh a shaoil, agus beo bocht a bhí a chlann ina dhiaidh nó gur dhealaigh siad leo ar fad as. Sin é an chaoi a ndeachaigh an sceach dó. Ara bhí sé chomh dochomhairleach leis an saol. "A chomhairle féin do mhac dhanra," arsa tusa, "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa." Níor ceart do dhuine ar bith ar aon chor, a dhul thar thaispeánadh, agus fuair seisean an taispeánadh — go ndéana Dia grásta air!
+
Níl ort ach do láimh a leagan ar a ghualainn agus éireoidh sé de chothrom talúna le dinglis. Ní fhaca mise aon duine ariamh is dinglisí ná é. Is mó dinglis é ná N. agus tá sin sách dona
TUILLEADH (1) ▼
Broimín an-dingliseach í … Leag do láimh uirthi feiceamuist! Má leagann, beidh a fhios agat é
Dhá bhfaightí amach air é, ghabhfadh sé daor air. Níl aon bhaint ag dochtúr ar bith láimh a leagan ar dhuine mura bhfuil a chuid dintiúirí amuigh aige
→
díocas
Tá an-díocas pósta ar an gceann siúd. Nach bhfeiceann tú ag imeacht ag cluanaíocht í i gcónaí san áit a mbíonn fir. Má leagann tú láimh uirthi, níl ann aici ach "lig amach mé", ach sin é an ligean amach eile
Dhá dhíocasaí dhá bhfuil sé ag marú bradáin muis, is seacht ndíocasaí dhá ól é. Ní túisce a bhéarfas sé ar a luach ná a fhágfas sé istigh tigh K. é. Sílim go leagann sé isteach ar fad ar aon láimh amháin é agus an fhad is a thiocfas sé téadh ansin
+
→
diogáil
D'fhéadfá a rá gurb é atá giogáilte ag imeacht. Agus an láimh thuas i gcónaí aige faitíos a mbeadh cuileoigín chlúmhaigh ná donóid shalachair ar a chuid éadaigh. Is fiú dhó. Sin é a bhfuil ar a aire. Dá mbeadh cúram gort agus garraí air mar atá ar thuilleadh, mise i mbannaí dhuit gur beag an diogáil a bheadh aige air fhéin. Ach is mór is feictear don díomhaointeas arsa tusa
TUILLEADH (1) ▼
Ní mór daoibh an buinín féir sin thiar a dhiogáil as láimh agus cupla súgán a chur faoina mhullach. Beidh sé ina dhórtadh roimhe thráthnóna
Nach maith a chuaigh mé as an uair sin. Frítheadh caite ar an mbóthar stromptha mé. Leag siad láimh ar mo chroí agus bhí sé ag bualadh ar éigean. Bhí díogarnach anála ionam freisin, agus thosaigh siad do mo chuimilt. Thug Dia do Sh. N. Ph. go raibh buidéal fuisce poitín aige — buidéal nár bearnaíodh chor ar bith. Choinnigh siad liom é. Bhí glas ar mo bhéal ach d'oscail siad é ar chaoi eicínt. Léar (de réir) mar a bhí siad ag coinneáil an phoitín liom, thosaigh mothú ag teacht ionam i leaba a chéile. Dar brí an leabhair, faoi cheann uair an chloig bhí mé in mo bhíthin óg aríst
→
díogha
