Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

tine (50+)

 
Ná fág an seaicéad sin leis an tine ar fhaitíos na heirimisce. Ghabhfadh na cait sin ag macnas leis ar an bpointe, agus ní chónóidís go streachlaídís isteach i gceartlár na coigilte é. Triomóidh sé amárach amuigh ar an tom
 
Aimsir fhearthainne den tsórt seo, b'fhearr do dhuine fanacht chois na tine agus gan a bheith dhá chailleadh fhéin, ar scáth a mbeadh déanta aige. Ní raibh aon cheo ariamh de bharr breacaimsir mar seo
+
fág
Fág sin. Nach bhfeiceann tú go gcaithfidh mé an pota a thógáil den tine
TUILLEADH (1) ▼
D'fhága sé neart tine thíos sular imigh sé ar chaoi ar bith
 
Dhá mbeadh tine Dhia (aodh) ar dhuine cuimlítear fáinne óir dhó lena leigheas
 
fíóg
Síos leat agus tabhair aníos fíóigín agam ón tine. Tá an diabhlánach de phíopa seo as aríst. Múchadh agus báthadh air. Ní choinneodh do cheann fine dearg é
 
Nach diabhaltaí an éadáil do dhuine an oíche a chaitheamh ina chaidhfte thoir ansin thoir ar choirnéil dhá phréachadh féin. Shílfeá go mba mhó an tsomhaoine do dhuine fanacht istigh san áit a mbeadh tine agus teas aige ná bheith ar an gceird sin.
 
caidhl
Caith anall an chaidhlín chaorán sin thall go gcuire mé ar chúla na tine iad. Phioc mé iad tráthnóna ach dheamhan shílfeá thairis sin de thriomach orthub
 
calm
Cuimhním oíche a raibh fuireacht calaidh orainn le calm i gcéibh an S. Dheamhan an oiread móna a bhí againn agus a dheargfadh tine dhúinn.
+
Ní fhaca mé ariamh an camán luatha sin sa tine nach drochuair a bheadh air. Tá dalladh dhe ann anocht muis.
TUILLEADH (6) ▼
'D'fhága an chearc cleite ina diaidh agus tá an camán luatha sin sa tine.' Sin é adeireadh S., go ndéana Dia grásta air, i gcónaí nuair a bhíodh drochuair air.
Cothú na huaire móire an camán luatha sin a fheiceáil sa tine muis. Má thagann mórán eile mar an aimsir seo go bhfóire Dia ar an saol. Ní bheidh duine ná beithíoch ann.
Tá na riascannaí gorma sin sa tine anocht. Le neart uaire bhriste a bhíonns an camán luatha sin inti i gcónaí.
Níor facthas a leithide d'aimsir ó rugadh an chéad fhear. Agus mura bhfuil ag Dia, ní tús ná deireadh dhi. Tá an camán luatha chomh gártha sa tine anocht agus a bhí sé oíche ar bith le seachtain.
Is furasta a aithinte ar an tine anocht gur tuilleadh doininne atá air. Bhí an camán luatha thríd an lasair.
Nach beag an chiall a bhíodh againn nuair a shíleadh muid go n-íosfadh an camán luatha na fataí a bhíodh muid a róstadh sa tine.
 
Níl údar tine ar bith is fhearr ná is buaine ach an oiread, ná carcair mhaith ghiúsaí. Nár bhreá í ar an aimsir seo, tharas a bheith i gcleithiúnas na seanspairtigh sin nach bhfuil sponc ná teas inti!
 
Thuas ar charracán atá i mbarr an bhaile a bhíos an tine chnámh acub. Dhá mbeadh gaoth rua na Féile Sin Seáin ann ar chaoi ar bith, dheamhan splanc a d'fhágfaí ina craiceann nach bhfuadófaí soir agus siar.
+
ceal 1
Is duine dona a bheadh cheal tine agus an méid coille atá ag titim ina críonach ansin thuas.
TUILLEADH (1) ▼
Beidh sé cheal tine muis, más siúd é a bhfuil de mhóin aige.
 
Beannacht Dé dhuit, cá bhfaigheadh an chinceach sin buanadas a bheith inti. Bhí sé chomh maith do dhuine brosna (gabháil) cloch a chur ar an tine léithe.
 
