Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

sásamh (67)

 
Déarfadh sé go maith anseo é, ach cuirfidh mé geall leat nach n-abróidh sé in mo láthairse é. Ní abróidh a mhaisce, mar tá faitíos air go dtógfainn é. Sin é a bhfuil aige, Laoi na Mná Móire, agus tá sé chomh práinneach as sin agus a bheadh cat as póca. Ní bheidh sé ag aon duine eile nó is cinniúint air é. Sin é an fear daoithiúil i gcónaí. Nach mbíodh L. ar an gcaoi chéanna le M. Ní abródh sé píosa Fiannaíochta a bhí aige in áit ar bith dá gcasfaí M. faitíos a dtógfadh M. é. Mheabhraigh M. do dhuine eicínt eile a dhul isteach agus é a chur dhá rá, agus sheas sé féin sa doras dúnta ag éisteacht. Chuaigh sé isteach de mhaoil a mhainge an oíche dhár gcionn agus dúirt sé chuile mhíle focal di do L. Nuair a chuala L. é, bhí sé i ndiaidh sásaimh ar chuma eicínt. 'Tá trí ceathrúnaí nár chuir mé ann,' arsa seisean. 'Bhí a fhios agam go raibh tú sa doras iata.' Bhraith sé é … Dheamhan ceathrú ná cuid de cheathrú a bhí ar iarraidh ach bhí air (aige) marach eicínt a fháil air …
 
daol
Sháigh sé sin fear cheana agus dheamhan ceo a chuaigh air ach bliain. Rinne siad amach gurb as daol a d'éirigh sé dhó. Tá sin breá go leor, ach ba suarach an sásamh é don té a raibh a phutógaí ag imeacht ina ghlaic aige. Ní raibh sé in ann a gcur ar ais aríst as daol
 
daor 1
Má chuaigh sí daor féin ort, ba chúig shásúil í. Is dóigh go raibh tú i ndiaidh do shásaimh a bhaint den fhear sháiteach seo thuas
 
de
Ba bhreá an sásamh liom a bheith dhá lascadh de chiceannaí
 
Ní iarrfadh sé go deo ach ar an dea-chaint sin. Is bia agus beatha leis í, hé brí cén sásamh a fhaigheas sé aisti. Ach sin é an chaoi. Ní hionann tréathra do chuile dhuine
 
Is breá an scéal atá agat: go gcaithfear deachma na sláinte a íoc. Ach ní sásamh mór é sin domsa atá ar chúl mo chinn ansin thiar le coicís, agus mo chuid coirce scrúdaithe cheal a bhainte. Dá mbuaileadh sí mé uair ar bith eile sa mbliain, ach ní bhuailfeadh, ach go míthráthúil an uair is mó an chruóg. Diabhal mé go sílfeá gur haisteach an tráth de bhliain ag duine slaghdán a tholgadh: i mbrollach an fhómhair. Seo é anois an slaghdán caorach a raibh bean Chonamara ag caint air. Nár ba é amháin dó ar chuma ar bith! Cuirim leis í agus ní hí an óige í. Tá mé siar le obair mo bhliana i ngeall air
 
Is deacrach an scéal é, gan cearc ná eireoig ag gabháil liom nach bhfuil ardaithe leis ag an rálach de shionnach sin, agus gan a dhath sásaimh le fáil agam
 
Ní bhfaighidh tú sásamh ar bith air; nó go ndealaí an ghrís siúd leis. Is trua Mhuire é léithe. Ní fhaigheann sé suaimhneas oíche ná lae uaithi, ach ag tochas go hacht is go háirid
+
déan 1
Shíl mé go bhfaigheadh muid fuílleach le déanamh agus cois a leagan ar thalamh tirim go brách. Bhí sé mór a mhic ó. Ní fhaca mise a mhacasamhail de lá ar farraige ariamh. D'iarr mé míle uair ar Mh. rith cladaigh a thabhairt di, ach sé a dtugadh sé de shásamh dhom i gcónaí: 'Coinnigh ort'
TUILLEADH (1) ▼
Cheal nach bhfuil a béal déanta fós agus an fhad is atá sibh léithe. Ná bacaidh léithe mar sin! Ní bheidh sásamh ná séanadh agaibh go brách uirthi faoi charr. Nach í an staicealach capaill í!
 