Fuair mé fags agus ní den díogha a bhfuair mé ach oiread. Breathnaigh orthu sin. Togha an Gold Hake amach thar chuntar T. J. Dúirt mé leis nach nglacfainn na Poncánaigh; go raibh siad ródhaor, agus ar aon chor nach raibh siad ag taitneachtáil liom. Chuir sé a láimh isteach faoin gcuntar. ''Sé an bosca deireanach déanach é,' adeir sé. 'Tá mé do m'fholmhú féin. Ná caintigh le aon duine gur uaimse a fuair tú iad, nó sceanfadh ar eitigh mé ó thráthnóna mé'
+
→
díol 2
Tá díol a freastail go maith aici. Tuige nach mbeadh. Agus ainneoin sin, tá an béal bocht uirthi i gcónaí. Ag caitheamh ina dhiaidh atá sí anois nach bhféadann sí an carr a chur ar na bóithrí ag saothrú. Ní mór le cuid de na daoine a dhá láimh a chur timpeall ar an saol ar fad
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé chomh maith dhom a gcaitheamh i bpaca. Níl cúig ná cárta iontu — go fiú is díol mo náire féin. Tá an rud sin in do láimh i gcónaí. Fágann do dhéanamh feidheartha críochnaithe mé chuile uair
Níl aon díol in Éirinn nár thug an dochtúr ar a fear faoi nár chuir sé fios ní ba túisce air. 'Má fhaigheann sí bás anois,' adeir sé, 'bíodh a bás ortsa. Diúltaímse í ar fad.' Murach go ndeachaigh sé go bog agus go crua air, ní chuirfeadh sé láimh ar bith inti
+
→
díol as
B'éigean dom mámh a dhíol as. Ba in í an láimh agat! Tháinig an-chóisir mhámhasaí agam i dteannta a chéile an uair sin. Sin é an chaoi a mbíonn siad: uair bheag agus uair mhór
TUILLEADH (1) ▼
Ar dhíol tú as an aon chor ar bith … Níor mhór duit. Murach go raibh díolta agat aisti shular thóg tú cúig do láimhe dhéanta, bheadh do láimh i bpaca. Tá imirt rómhaolscríobach ar na cártaí anseo ar fad. Dhá mbeifeá ag bord le daoine eile, is beag den tsleamchúis sin a bheadh ag siúl leat. D'imreofá na cártaí mar is ceart nó ghabhfadh do láimh i bpaca ar an toirt
→
dírigh
Dírigh dhíom nó déanfaidh tú spruáin de mo láimh. Tá sí i bhfostós idir thú féin agus an balla
→
diúg
Is agat atá an diúgadh air. Ní chaillfidh sé thú. Caith siar í as láimh, go lige mé thart an blogam seo shula thiocfas aon duine isteach. Níl cuid an roinnte ann
Go deimhin is deas é do cheird, ag diurnadh an diúilicín de chat sin chuile ré solais! Caith ansin i dtigh an chlampair é. Ní beag dhó a dhonacht agus atá sé, agus gan tusa a bheith ag cur farasbarr donachta air. Má fheicim tú ag leagan láimh ná cois aríst i mbliana air, bainfidh mé an t-anam asat, bainfidh sin!
Déan deabhadh anois má rinne tú ariamh é. Is gearr nach léir duit do láimh. Tá an lá ag diúltú dhá sholas cheana, agus níl siar ná aniar ann an tráth seo bhliain. Dhá mbeadh an lorry líonta againn ó sholas, níor chás dúinn é. Níl muid ag iarraidh fearacht Sh. Ph. Mh. a dhéanamh leis: spadalach agus scrathachaí agus clocha a thabhairt dó de shiúl oíche!
