le (100+)
+
→
abair
Tá do dhá dhíol ar fad le rá agat
TUILLEADH (61) ▼
Abraídís leo é, ach ní fhéadfaidh siad an fhírinne a chur as a riocht
Shéanfadh sé go raibh sé ina chiontsiocair leis an achrann! Sea a mh'anam! Níor dhúirt mise tada, adeir an fear a chuir an baile ag troid! (sórt seanfhocal) — an fear a rinne an mhístaid, shaor sé é féin
Ar chuala tú an chailicéireacht a bhí air, ag sárú orm nach raibh sé ann le linn a thúis chor ar bith, agus gurb é a shaighid ar fad iad. Níor dhúirt mise tada, adeir an ceann a chuir an baile ag troid
Dúirt sé nach gcaithfeadh sé aon triomach an samhradh seo. 'Sé adúirt agus ní hé Dia. Mar is toil le Dia a bheas sé sin
Bhí sé rá go ndéanfadh sé scioból mór eile le haghaidh coirce agus fataí agus chaon tsórt ó thuaidh den teach, ach 'sé adúirt agus ní hé Dia. Ní bhfuair sé saol lena dhéanamh
Mar adéarfas tú. Ní miste liomsa. Tá mise chomh sásta a dhul ann le fanacht as
Is maith leis an t-aifreann a rá ar bhuille an naoi i gcónaí
Cuirfidh mé geall leat nach n-abróidh tú "ábab" gan do dhá chlab a bhualadh faoi chéile
Níorbh ait liom go n-abróinn tada ach lomchlár na fírinne
Céard atá tú a rá? Dheamhan splanc chéille ar bith agat le gairid
Anois adúirt tú é! Sin é a bhí a dhéanamh leis. Gan é a ligint sa mbóithrín chor ar bith
Anois adúirt tú é gan bhréig gan mhagadh! Ní bheadh aon duine acu beo fadó an lá murach gur choinnigh sí deoladh leo
Abair! Diabhal focal bréige agat: is beag atá le déanamh aige! (dúirt an fear eile ar dtús gur bheag a bhí le déanamh ag a leithide seo de dhuine. Is ionann an abair agus go cinnte is beag atá le déanamh aige)
Abair! I gceann mar atá na hasail, tá cóisir bheithíoch ansin aici agus gan scioltar orthu leis an ocras
Abair é! Níor tháinig aimsir mar í le fada — abair; d'fhéadfá a rá; you can bet your life on it; you can 'sing' it
Abair é! Móin ar bith nach raibh tógtha roimh an doininn seo, tá sí réidh le triomach i mbliana
Abair nach lá é le dhul i bhfad ón gclúid — is drochlá é
Abair nach ea, ná aon duine a bhain leis. Níor tháinig aon chreagaire ar a threibh!
Abair más leis sprae a chur amach, go bhfuil sé thar am
Abair más libh a dhul ag an scoil, nach mór daoibh deabhadh a dhéanamh
Abair nár bhac fear le cur ar bith, ach tosaí ag baint mhóna sa Márta, agus tosaí ag cur potaí nuair a thiocfadh séasúr na gliomadóireachta, meas tú nach mó a bheadh dhá bharr aige, ná a bheith dhá mheath féin ag tochailt idir dhá chloich sna breaclachaí sin amach — cuir i gcás
Abair gur cheannaigh tusa leota feola agus go dtáinig tú aniar abhaile agus gur chaith tú trí nó ceathair de laethantaí dhá slamairt, nár shomhaoiní dhuit é sin, ná sceimhil a chur ar do bholg ansin thiar le piontaí pórtair
Céard adeir tú leis anois a chuaigh síos de mhaoil a mhainge go dtug sé aníos é — nach mbeadh iontas ort go ndearna sé sin; nach mór an t-ionadh srl.
Céard adeir tú leo a tháinig isteach anseo agam (chugam) ag iarraidh áit bó orm!
Céard adéarfá le dhul abhaile. Tá sí in am — céard é do mheas faoina dhul abhaile
Céard adéarfá leis an aimsir seo?
Céard adéarfá leis sin — céard é do mheas faoin obair sin, faoin mbarúil sin, faoin saothar atá déanta srl.
Céard adéarfá le fear a tháinig isteach aréir chugam ag iarraidh ualach fataí orm nó go dteaga fataí nua — nach dalba an rud é!
Céard adéarfá le bean a d'fhága an stainníneach trí huaire ansin thiar ar an mbóthar agus í féin in éindí le fear eile!
Anois céard adeir tú le Gaillimh — anois an bhfuil biseach agat; déarfaí é faoi scéal eicínt, nó faoi rud eicínt a dhéanfaí, a bheadh ina chuid iontais; séard é an leagan iomlán: anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! (fc. baile)
Tá J. ag cur a chosa uaidh ag iarraidh pósadh freisin anois. Dúirt sé leis an athair an lá faoi dheireadh, bean a fháil dó nó an sagart! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
Nuair a tharraing mé an ruóig anuas de dhrioball na bodóige agus a shlíoc mé síos é, meas tú nár tháinig leath an driobaill liom. Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
Rug sé i ngreim chúl cinn ar Mh. Mh. agus thug sé Bóthar na Muice Báine amach dó. Anois céard adeir tú le Gaillimh. Is beag a cheapfadh go mbeadh an méid sin guis ann chor ar bith!
