Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: buail isteach

→ faitíos

Ná fág an t-airgead sin ansin faitíos na heirimisce. Cá bhfios duit cé a bhuailfeadh isteach agus a chuirfeadh crúib air i ngan fhios duit. Ní fear cneasta é gach fear dhá dteagann ar do theallach!

→ fios

Ní raibh fios rúin ná soiscéil agamsa cé a bhí ann, ach gur bhuail sé isteach chugam agus gur dhúirt sé gur thusa a chuir chugam é

→ fudairnéis

Tháinig an bullán mór sin aige isteach an bhearna chugam tráthnóna agus thosaigh sé ag bualadh na mbeathach orm. Dheamhan a leithide d'fhudairnéis a chonaic tú ó chuaigh tú in ord Mhuire agus a bhí ann. Shíl mé nach bhféadfainn a chur amach chor ar bith

→ fána

Bhí an-bháirí scadán anseo le cupla lá. Arú inné, bhí an fharraige salach leo. Ach tá siad gaibhte le fána. Isteach faoi na seanchladaí s'agaibhse atá siad anois. Buailfidh siad anseo aríst gan mórán achair.

→ fánach

Buail isteach ann go fánach mar dhóigh dhe gur soir chuig an S. atá tú ag dul, agus má fhaigheann tú deis ar bith tarraing anuas é

→ clabaireacht

Dheamhan táirm ar bith a bhuail é ag clabaireacht go dtáinig sé sin isteach.

→ coimhthíos

Caith dhíot an coimhthíos agus buail isteach. Ní bhíonn fear náireach éadálach tá a fhios agat.

→ céatach 2

Bhuail an t-ocras céatach mé — sliabh gortach nó rud eicínt — ar Ard Bh. an T. M., agus shíl mé dheamhan an baile a d'fheicfinn go brách. Murach leisce é a dhúiseacht, ghabhfainn isteach go dtí P. Ph. go bhfaighinn raisín bídh a dhúnfadh mo ghoile go dteagainn abhaile.

+

→ bealach

Ó bhí mé ag gabháil an bealach, bhuail mé isteach.

TUILLEADH (1) ▼

Buaileadh suas faoi bhealach é agus b'éigean dó a dhul isteach i dteachín a bhí ar shúil an bhóthair go ligeadh sé an oíche thairis ann.

→ beo 2

An greim a d'ith mé, chuaigh sé go beo isteach in m'fhiacail agus bhuail daitheachaí mé, agus dheamhan foras ná suaimhneas a thug siad dhom aríst i gcaitheamh na hoíche.

+

→ buail ar

D'fhuadaigh an gála isteach ar thanaíochan í nó gur buaileadh í i mbéal na trá.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail sé a chleite fhéin isteach sa gcomhrá, ionann is dhá mba duine foghlamtha é fearacht an chuid eile — bhuail sé a ladar fhéin ann

+

→ buail faoi

Séiplíneach óg a bhuail faoi agus é ar an gceird sin, ag bánú tithe agus ag déanamh créatúlachta ar bhaintreachaí. Níor chuir an séiplíneach aon araoid air gur ionsaigh sé fhéin é i dtosach. Ansin dúirt an séiplíneach leis go mbeadh an féar fós ag fás ar urlár a pharlúis. Tháinig an méid sin isteach fíor. Níl cloch ar fhuaid an tí mhóir inniu (scéal faoi thiarna talúna a ndearna séiplíneach eascainí air más fíor)

TUILLEADH (2) ▼

Bhuailfeadh fear ar bith faoi é dhá n-éiríodh leis greim a fháil isteach air, ach coinneoidh sé siúd uaidh thú le na dornaí.

Má éiríonn leis breith isteach chor ar bith ort, tá tú buailte faoi aige ar iontú an tsoip

→ buail roimh

"Bhuail sé roimhe nó go raibh neoin bheag agus deireadh lae ann, an capall ag gabháil ar scáth na copóige, agus an chopóg ag gabháil don Domhan Soir. Chonaic sé i bhfad uaidh agus ní i ngar dó; botháinín beag nach raibh bunchleite isteach ná barrchleite amach air, ach aon chleite amháin ag déanamh foscaidh agus dídin dó" (as seanscéal — An Fear Gearr Glas)

+

→ buail

Buaileadh isteach ar cheangal an ghéill é.

