→
déidín
tit (50+)
+
→
faitíos
Is furasta faitíos a chur air sin. Torann ar bith a chloisfeadh sé taobh istigh de chlaí, thitfeadh sé as a sheasamh!
TUILLEADH (1) ▼
Ní ligfeadh an faitíos dó a dhul taobh amach de dhoras ó thitfeadh oíche dhá bhfaigheadh sé Éire bronnta air
Ní raibh earasbarr ar bith ag mo chuid mucsa ar do chuid-se, ach bhí muca tite nuair a dhíol tusa iad. Murach sin, bhuailfeá amach mé
+
→
feimín
Tá an drioball tite di go feimín isteach
TUILLEADH (1) ▼
Níl ar an ngamhain siúd ach feimín beag driobaill. Thit sé dhó (dhe) hé brí cén fáth é. Le truailleachas is dóigh
Bhí mise ag teacht aníos an Daingean lá agus chonaic an fear fobhairne a bhí agam — S. Gh. — na breilleogaí léin sin. Ba bheag nár thit sé as a sheasamh. Ba é búm an tseoil mhóir a choinnigh ar a chosa é. Ara diabhal aird ar bith a thug mise orthu!
+
→
fothair
Tá titim feoir (fothair? Feoir adeirtear) ionam leis an ocras — tá mé i gcruth titim as mo sheasamh
TUILLEADH (4) ▼
Thiomáil muid an dá chaora aniar romhainn agus muid ag stríocáil na maidí ar an mbóthar le neart lagair. Ag teacht aniar ag tí Ph. Ph. ní raibh a sheasamh againn ní b'fhaide. 'Gabhfaidh mise isteach anseo ag iarraidh canta aráin,' adeir S. Ní raibh mise in ann a dhul isteach ann. Bhí titim feoir ionam leis an ocras.
Beatha go beo, nó an sagart! Tá titim feoir ionam leis an ocras
Sách rite a chuaigh sé liom a dhul an fhad sin fhéin, ní áirím dhá mhíle eile a chur orm fhéin. Bhí titim feoir ionam leis an tuirse. Ní fearrde mé é go ceann fada aríst
Bhí titim feoir ann ag an gcodladh. Is suarach an t-ionadh agus a bhfuil de ragairne déanta aige le coicís
Ba diabhlaí an fothramán a rinne an seanteach ag titim. Shílfeá gurb iad dhá chlár an domhain a bhuailfí faoi chéile
→
froigisí
Ach cén sórt froigisí atá sé (seo) thíos a chur ar an teach? … Rud le aghaidh solais a thabhairt isteach ann! An n-éistfidh tú liom! Solas mar atá sna tithe i nGaillimh, nach bhfuil ort ach cnaipe a chasadh agus beidh sé lasta! Muise muise! Sa saol a tháinig sé! Agus nach raibh aige go dtí an bhliain cheana ach fáideogaí agus cam! Tá na caisleáin ag titim agus na carn aoilíochaí ag éirí i nDomhnach!
→
fág
D'imigh sé uaim Dé Luain agus d'fhága sé ag obair ar anchaoi mé. Is beag é foghail duine aonraic le coirce atá ag titim dhá cheann
→
fáideog
Nuair a bhain mé a chuid balcaisí den ógánach sin aréir (gasúr), bhí sé ag snámh le fáideogaí fuara. Bhí siad ag titim as a chrioslaigh ina gcuasnógaí, de bharr a bheith dhá únfairt fhéin sa bhféar ar feadh an lae inné. Is colúil an rud iad. Ní thaitneoidís liom chor ar bith
→
fáinne
Thit an breac den duán orm síos sa bpoll aríst. Ní raibh an oiread carghais ariamh orm lena raibh orm ag breathnú air ag déanamh fáinní ar bharr an uisce
+
→
fána
Thit sé anuas le fána an chlochair
TUILLEADH (3) ▼
Bhí sé thuas ag deasú an tsimléir agus thit sé anuas le fána an tí. Nach maith a chuaigh sé as?
Thit sé le fána na srathrach den chapall
Thit sé anuas le fána an chrainn
→
fán
Is mór an chéim síos dó é go gcaithfidh sé a dhul le fán. Chonaic sé an dá shaol a mhaisce. Cuimhnímse ar an uair nach mbeadh call dó sin cois a chorraí den chois eile ach neart buachaillí agus cailíní aige le chuile shórt a dhéanamh dhó. Ach tá na caisleáin ag titim agus na carn aoileachaí ag éirí
→
fíóg
Chaithfeá na fíógaí a bhaint i dtosach. Nuair a bheifeá dhá ndlaoithiú níorbh fholáir duit stríoc den dlaoinín a fhágáil uirthi nó thitfeadh a mbeadh istigh inti amach ina mionbhas. Chrochfá suas ar stálú sa simléar ansin iad nó go mbeidís tirim. Nuair a bheidís tirim sheasfaidís suas i lár an ruda, bheidís chomh láidir sin. Ansin bheidís faoi réir lena lasadh
→
fóir
Níl aige anois ach a bheith ag leanacht na gcarrannaí móna ar fud na Gaillimhe agus má thiteann aon fhód astu é a chur faoina ascaill agus a thabhairt abhaile. D'fhóirfeadh rud ar bith d'fhear nocht, ar ndóigh. Nuair a bhí rud aige ní thabharfadh sé aire dó
Dá smuintínn (smaointínn) in am orm féin, ní dhéanfainn ceann ar aghaidh chor ar bith, ach d'fhanfainn go sroichfeadh an chantaireacht mé. Ansin, b'fhéidir go dtitfeadh liom abhras eicínt a bhaint as an gcaint.