Tae mo chreach! Fuair mé deannóidín bheag a thiocfadh faoi shúil dreoilín. Murach leisce a fhágáil acu, agus fios agam go mbainfí a sheacht luach de dhuine eicínt eile air, d'fhágfainn in mo dhiaidh ar fad é. Ach ní thabharfainn an oiread dá gcroí dóibh agus go mbeadh sé de shásamh acu orm — na cneámhairí bradacha!
 
deasú
Níor thug tú mórán sásaimh dhó. Ach sin é an riocht le cur air. Rómhaith a bhí sé aige. Sin é an deasú anois air!
 
M'anam muise gurb in é an deilín atá acu, go gcaithfidh siad ardú páí a fháil. Is fada anois ag ceasacht páí iad, agus bhí sé in am roinnt dhá shásamh a thabhairt dóibh
 
Níl sásamh ar bith aige sin a theacht ag cuartaíocht mura mbeidh na daoine ar dheireadh an phaidrín
 
An lá a raibh mé istigh go deireanach faoi, ní bhfuair mé sásamh ar bith
 
Nach air atá an deisiú istigh ar an teallach. Is agam a bheadh an sásamh anois splanc dhearg a ghreamú dhá thóin, dhá mba rud é a chuirfeadh as a shó é beagán
 
Cén mhaith sa tubaiste d'fhear a bheith deisiúil, má bhaineann sé an craiceann dó féin ag saothrú na deise. Is beag an tsomhaoine d'aon duine é féin a chur síos sa talamh fiche bliain roimh an am. Ba mhaith le cuid againn sásamh eicínt a bhaint as an saol an fhad is a bheadh muid ann. Is iomaí lá sa reilig orainn mar adeir an ceann eile
+
diaidh
Is géar atá mé i ndiaidh mo shásaimh a bhaint amach — tá mé ag lorg díoltais
TUILLEADH (3) ▼
Tá mise in do dhiaidh a bhuachaill, agus ní chónóidh mé choíchin go mbaine mé sásamh dhaot (díot)
Ní bheinn i ndiaidh buille nó dhó air ach mé féin dhá dtabhairt dó. Ach dhá dtugadh duine eicínt eile dhó iad bheadh an duine sin do mo chur as mo shásamh. Níor mhór dom fhéin an bualadh a dhéanamh go mbeadh só ceart agam air
Ina dhiaidh sin féin anois, ní fhéadfá a rá gur cneámhaire é. Is fada uaidh é. Thug sé rud duit in ómós do chuid airgid. Ní bhfaightheá sásamh ar bith i gcúirt air
 
díbir
Rinne sé díbirt aríst inniu ar lucht na himeartha. Dheamhan blas den cheart nach bhfuil aige leo. Níl áit ar bith dhá sásamh ach i lár an bhealaigh
 
díle 1
Má fhaigheann sé ugach ar bith, tiocfaidh an díle cainte dhó agus sáróidh sé muid go ham suipéir … Ara bíonn chuile shórt seansíomálachaí tarraingthe anuas aige; ag caitheamh agus ag cáineadh ar chuile dhuine agus ag baint fogha is easpa as chuile fhear agus chuile bhean sa tír. Níl caoi ar bith dhuit anois le déanamh ach gan sásamh ar bith a thabhairt dó. Abair "thug tú héitheach" ar an gcéad iarraidh agus feicfidh tú féin gur beag an chaint a fhanfas aige ansin
 