TUILLEADH (10) ▼

Buail isteach idir an gob agus an tsúil é — isteach díreach i gclár an éadain

Buail isteach ag gabháil abhaile dhuit.

Bhuail sé isteach chugainn idir chlár is chuinneog — tháinig sé isteach go dtí muid sa teach

Buaileann sé isteach chuile lá a dtéann sé an bóthar.

Fuair tú amach é muis, cé a bhuailfeadh isteach ag breathnú ort — 'sé an duine céanna adúirt tú, an duine nach dtiocfadh isteach ag breathnú ar aon duine.

Teacht isteach ag C. Th. a bhuail an sliabh gortach mé, agus níor fhan éirí i mo sheasamh ionam ar an toirt boise. Murach gur éirigh Dia liom lón a bheith ar iompar agam, bhí mo chnaipe déanta.

Má bhí bualadh an naoi agat, breá ar lig tú isteach biorach é?

Tá fuíoll na bhfuíoll ag fir oibre sna bailte móra ó chuaigh an government seo isteach, ach 'siad na feilméaraí atá buailte

Tá cosán buailte isteach go dtí an bhrocach — níor dearnadh cosán ná bealach ann, ach chuir síorshiúl agus taltú na mbeithíoch isteach is amach go dtí an bhrocaigh, cumraíocht cosáin ar an talamh ann.

Tá bealach buailte ag an sionnach isteach go dtí an bhrocach sa gcreig.

→ buille

D'airigh sé an buille iomramha uirthi isteach ar feadh an bhealaigh, ach nuair a bhuail sé caladh, níor léir dhó go raibh duine ar bith sa gcurach ach é fhéin. Chaithfeadh sé nár dhuine saolta a bhí thiar ag a tóin.

→ aireachtáil

Buaileadh lofar (lofachar?) eicínt gan aireachtáil isteach sa mbéal orm as doras tí ar an mBalla Fada.

+

→ airdín

Bhuail sé isteach ar airdín an chúil mé.

TUILLEADH (1) ▼

Mura dtuga tú rí-aire dhuit fhéin, buailfidh mé isteach ar airdín an chúil thú.

→ anuas

Rug sé isteach agus bhuail sé anuas faoin urlár é gan anró ar bith.

→ farra

Tháinig an gamhain fúm d'fharra, agus bhuail sé isteach in éadan an chlaí mé.

→ flith 1

Ní fhaca tusa flith ag dul le cois chapaill ariamh? … Ní hé sin domsa é muis. Is minic a chonaic mé dhá cur léithe í dhá mbeadh sí ata. Í fhéin nó moing mheara. Tá an fhlith chuile orlach chomh maith leis an moing mheara. Í a bhruith i bpota agus an sú a chuimilt den at. Ní foláir í a choinneáil cuimlithe léithe nó go dtraoithe sí. Bhainfeadh sí at as duine freisin. Í a théamh os cionn na tine, agus a bualadh le do dhá bhois, agus a cur isteach leis te bruite. Chuir mise le mo láimh anseo í uair a raibh sí ata. Ba gearr a bhí sí ag baint an at aisti.

→ féith 1

Ní raibh féith de mo chroí air a mhic ó nuair a bhuail sé isteach chugam idir chlár is chuinneog — ní raibh mé ag súil leis; ní raibh cuimhne ar bith agam go dtiocfadh sé

→ iarr

Bhuail sé isteach chugainn gan cuireadh gan iarraidh

→ imir

Cén sórt imirt a thug tú orthub? Scaoil tú mo dhuine isteach biorach agus bhuail tú do pháirtí — níor dhrann sé le cártaí duine den chomlán a bhí ina aghaidh. Scaoil sé thairis é, ach bhuail sé an té a bhí i gcomhar leis fhéin