→
carracán
An bhfuil a fhios agat an moghlaeir mór a bhí ar forbhás ar stuaic an charracáin sin thiar i Leic an Rí (garraí)? Thit sí anuas le fána agus tá sí caite thíos sa log fliuch siúd anois. Is maith an t-ádh a bhí orainn nach raibh aon bhó againn ann nó bheidís craptha isteach faoi ghiall an charracáin ar an bhfarra gaoithe sin a bhí ann le dhá lá, agus dhéanfadh an daigéad siúd cuailín cnámh díobh.
+
→
ceal 1
Is duine dona a bheadh cheal tine agus an méid coille atá ag titim ina críonach ansin thuas.
TUILLEADH (1) ▼
Níl a sheasamh agam cheal bídh. Is gearr go dtite mé i mbun mo chos.
+
→
cleite
Tá an chearc sin an-ghiobach ó thit na cleitiúchaí di.
TUILLEADH (2) ▼
Nach í an eireoigín sin atá cuileach ó thosaigh na cleitiúchaí ag titim di
Níl cleite ar a cruit nach bhfuil tite dhi le seachtain (cearc)
→
cliar
D'airigh mé clochar ag teacht aníos i mbéal mo chléibh aréir agus bhuail cliar mé, agus dheamhan bréag nár shaothraigh mise an oíche. Bhí sé ina hóró lae shul ó thit mo dhá shúil ar a chéile.
→
cora
Sciorr mé sa gcora agus crochadh mé idir chorp, chleite is sciathán gur thit mé i ndiaidh mo mhullaigh san abhainn. I nDomhnach, shíl mé go raibh mé báite.
→
bannaí 1
Thit sé (gliomach) síos sa mbearach uaim shula d'fhéad mé aon bhannaí a chur air, agus fuair mé crácamas mhór uaidh ag iarraidh é a cheansú (fc. bearach)
+
→
bealach
Má thiteann dom a theacht an bealach, níl baol ar bith nach dtiocfaidh mé isteach — má éiríonn liom; má tharlaíonn dom.
TUILLEADH (1) ▼
Thit sé ar meisce ar an mbealach.
+
→
beann
Thit binn an tí.
TUILLEADH (2) ▼
Thit brúisc den bhinn thoir aréir.
Is fada a chaith sé ag teanntú na binne agus fhóbair gur thit sí ina dhiaidh sin — ag cur tacaí fúithi.
+
→
béalóg
Thit sí isteach sa mbéalóig.
TUILLEADH (3) ▼
Nuair a shíl mé a dhul isteach an bhéalóg sa ngarraí, ná raibh ann murar thit an claí in aon bhrúisc amháin go talamh. Bhí an t-ádh orm nár thit ceann de na gruáin (chloch) siúd ar mo chosa.
Thit bealóig dhi agus mé ag líonadh an chléibh.
Bhí béalóg tite as an gcruaich (mhóna).
Bhuail sé cniogaide beag den mhaide ar an mbó, ach bhuail sé san áit chontráilte í, ar an dúilia. Dheamhan easna dhi nár thit ina staic ar an mbó. Dhá mbeadh sé de mheabhair ann, séard a bhí aige a dhéanamh, lasc eile a thabhairt di ar an taobh eile, agus ní fhágfadh sin aon cheo uirthi.
Dheamhan foscadh ná dídean a bhí agam thuas ar leiceann na sceirde agus buaileadh chuile dheoir ariamh den chraobhmhúr sin orm. Séard a bhí do mo spadhradh ar fad, go raibh sí ag titim mar bheifí dhá dóirteadh as criathar, agus bhí sé ina scalladh gréine síos uaim ag an bhFh. B. Níor fhága M. Ph. an portach, agus bhí sé chomh tirim agus dá mba amach ar leaba chlúmhaigh a d'éireodh sé, agus mise in mo líbín.
Tabhair cráisiléad air! Thit sé i bhfeoil ar fad le gairid, pé ar bith céard atá sé a chaitheamh atá dhá chur ar an gcuma siúd.