Chuala mé go minic go raibh geis ar an gcnocán sin: go raibh sé síúil. Deir chuile dhuine go raibh rudaí dhá fheiceáil ann. Ach ní raibh géilliúint ar bith aigesean do chúrsaí den tsórt sin. Bhí rachmall an airgid air, agus chaith sé ina cheann teach nua a dhéanamh. Ní bheadh aon shásamh aige ann go ndéanfadh sé ar an gcnocán sin é, théis go raibh chuile dhuine ag cur aithne air gan drannadh leis. Más é an tAthair M. féin é — 'sé a bhí anseo an uair sin — chuala mé gur dhúirt sé leis go mbeadh sé in aiféala mura bhfágadh sé an cnocán agus a raibh ann lena n-anó féin. Ach ní raibh aon chomhairleachan ina chionn ó chuirfeadh sé roimhe rud a dhéanamh. Bhí sé chomh dána le múille. Réab sé an cnocán as a lúdrachaí ar aon nós, agus rinne sé an teach. Tá sé fuar folamh ansin ó shin, mar a fheiceas tú féin é. Dheamhan duine a chónaigh ariamh ann sílim. Maraíodh an mac shul má bhí sé déanta. Sách fánach a maraíodh é freisin. Ord a thit den scafall air. Buaileadh síos an iníon agus chaill sé an domhnaíocht airgid léithe, ach ní dhearna sí aon mhaith ariamh. Thit binn an tí go talamh shul má bhí sé réidh. Shílfeá go mba in é a dhóthain de thaispeánadh, ach chuaigh sé ina éadan as dúshlán in athuair. Ní fhaca sé an chloch spideoige ariamh air. Bhí sé ag déanamh créafóige. Ón lá ar thosaigh sé ag orlaíocht ar an gcnocán sin — shílfeá gur beith a bhí air é — níor fhan rud istigh ná amuigh aige nár tháinig an díleá air. D'imigh a raibh aige agus ar chruinnigh sé go crua — d'imigh sé ina ghlae ghlas. B'éigean don bhean agus don chuid eile den chlainn lascadh leo as ar fad sa deireadh. Bhí an díleá ar a gcuid os comhair a dhá súil. Níl a fhios agam an raibh an oiread acu agus a thug go G. iad. Má bhí, dheamhan tada leis é. Níl duine ar a shliocht inniu; i gcruthúnas nach ceart d'aon duine a dhul ag cur araoid ar an slua sí — diúltaí muide dhóibh agus fuagraímid dea-chomharsanacht orthu!
 
Má bhíonn sí ag dilleoireacht le thú a thabhairt in éindí léithe, abair amach gan frapa gan taca léi gur chomaoin duit a dhul in éindí léithe go deimhin! Nuair a d'iarr tusa ar son Dé uirthise a dhul in éindí leat go B. na mB., ba deas an sásamh a thug sí duit. 'Nach beag a bheadh le déanamh agam,' adeir sí, 'a dhul siar go dtí na hamhais bhradacha sin, agus gan a fhios agam nach mé a speireadh le cloich a dhéanfadh duine acu shul má bheinn aniar abhaile aríst.' An scaoinn bhradach!
 
Beannacht Dé dhuit, ní díogha go dtí iad. Dream ar bith a thosaigh ag dul siar i mbéal an té a chuir a n-athair den tsaol, is daoine gan spioraid iad. Agus tá siad ag beannú aríst don dream ba ciontaí le a ndeirfiúr a chur ó chrích. Dhá mbeinnse ina mbróga, bheinn ar siúl go deo agus go brách go n-éiríodh liom mo shásamh a bhaint as cuid ar a chéile acu
+
díol 1
Díol leat í má thograíonn tú. Is córa dhuit thú féin a shásamh ná duine ar bith eile
TUILLEADH (2) ▼
Dhíol mé maith go leor iad. Ar ndóigh is maith an rud do dhuine roinnt dhá shásamh a fháil
Fanfaidh sí aige ansiúd gan díol nó go dtuga sé anuas ar a luach í. Le margadh a dhéanamh ní mór beirt a shásamh. Is gránna an rud do dhuine a bheith ina scanrachán ar fad
 
díol 2
Bhí N. thuas oíche agus ní bheadh aon sásamh aige ann mura dtéití ag caitheamh le M. — bhí sé imithe síos tigh T. Faoi dheireadh thiar thall chuaigh muid síos ar chúla na haille agus chaith muid cupla méaróg le M., ach caitheadh cith le N. Bhí sé thíos sa ngleainnín agus bhí caor thinte dhá bhaint as an gclaí lena ais. Ní raibh a dhul ar a chúl ná ar a aghaidh aige. Ní fhéadfadh sé a theacht aníos go dtí muide in aghaidh na gcloch, agus bhí M. taobh amuigh agus é ag iarraidh a theacht thar claí go maraíodh sé é ar bhun an cúig déag. Ar ndóigh sin é a raibh uainne. Ba é déanamh an mhagaidh díol an mhagaidh an oíche sin ar chaoi ar bith
 