Ag stróiceadh go dtéadh sí ag damhsaí! A leithide de ghiostairín! Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag!
Diabhal thiomanta ceann a thabharfadh sí dom, mura dtugainn seacht bpínne ar chúig cinn de Phoncáin. Anois céard adéarfá le Gaillimh! Is furasta dhóibh brá gill fhéin a bheith acu
Diabhal a chois ná a chnáimh a ghabhfadh ann, dhá mbeinn leis nó go gcaithfinn mo theanga. Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! Nach maith luath atá sé ag dul ó smacht
Deir tú leis a d'imigh abhaile inniu — what do you think of him going home today! (Rud mar sin a bhíos i mBéarla na hÉireann)
Deir tú le A. atá ar meath ó mhaidin, agus láithreachán móna ansiúd thuas aige agus í gan tógáil as a scaradh fós i mbliana!
Deir tú liom ar chinn sé dubh is dubh orm aon feaig a fháil istigh ar shlata an bhaile sin inniu! Tá mé scrúdta!
Deir tú leis an gcuain a cailleadh, adeir sí. Shílfeá nach ligfeadh an náire dhi é sin a rá, lá is gur lig sí chun báis le amhgar í
Deir tú leis a bhí ar an bportach inniu roimh lá. A Dhia dhá tharrtháil muis! Is cor sa saol é sin
Deir tú leis an sconmhíol seo thíos nach dtabharfadh m'oirdín dom ag rá gur leo féin é!
Deir tú leis atá thíos ag baint charraigín ón haon déag!
Is mór adéarfá le gasúr nach mbeadh aon chiall aige, ach bodach mar é sin! — chuirfeadh sé iontas ort, go ndéanfadh gasúr gan aon chiall féin é, ní áirím bodach mar é sin
Is mór adéarfá le duine nach mbeadh aon fhód móna aige féin a dhul ag tabhairt mála as cruach na comharsan, ach iadsan agus a gcuid móna féin buailte orthu
Dhá mba é an Seoigheach a bheadh ag caint déarfainn fear maith leis, ach an scráibíneach sin — déarfainn go mba fear maith é
Déarfainn fear maith le P. s'agaibhse, ach ná bac le fear ar bith eile ar an mbaile — thabharfainn fear maith ar Ph.; ceapaim gur fear maith é
Ní abróinn nach raibh baint eicínt aige leis, ach níl a fhios agam thairis sin faoi
Deir siad go bhfuil dlí le theacht amach go gcaithfear íoc ar an gcat chomh maith leis an madadh
Sin é adeir siad ar aon chor. Ach níl aird le tabhairt ar leath na luaidreáin
Séard adeir sé nach bhfuil S. A. ach ag cur mírath ar fad ar na portaigh leis an mbaint atá sé a thabhairt orthu
Tá ráite go bhfuil sé le theacht abhaile go gairid — tá sé ráite; deir siad; deirtear; tá le rá
Deirimse leat go gcuirfidh mise rud eicínt eile ar a aire
Tá sé sin go holc, deirimse leat
Is caillte an aimsir í, deirimse leat
Thug mise faoi go binn é, deirimse leat
Gheobhadh sé faoi na foraí é, deirimse leat, murach le ómós dhá bhean
Bhuailfí tuí srathaire air deirimse leat, murach gur thug Dia dhó a bheith imithe
Tá sé sin ceanúil air fhéin deirimse leat
Deirimse go bhfuil tú ag déanamh na mbréag — gur tú féin a thóg leat é
Tá sé rógharbh le dhul chun farraige, déarfá
+
→
abair le
Abair leis a theacht abhaile
TUILLEADH (14) ▼
Abair le S. go bhfuil an hasail sa gcoirce
Tá mo chroí istigh dhá rá liom nach ceart dom a bheith ag dul in éindí léithe: nach bhfuil mé ach dhá cur amú
Bhí an páiste ag teacht suas mar adéarfá leis é — ag méadú go mear
Tá na dasachaí sin ag teacht suas mar adéarfá leo é
Bhí sé ag obair inné mar adéarfá leis é, ach ina leaba sin, dheamhan buille ar bith inniu
Tá coirce ag teacht aníos anois mar adéarfá leis é
Thit sé chun saibhris mar adéarfá leis é
Tá sé ag dul chun cinn sa saol mar adéarfá leis é
Bhí sé ag glaoch óil mar adéarfá leis é
Bhí an gamhainín sin an-truaillithe fadó i mbliana, ach ó chuir sé ar athrú cimín é, tá sé ag teacht aige féin mar adéarfá leis é
Bhí sé ag rith mar a bheadh Dia dhá rá leis — sna feire glinnte; sna seala babhtaí
Tá sé ag báisteach mar a bheadh Dia dhá rá leis
Tá sé ag ól mar a bheadh Dia dhá rá leis