+
Shín sí amach a dhá láimh, le breith orm agus mé a dhiurnadh aici, ach ní raibh mise ag iarraidh a cuid póga chor ar bith agus d'fhan mé glan uirthi
TUILLEADH (1) ▼
Ag diurnadh prindín ime a bhí sí ar a dhul isteach dom. Go deimhin chásaigh sí nach bhféadfadh sí láimh a chroitheadh liom
Dhá mbeadh an rud sin cóir ná dlisteanach, is beag beag an baol go mbeifí dhá chur i dteannta mar sin faoi. Tá sé i ndroch-arán anois deirimse leat, ach mura raibh aon láimh aige ann is furasta dhó é féin a shaoradh. Ní chreidimse go gcrochtar aon duine san éagóir
→
dlúth 1
"'Sé an dlúth a dheilbhítear ar an gcrann deilbh. Cuirtear an dlúth ina uige chuig an bhfíodóir. Téann an t-inneach ina cheirtlín aige (chuige). Cuirfidh sé an dlúth isteach sa seol ansin. Cuireann sé an dlúth ar fhad an bhréidín sa bhfíochán. Caitear é a chur thríd an tslinn agus thrí na huamachaí. Bíonn an dlúth ansin leis an éadach ar a fhad ag dul ó gharmain go dtí an gharmain eile. Casann sé suas an dlúth ar gharmain an tsnátha. Nuair a bheas sé ag fíochán ansin, déanfaidh sé próistí beaga den inneach. 'Sé an t-ainm atá orthu eiteáin, agus beidh sé ag caitheamh na n-eiteáin thríd an dlúth léar (de réir) mar a bheas sé ag fíochán. Nár chuala tú M. Mh. Ph. ag caint ar chaitheamh an smóil. Sin é é. Bíonn sé ag cur tointí air, nó ag tointeáil. Ní mór an t-inneach a chaitheamh i chuile áit ar an dlúth i gcruth is go bhféadfaidh an tslinn é a fháscadh isteach. Tá clár ar an seol — an lámhchlár — agus bíonn a láimh ag an bhfíodóir air, dhá dhoirtim isteach is amach leis an inneach a chur ar an dlúth agus lena chruadhú. Istigh sa gclár sin atá an tslinn. Rudaí iarainn atá sa tslinn. Fáisceann sí an t-inneach isteach ar an dlúth. Bíonn cláirín ar chiumhais an éadaigh, agus teannann sé isteach é sa tslinn. Is éascaíocht dó é sin freisin leis an inneach a chur ar an dlúth. Tá sé ag tarraingt an tointe, adéarfas sé, nó chaith sé an toint: sin é léar (de réir) mar a bheas sé dhá fhíochán, beidh sé dhá tharraingt air den gharmna. Tá an dhá gharmna ann: garmna an tsnátha agus garmna an abhrais. Is mó an t-inneach nach foláir don dlúth caol ná de dhlúth atá sníofa ramhar. Bíonn cuid den bhréidín a mbíonn leithead ann thar a chéile léar (de réir) mar a bheas an tslinn … Sa deilbh a bhíos na clannaí. Sin an dá snáth a chur le chéile — dhá snáth dlútha — nuair a bheas tú dhá dheilbh. Bíonn easnamh agus lán stéige ann scaití freisin." (Sliocht as cuntas faoi éadach a fuair mé ó m'athair)
→
dochar
Sa ngualainn atá an dochar. Ní fhéadfadh sé a láimh a lúbadh thairis sin anois slán an tsamhail. Ní raibh sé baol ar chomh dona sin i dtosach, ach ní dheachaigh sé roimpi in am
→
dochtúr
"Dochtúirí na cruinne, ní leigheasfaidís mo chás; Go dtáinig péarla an bhrollaigh ghléigil agus gur leag sí orm láimh" (As amhrán. Amantaí i Péarla Deas an tSléibhe Bháin ach bíonn sé in amhráin eile freisin)
→
dodaire
Dodaire d'fhear é sin anois atá ar an mbus. Mura mbeidh do chuid airgid i gcúl do ghlaice agat dó, agus a shíneadh chuige ar an bpointe boise, 'sé a bhíos cantalach. Bhí sé ag dul ag cur S. Sh. Sh. bog te amach as an mbus an lá cheana an áit a raibh sé ag cinniúint dubh is dubh air a láimh a chur ina phóca ag an mbrú. Thug S. Sh. Sh. a dhúshlán. 'Is córa dhuit go mór a gcoinneáil dó,' adeir sé, 'agus gan muid a bheith anseo mar a bheadh matcheannaí i mboiscín'