Is mór an díth céille a bhí ort, ó chuaigh tú i gcleithiúnas tí a dhéanamh, nár thug leat fear a chríochnódh amach faoi shásamh é, thar is na cliobairí sin a bhí agat nach ndéanfadh smeach ann lá sa choicís ó thosóidís é. M. Sh. a bhí againne agus más é féin, níl gair ag ceachtar acu air. Agus ní fhaca tú aon duine ariamh is gleoite ná é le díolaíocht a dhéanamh leis. Uair ar bith a mbeadh sé soláimhsithe agat féin, ghlacfadh sé é. Agus ní éileodh sé go deo é go dtogrófá a thabhairt dó. Dheamhan a n-íoctaí uair sa ráithe anseo scaití é
 
Is fhearr dhó é fhéin a shásamh anois ná a bheith diomdhach ar ball, nuair nach mbeidh aon ghair aige a dhul ar a thóin sa margadh. Ní hionann pósadh agus rud ar bith
 
díon 1
Diabhal mé go bhfuil sásamh sna tithe ceann slinne féin nach bhfuil cúram dín ar bith dóibh. Bhíodh muid meata chuile bhliain ag cur suas dín, agus dhá gclistheá bliain ar bith, ba ghearr go n-íocthá ann: bheadh báisteach anuas ort
 
Is cailín gan sásamh í, ná ceann ar bith eile atá chomh diongbháilte léithe. Bheadh an cheird sin ceart go leor ag bean a mbeadh posta ó ghovernment aici, ach suaróigín ar bith a chaithfeas a dhul ag spágaireacht thrí na lathachaí anseo, beidh rud thairis sin ar a haire!
 
díth
Tá díth bróg orm as éadan anois le dhá bhliain. Cheannaigh mé péire bróg thoir sa mB. tá cheithre bliana go Cáisc seo caite. Seacht fichead a thug mé orthu. Chaith siad trí phéire tosaigh dhom. Dhá bhliain go Féil Bríde seo (gha)bh thart a thug mé do thincéara iad a tháinig ansin. Ní raibh aon bhróig faoi shásamh agam ó shin
 
dlí
Tabhair faoi dhlí é, agus mise i mbannaí go mbainfidh tú do shásamh dhe
 
dligh
Dar ndóigh ní dhlífeá (ní dhliteá freisin) an t-airgead sin an uair sin chor ar bith. Roinnt na talúna a tharraing é sin. Nach bhfuil sé ar go leor daoine soir ansin. Chuadar isteach go dtí an oifige acu agus bhí siad ag cur a gcosa uathu ag rá nár dhlíodar chor ar bith é, ach dheamhan sásamh na séanadh a fuair siad
 
Togha dlíodóir é, ach leanann sé duine an-daor. Ach is fiú é. Bíonn a shásamh ag duine ina dhiaidh sin
 
D'imir sé sin dobeart ormsa, ach dhá dtéadh leis míle bliain, beidh mé i ndiaidh mo shásaimh air nó go bhfaighe mé é. An gadaí!
 
dochar
Buaileadh san éagóir thú. Diabhal bréag nár buaileadh. Ach má tá tú i ndiaidh do shásaimh air, fainic a n-ionsófá é. Tabhair suas do na póilíos iad. Nuair is mó an dochar sea is fhearr an fhoighid
 
Casadh fear linn ag coirnéal na sráide. D'iarr muid an t-eolas air. Chuir sé ar an eolas muid ar mhodh, ach bhí beagán sásaimh le fáil uaidh ina dhiaidh sin. D'fhan an fear seo thíos ina éadan. Níorbh fhéidir a thabhairt uaidh. Tá an fear seo thíos an-doghrainneach nuair a thograíos sé é. Chaith sé ansin ag siúite leis agus ag cur cheisteannaí, agus é chomh barainneach má b'fhíor dó féin. Shíl mé féin gur ag tachtadh a chéile a thiocfaidís as a dheireadh. Bhí imní ag teacht orm
 