+

→ isteach

Bhí an loing ag doirtim (druidim?) isteach ariamh ariamh gur bhuail sí cloch (clo adeirtear i gcónaí sa leagan seo, agus ina mhacasamhail a mbíonn an chuid sin den chladach i gceist) — bhí sí ag teannadh isteach gur tháinig sí ar an gcuid sin den chladach atá faoi chlocha, agus b'éigean di fanacht ansin, mar ní raibh a dhul as aici de bharr tanaíochain

TUILLEADH (2) ▼

Lig tú dó muileata isteach biorach agus a fhusacht duit a bualadh — bhí mámh aige a bhuailfeadh dó muileata ag dul thairis, agus b'fhurasta dó é a bhualadh, ach ina leaba sin scaoil sé thairis gnóite (biorach) é go dtí an té a raibh an imirt ag teacht chuige

Tá an buille feill sa gcúinne. Ní dheachaigh aon chárta isteach anocht ann nár buaileadh — imreoir tráthúil a mbíodh bualadh chuile chárta dhá gcuirtí faoi aige a bhí ag imirt sa gcúinne

→ ith

Bhuail an sliabh gortach mé aniar ag tigh Chóilí agus fhóbair mé a dhul isteach ag Pheadair an Ghabha ag iarraidh rud le n-ithe

→ faillí

’Ar ndóigh ní shíleann tú gur isteach i dteach aicíde a bhuailfinn dhá mbeadh fios na faille agam. Bhuaileas a mhaisce, idir chlár is chuinneog

→ forchruit

Tá fuarchruit ar an duine bocht ó bhuail an rud sin é. Deir an dochtúr gur fabhtach atá cnáimh an droma agus go bhfuil sé ag liocadh isteach. Céard a dhéanfadh é sin? Eiteann meas tú? … Is gearr a mhairfeas sé agus an deis siúd air

→ fruch frach

Seo níl aon ghnaithe agat fruch frach a theacht ort ar aon chor. Tá an mhísc déanta anois. Buail isteach go dtí é agus abair nárbh é do chionn tsiocair é, ach go ndeasóidh tú dhó é. Is fhearr sin ná a dhul dhá cheilt air. Gheobhaidh sé amach ar aon chor gur briseadh é. Níl an oiread foscadh sa té a bhris é agus go bhféadfadh sé a bhéal a choinneáil ar a chéile. Inseoidh sé sin don tír é. Is claibín muilinn ceart é

→ fáiméad

banrach, nó pionna nó gabhann a bhíodh sna buailtí. Cúinne nó limistéar é a sháinnítí le claí a dhéanamh. Chuirtí na laontaí isteach ann lena gcoisceadh ón máthair a dhiúl. Is ann a thugtaí an bainne dóibh thar éis an bhleáin. D'fheicfeá claíochaí na bhfáiméad fós ar thamhnachaí nó in áiteachaí a mbíodh buailtí ar sliabh roimhe seo. Tá an focal fáiméad sa gciall seo ag seargadh sa gcaint. Ach in áiteachaí a bhfuil cuimhne fós ar na buailtí baintear leas as i gcomhair pionna nó banraí ar bith a dhéanfaí le haghaidh uain a locadh, nó gamhna, nó a leithide

→ daba

Buaileadh isteach ar an straois mé le daba de rud eicínt. Sin é an uair ar chroch mé fhéin mo sheolta liom

→ daigh

Bhuail daigh mé isteach i m'imleacán agus shíl mé go raibh mé caillte. Céard a bheadh orm ach an tsnaidhm eile sin. Bhain sí trí lá asam. Chuirfeá amach thrí chró snáthaide mé nuair a lig sí dhom

→ dallamullóg

Tá a shliocht orm. Ní bhuailfear an dallamullóg chomh réidh sin ormsa aríst, agus ní bhuailfí orm an uair sin fhéin é murach go mb'éigean dom a bheith isteach is amach chuile phointe ag faire ar bhó a bhí i dtinneas lao

→ dallarán 1

Maraíodh é le ar buaileadh air ag an scoil, ach b'aon mhaith amháin é ina dhiaidh sin. Dallarán gan mheabhair gan éirim a bhí ann. Níorbh fhéidir focal a chur isteach ina chloigeann

buail isteach in iontrálacha eile (50+)