Bhí sé ag dodaireacht agus ag dodaireacht, agus ní bheadh a fhios agat beirthe beo ná baistí céard a bhí sé a rá lena raibh de thaghd air. 'Glac staidéar,' arsa mise 'agus cuir do chuid cainte i ndiaidh a chéile ceart go mbeidh a fhios ag na daoine céard atá tú a rá; nó céard atá ort. Dheamhan a fhios ag aon duine anseo ó bhonnaíochaí an diabhail mhóir céard is cor do do sheanbhicycle. Ar ndóigh ní ag ceapadh atá tú gur leag aon duine anseo láimh air. Níor leag muise ach an oiread is a leag tú féin'
Ní bhfuair muid tada ann ach an doicheall. Dheamhan láimh féin a croitheadh linn ná fáilte a cuireadh romhainn. Bhí siad chomh gruamánta, agus gan smid den chaint acu … Bail ó Dhia ort! Tae muis! Bhí cosúlacht mhór orthu siúd go deimhin, a dhul ag réiteach dhúinn. D'imigh linn ar an dá luath is a bhfuair muid an deis
Ar chuala tú céard adeireadh T. Mh. fadó. Ní raibh aige ach prochóg de theach. Dheamhan a bhféadfá casadh istigh ann. Théadh scata againn féin suas chuile oíche ar cuairt ann. Nuair a theagadh muid faoin doras i gcónaí, sé an leathrann a bhíodh ag T. 'Doirtigí anuas a scorachaí. Má tá mé cúng, níl mé doicheallach.' Is minic a chonaic mé an teach sin lán go drad. Ní thoillfeadh duine eile ann. Is iomaí siamsa a bhíodh ann. Ní bhíodh d'fhaitíos ar T. i gcónaí ach go mbainfeadh duine eicínt an maide mullaigh, agus go dtitfeadh an teach anuas orainn. Leagfá do láimh mar sin ar an maide mullaigh. Bhí an teach chomh híseal sin
+
→
dóigh 1
Níor dhona an dóigh chor ar bith anois dúinn na bruachannaí a leagan as láimh. Is gearr go bhfeice tú meall feamainn dearg sa gcladach agus ní hin é a (ár) dtráth a bheith ag leagan bruachanna. Feictear dhom nach bhfuil am ar bith is cóiriúla lena leagan ná ar an aimsir seo
TUILLEADH (2) ▼
Is gránna an chaoi dhuit a bheith ag déanamh dóigh de do bharúil mar sin. Cá bhfios duitse an raibh aon láimh aige sa bhfear ariamh. Ní fhaca tusa é. Agus an dream a bhí in ainm is é a fheiceáil, ní raibh a gcuid cainte i gclár ná i bhfoirm nuair a ceisníodh iad. Níl a fhios againne cé a mharaigh é. Diúltaí muide dhó!
Mar dhóigh de nach raibh láimh ar bith agatsa ann. Is deas uait thú féin a shaoradh agus chuile dhuine eile a dhaoradh. Ba tú an ceann feadhain orthu uileag
+
→
dóigh 3
Dóigh é a fhleascaigh, dóigh é. Cé leis a ndeachaigh tú chor ar bith. Shíl mé go raibh rath eicínt ort thairis sin. Beidh sé "sa mbaile" shula bheas an liathróid caite agat. Tá cor tuaifeal in do láimh. Chlis tú go dona air!
TUILLEADH (2) ▼
Seo é "Riocairdín" anois. Cuir na clocha péire sa gcrúib oscailte agus lioc anuas na méarachaí roinnt. Anois caith suas uileag iad, agus iontaigh do láimh agus tóg iad ar chúl do láimhe. Mura gcoinní tú ceann, beidh tú dóite (beidh tú as)
Seo é an chaoi le na "rástaí gearra" a dhéanamh. Leag mar seo i ndiaidh a chéile iad. Ná cuir chomh fada sin ó chéile iad. Anois caithfidh tú an ceann seo atá in do láimh a chaitheamh san aer, agus an chuid eile ar fad a thógáil i dteannta a chéile. Má chinneann ort, beidh tú dóite
→
dólámh
Dheamhan smeach a ghníos B. ach ag foghlaeireacht dólámh; ná go sílim nach bhfuil sé in ann aon smeach a dhéanamh. Ó ghortaigh sé a láimh, tá sí ag dul ina aghaidh ariamh ó shin
→
donaigh
Ag iarraidh duine eicínt a dhonú atá tú leis an maide sin? Leag uait as do láimh ar fad é. Tá an breathas ar do láimh, tá sin. Is diachta ghéar nach mbeadh ciall duit feasta choíchin
→
dorcha
Prochóig dhubh dhorcha de theach atá aige. Níor léir dhuit do láimh ann i lár an lae ghléigil. Níor léir sin