dóigh 2
Ar ndóigh mo léan is beag an sásamh a bhí le fáil uaidh
+
dol 1
Ara níl só ná sásamh air ar an gcaoi sin dhá tharraingt ina dholaí beaga i bhfad ó chéile. B'fhearr liomsa gan a bheith ag sceidínteacht leis chor ar bith ach a tharraingt in éindí, agus an fhad is a rachadh sé téadh sé ansin, mura seasadh sé ach seachtain
TUILLEADH (1) ▼
Fuair sé an t-airgead sin uileag in aon dol amháin, chuile phínn dhe. Ba bhreá an tsuim airgid é mar sin in éindí. Bheadh sásamh air
 
domhain 2
Caitheann siad a dhul amach anois ar na criathraigh domhaine leis an bpoitín a chur i bhfolach. Poitín gan sásamh é
 
M'anam muise gur duine an-doriartha é M. Mura mbeidh gnaoi thar cionn aige ort, dheamhan mórán sásamh a thabharfas sé uaidh
 
'Ara muise a ghiolla an drabhláis,' adeireadh an bhean leis, 'dhá mbeadh an teach taobh leatsa is fadó an lá a bheadh an spéir isteach thríd.' Ní thugadh sí sásamh ar bith dhó, ach iarraidh, dhá gcuireadh sé aici ná uaithi. Agus bhíodh airgead óil aige ina dhiaidh sin. Ghoideadh sé beithígh uaithi i ngan fhios agus dhíoladh sé iad
 
Deir an dochtúr go bhfuil na drandail go maith agam, ach go bhfuil na fiacla lofa ina dhiaidh sin. Is mór an sásamh dhom é sin — nach mór
 
drann
Nach bhféadfaidh tú ligean dó agus gan a bheith ag drannadh leis chor ar bith? Cén sásamh atá agat as a bheith ag siocadh leis?
 
dreas 1
B'ait liom fhéin dreas óil a dhéanamh scaití. Ach ní bhfaighinn leath sásaimh air, mura bhféadainn mo sheolta a chrochadh agus a dhul i bhfad ó bhaile. Maidir lena dhul soir ansin thoir agus lá óil a dhéanamh ann, níl ansin ach leibideacht. Téirigh san áit a mbeidh nuaíocht ann duit
 
Ní bheadh aon ghair agat é sin a thabhairt in áit ar bith tá sé chomh cantalach drisíneach sin. B'fhéidir gur tosaí ag gol agus ag gárthaíl a dhéanfadh sé agus thú a náiriú. Ní bheadh sásamh ná séanadh air mura dtugainn chuig an aifreann é Domhnach anseo i mbliana, agus ní cheideonainn ar a bhfaca mé ariamh é nuair a bhí sé déanta agam. D'áitigh air ag blaoch agus ag blaidhriúch, gur thug sé aghaidh an tséipéil orm. Ní thabharfainn deoir fhola le náire
 
D'fheicinnse clann an Bh. ansin thoir, nuair a bhí siad ag éirí suas. Ní bheadh sásamh ar bith acu ann mura dtéidís síos chuile lá ag an gcladach agus gabháil chloch a chruinneáil (chruinniú), agus a dhul síos agus tosaí dhá gcaitheamh amach i bpoll Charraig Ch. go bhfeicfidís na driúillíní, nó na súileogaí, ar an uisce. M'anam go mbídís dhá dhéanamh nuair a bhí siad in oirbheart freisin chomh maith leis an uair a bhí siad ina ngasúir. Dream an-tsimplí a bhí iontu
 
Nuair a d'iarr mé air é, níor mhian leis sásamh ar bith a thabhairt uaidh. Ba mhó dhá fhonn a bhí air go fada a dhul chun drochmhúineadh liom ach stán sé nuair a chaintigh mé ar na póilíos
 
droim
Thug sé breith is dá roghain dom margadh a dhéanamh liom lena díol faoina droim nó a meáchan. Facthas dom nach raibh mé ag fáil mo dhóthain dhá shásamh leis an méid a bhí sé a thairiscint dom uirthi faoina droim agus thug muid isteach sa yard í gur mheáigh muid í. Seacht gclocha déag gan a dhath aige ná uaidh a bhí sí ar a cois. Déarfá nach raibh aon chailleadh uirthi ina muic
 