Clifeartach gan mhaith gan mhaoin é sin. Ní thógfadh sé an tine de do chois.
 
Is deas an chomaoin ort é, i nDomhnach, i ndiaidh tine a choinneáil ar a theallach i gcaitheamh na bliana gan oiread is tú a iarraidh chuig an éirí amach.
 
Ní luar liom an sioc ná a dhul ina ghaire ag iarraidh tada air agus chomh míchuntanósach is atá sé. B'fhéidir go bhfaigheadh duine leis é ar sheol na braiche amantaí, ach níor dhóichidí sin, ná é a éirí ina thine bhruite chugat.
+
"Is deas an rud bólacht, féar maith agus gabháltas; Cruithneacht is eorna le gearradh; Min ins an gcomhra agus tine tráthnóna; Agus dídean d'fhear bóthar is bealaigh" (Raiftearaí — Caismirt an Phótaire leis an Ól)
TUILLEADH (1) ▼
Ní chuirfeadh sé é féin as a bhealach a dhath leis an tine a thógáil de do chois.
 
Shílfeá gurb é coraice dhubh na bliana atá agaibh ann leis an ngliúrach de thine atá thíos agaibh. Diabhal aithne oraibh nach fuacht atá san aimsir!
 
Deirimse leat gur beag a (de) chuilíní súí a fheicfeas tú anuas ann má choinníonn sibh tine mhaith thíos i gcónaí. Neart fraighfhliuchais atá dhá dhéanamh sin — sea sin.
+
beo 1
Níl aon aithinne beo sa tine — tá sí uilig as
TUILLEADH (2) ▼
Dhá mbeadh caorán ar bith beo sa tine, b'fhéidir gur gearr an mhoill a bheadh uirthi, ach sílim dheamhan é.
Níl aon tine beo is teocha na tine mhóna má bhíonn móin cheart ann, ach maidir leis an spadalach atá suas ansin, ní fiú anró ar bith a fháil uaithi.
+
Má bhíonn sé taobh le beochan, beidh an scéal go maith, ach tá faitíos orm go n-éireoidh sé ina stoirm thinte. Ní hé mhalrait de chosúlacht atá air.
TUILLEADH (7) ▼
Tá beochan deas tine thíos.
Is maith an beochan tine atá agaibh, bail ó Dhia oraibh.
Cuir síos beochan beag tine.
Ní raibh ann ach beochan beag tine ar a theacht isteach dhom, ach tá gliúrach mhaith thíos anois.
Má shéideann tú an beochan beag sin fhéin, déanfaidh sí tine mhaith fós, feicfidh tú fhéin air
Ní bhíonn acub ach beochan beag de thine i gcónaí.
Má dheargann an beochan beag sin fhéin ceart, beidh tine mhaith ann ar ball.
 
beos
Teann anuas leis an tine agus cuirfidh sí beos ionat théis na háite amuigh.
 
binse
Dheamhan a chos a chorraigh den bhinse sin ó mhaidin ach ag breacadh a loirgní le tine. Is géar a theastódh fír na maitheasa a chur ann.
+
bior
Chuir an gabha bior iarainn sa tine gur thug sé goradh dhó, agus ansin, lúb sé é go ndearna sé tlú dhe
TUILLEADH (1) ▼
Tá bior aige le aghaidh na tine (.i. sórt poker nó maide tinteáin)
 
bocht 2
Níl tine ná teas ag na boicht istigh ar shlata na Gaillimhe agus nach maith go maireann siad ina dhiaidh sin.
 
Tá tú gan údar tine más taobh leis an mbodhránach sin atá tú.
 
Ainneoin go bhfuil an portach buailte ar an teach aige, ba gann gortach í a thine.
 
Ní mór dhuit an buailteán a stálú go maith os cionn na tine.
+
Dheamhan mórán buanadais sa móin sin. Níl ann ach go bhfeice sí an tine nuair a bheas sí caite.
TUILLEADH (1) ▼
Drochghual é sin. Níl a dhath buanadais ann. Is maith an dícheall do dhuine é a choinneáil caite ar an tine
 
bunús
Ní bheidh bunús ag duine ag breacadh a loirgne chois na tine