Tháinig an mótar anoir an bóthar mar a bheadh Dia dhá rá leis
+
Deir siad nach raibh aon bhean a chuir aghaidh le aer ariamh ba bhreátha na í, agus ina dhiaidh sin féin, thiocfadh a caoldroim thríd chró snáthaide
TUILLEADH (2) ▼
Níl neart agam cor ar bith a bhaint asam féin nach dteagann pian chráite isteach faoi mo chaoldroim. Brath mhór atá agam a dhul chuig an dochtúr léithe, ach dheamhan is móide meabhair a bhainfeadh sé sin aisti ach an oiread liom féin. Is minic nach mbaineann
Chuir sé barróig orm faoi chaol an droma, agus mo cheann fine ní scarfadh uaidh. Ba gheall le iarainn na bunríochaí a bhí air
+
→
céadéaga
Chuaigh do sheanathair — go ndéana Dia trócaire air! — sna céadéaga. Bhí siad ar hob a leagan amach nuair a tháinig mothú ann in athuair, agus ghlaoigh sé ar do sheanmháthair agus ar t'athair. Chaith sé caint eicínt leo. 'Gheobhaidh mé bás suaimhneach anois,' adeir sé. Thit sé siar agus níor fhan deoir ann níos mó
TUILLEADH (7) ▼
Chuaigh chuile dhuine den chine sin sna céadéaga le aois. An bhfeiceann tú an deirfiúr eile atá aici. Tá sí deich mbliana fichead ag tarraingt an phinsean agus is maith an mhaise dhi fós é
Tá sé sna céadéaga le slaghdán — tá an slaghdán go dona air
Chuaigh sé sin, nuair a bhí sé ina pháiste bheag, sna céadéaga le convaidhlsiuns (convulsions). Ba mhinic nach raibh a fhios a imeacht nó a theacht dó. Chuir mé trí thuras air ag tobar Cholm Cille dhá dtugadh Dia biseach dó. Thug, míle buíochas leis féin. Shrian sé as théis liostachais fhada. Sílim dheamhan aird ar na turais aige ina dhiaidh sin, ainneoin go mbíonn muid ag stróiceadh leis ag iarraidh air a gcur dó (dhe)
Is minic fadó a bhíodh páistí sna céadéaga le na convulsions
Chuaigh sí sin sna céadéaga leis an bhfiabhras. Bhí déanta lena bás ag dochtúirí agus ag chuile dhuine. Ach is cosúil nach raibh an t-imeacht uirthi ina dhiaidh sin. 'Sí atá luath láidir inniu théis a clann a bheith tógtha aici
Tá an scanrachán seo thoir ag dul sna céadéaga le obair. Nach dona na gnaithí atá air a bheith dhá chur fhéin thar a fhulaing mar sin. Sínfidh na clochair siúd leis, feicfidh tú féin air. Níl rud ar bith in ann fear a shníomh ach ag briseadh cloch.
Tá sé sna céadéaga ag an damhsa. Dheamhan damhsa ó tháinig oíche nach raibh sé amuigh air. Oibríodh leis!
+
Thug sé amach é agus gan é baileach dearg aige. Ní raibh sé ach cródhearg (dath na fola mórán) agus thosaigh sé ar an bpointe ag múnlú an chrú. Ar ndóigh ní fhéadfadh an crú sin gan a bheith fabhtach, ach ba chuma sa tubaiste leis siúd ó bhí furú air cén chaoi a raibh sé ach comharthaíocht an chrú a bheith air chor ar bith
TUILLEADH (1) ▼
Cuir an píosa páipéar sin sa tine, agus bíodh sé dubhdhearg agus cródhearg shula dtuga tú dhom é … Le aghaidh mo phíopa! Deile!
+
→
dá
Deir siad go bhfuil an dá leathpharóiste sin le cur ina chéile agus paróiste nua le déanamh astu
TUILLEADH (9) ▼
Cheap mé an dá bhóithrín a thabhairt liom — a dhul síos an bóithrín thiar agus aníos an bóithrín thoir — agus mura bhfaighinn ar an méid sin é, sneachta a chaitheamh ar a lorg
Tá an dá bhealach leis sin — tá sé cneasta agus cam; tá sé le dhá dhream polaitíochta san am céanna; nó a leithide ba leat uileag é, ach bheadh sé amhlaidh le do dheargnamhaid freisin
Bhí an dá shúil ag dul amach thar a cheann le scéin (le dúil sa mbeatha; ag breathnú orm srl.)
Is geall le smutáin an dá ghéig láimhe atá air, bail ó Dhia agus ó Mhuire air
Tá sé dhá uair chomh mór leis
Tá an ceann (rothar) sin agat sciobtha go maith, ach tá sé seo a dhá éascaíocht. Cuirfidh mé geall leat
Tá mo chloigeann ina dhá leith le tinneas cinn
Níor chuir sé dhá spreab le seachtain — is beag a chuir sé
Níor ith mé dhá ghreim le seachtain — ba bheag a d'ith mé