Ní thabharfainn de shásamh dhó anois, dhá mba mé thusa, go dtabharfadh sé droimdhiúltú dhom. Fan uaidh ar fad. Is furasta dhuit scoilb a fháil dhá uireasa. Faigh iasacht carr agus capall ó dhuine eicínt agus buail suas go M., agus beidh díol an bhaile agat ag teacht anuas duit. Maidir leis sin agus lena chuid sailí suaraí, shílfeá gurb í Coill Mhór na Creatlaí atá aige, tá sé chomh ceanúil sin uirthi
 
dubh 1
Dhá mba mise thusa, ní chuirfinn araoid air dubh ná dath ach cead an bhealaigh a thabhairt dó. Is mór an sásamh leis araoid a chur air. Tarraingeoidh sé slí chainte air, agus sin é a bhfuil uaidh
 
dúil
Ó tháinig dúil aige san ól, is beag a bhíos de bhrabach air. Chuir sé taobh le dhá scilling muid as luach na cruib mhóna Dé Sathairn seo (gha)bh thart. Dheamhan sásamh ná séanadh a bhí le fáil uaidh faoi
 
duine
Ní fhaigheann duine breith a bhéil féin i gcónaí. Is maith an staic roinnt dhá shásamh
 
Rinne mé cuid mhaith dúiseacht aréir hé brí céard a bhí orm. Codladh gan sásamh é nuair a bheas tú ag dúiseacht chuile mhionóid
 
Gheobhaidh airgead Shasana an dustaí céanna anois agus a fuair an t-uachta cheana. Diabhal blas den cheart nach bhfuil acu a sásamh a bhaint as, fhad is a sheasfas sé. Dheamhan a gcos a thiocfas a chodladh ina dtroscadh, ach an oiread leis an té atá crua coinneálach. Uair bheag agus uair mhór, mar adeir an ceann eile
+
Is cosúil le uair í a bheadh ag brath air a dhul ar ghairfean. Nár chónaí sí go dté, le faitíos nach bhfuair muid a (ár) ndóthain gairfin le bliain! Ní fhéadfadh sé an ana sin féin a thabhairt uaidh faoi shásamh
TUILLEADH (1) ▼
Chuaigh rud eicínt le cois deich bpunt orm le chuile chostas a chomhaireamh. Ba daor an buille é, ach diabhal mé go raibh a shásamh agam ina dhiaidh sin
 
Tá sé ag dul chun staince ar an mbodach seo aríst. Ní dhéanfaidh sé aon cheo faoi shásamh aríst go faoithin. Ní dóichíde cleas dhá ndéanfadh sé anois ná an láí a chaitheamh i dtigh diabhail ansin ar fad agus lascadh leis soir ag an S.
+
Shílfeá go raibh plás maith aici, agus bhí an-triomach uirthi nuair a tógadh as an ngróigeadh í tá seachtain ó shin, ach tá gaibhte fúithi anois aríst. Sháródh na hathphoill sin thú. Ní bhíonn sásamh ar bith ar aon mhóin a bhíos ina gcleithiúnas
TUILLEADH (1) ▼
Meas tú glaicín leabhar a bhí ag na gasúir agus a bhí caite thiar ansin ar an urlár, nuair a chorraigh mé iad an lá cheana nach raibh gaibhte fúthu. Níl leath cheart leis an gceann seo (fear an tí). Ní bheadh sásamh ná séanadh aige ann go ndéanadh sé an teach ar an bhfánán bradach seo. Tá rud ar a shon anois aige. Ní thriomóidh an saol an áit sin
 
Is diabhlaí gránna an faisean atá aige go gcaitheann sé a bheith ag dul roimh chuile dhuine. Ní bhíonn sásamh ar bith ar scéal san áit a mbíonn sé
 
Tá an scéal sin ag dul thart ar aon nós, ach níl aon aird le tabhairt ar leath a gcloisfidh tú anois. Tá cumadóirí ar a mine ghéire ag cur amach bréag. Níl a fhios agam cén sásamh a thugas sé dóibh chor ar bith, ach tá siad amhlaidh ar chaoi ar bith