Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: ceal 2

Nualitriú Bunlitriú

ceal, ceadh

—mionfhocal ceiste.

—

cé; ní féidir! an amhlaidh nár …

+–

M.: Níor dhúirt sé liom a theacht níos mó. P.: Cheal nár dhúirt! — ché nár dhúirt! an amhlaidh nár dhúirt; ní féidir nár dhúirt; tá baol!

Cheal nár imigh sé fós!

TUILLEADH (4) ▼

Ceadh nár chuala tú an méid sin!

Ceadh nár tháinig sé fós, an righneadóir bradach!

Cheal nach dtáinig scéal ná scuan uaidh ó d'imigh sé go deireanach

Ceadh nach dtéann sé ag an aifreann beag ná mór!

Féach freisin

→ ceadh

ceal in iontrálacha eile (50+)

→ fara

Diabhal maith sna bróga sin níos mó. Caith ar an bhfara iad. Beidh duine ar bith thart muise cheal bróg a ghabhfas dhá gcur sin air fhéin

→ fios

Cheal fios: cheal stuaim. Sin é atá air — tá sé aineolach ainbhiosach

→ framsálach

Ba cheart go mbeadh an pramsálach sin thuas ag P. go maith ag bualadh ailí. Ní cheal macnais air muis

→ frídeoir

Shoraidh dhó, an frídeoirín! Ar ndóigh, ní foghail fir atá sé sin in ann a dhéanamh i ngarraí! M'anam muise nach cheal leithid ná talúna é ina dhiaidh sin

→ fáideog

Cheal nach bhfuil fáideog ar bith agat ann — battery i "bhflash lamp"

→ fánach

Tá bhur gcuid féir ag imeacht go fánach ansiúd thíos cheal claíochaí. Bíonn beithígh an bhaile istigh ann chuile ré solais — go neamhthairbheach díbh fhéin

→ fíbín

Shílfeá go mbeadh obair eicínt déanta aige de bharr a chuid ama. Ní hé a cheal muise nach mbíonn fíbín air chuile mhaidin ag dul chuig an ngarraí

TUILLEADH (1) ▼

Breá nach n-ólann tú anois é. Tá tú ag ligean uisce isteach. Féacha dhá dheoch ansin ag fuiríocht leat. Ní cheal fíbín a bhí ort dhá iarraidh

→ claibín

Ní bheadh aon chlaibín píopa le spáráil agat. Tá mé thart cheal claibín le cupla lá.

→ clifeartach

Ní cheal méide atá ar an gclifeartach, dhá mbeadh an cur leis ann: ach níl.

→ baing

Chinn air aon bhaing a bhaint as Tam, ainneoin nach de cheal a shaothraithe é — rinne sé a dhícheall feanc nó cor a bhaint as nó é a leagan, ach chinn air.

→ bealadh

Tá an roth an-stodamach cheal bealtha — tá sé docht d'uireasa bealtha.

TUILLEADH (1) ▼

Shíl mé gur cheal bealtha a bhí air ach i ndeir (i ndar) liom fhéin nach ea anois, arae tá aois na hÚire agus na Caillí Béarra aige. Is mór a chruthaigh sé agus seasamh an fhad chor ar bith.

→ beart

Is maith beachtaithe an mac é D., ach dheamhan gair a bhí aige ina dhiaidh sin imirt ar Sh. Bh., ainneoin nach cheal a shaothraithe é. Chaith sé an bhliain ag cur beart ina shuí le n-imeartas air agus chinn air ina dhiaidh sin.

→ cuisneach

Dheamhan mórán ordú air, ach cheal beathú atá dhá dhéanamh sin. Murach chomh cuisneach agus a bhí sé, ní bheadh sé beo chor ar bith agus laghad is a fuair sé le n-ithe. Údar maith gamhnach é déarfainn.

TUILLEADH (1) ▼

Níl siad crua cuisneach chor ar bith mar a bheadh éanachaí: agus shílfeá nach bhfuil cheal ar bith orthub.

→ beo 1

Má tá aon deoir le fáil in áit ar bith beo, gheobhaidh sé siúd é, nó ní cheal a shaothraithe é ar chuma ar bith.

→ bior

Mura bhfuil bior eanga uirthi muis, ní cheal aire é, arae tá chuile shórt ar fheabhas aici sin dhá bhfuil sí in ann caitheamh a chur ann.

→ bruach

Cheal nach bhfuil sí ar bruach agat fós? (an fheamainn)

TUILLEADH (1) ▼

Tá bruach eicínt ó mhaidin air muis, muran cheal tobac é. Nuair nach mbíonn aon tobac aige is deacair ceart ar bith a bhaint dhó.

→ aer

Chinn air é chuir in aer ainneoin nach cheal a fhiachana é (a fhiachtála: fiachan = fhéachaint) — d'fhéach sé go bog agus go crua lena leagan ach chinn dubh is dubh air

→ buail

Cheal nach raibh tusa ag bualadh liathróide chor ar bith inniu?

→ buille

Ta macnas air cheal aon bhuille maitheasa a dhéanamh.

→ ainriocht

Tá daoine bochta in ainriocht ar an saol seo cheal saothrú

→ aire

Sciorr sé cheal a bheith sách aireach ag siúl ar na leacrachaí.

→ aire

Má imíonn sé, ní cheal aire é — má fhaigheann sé bás, ní d'uireasa aire é

→ airigh

Murar airigh sé mé ag glaoch air, ní cheal biorú ar a chluasa é muis.

TUILLEADH (1) ▼

Ní aireoidh tú agat ná uait an píopa tobac sin agus tá mo theangasa calcaithe cheal gail — scorach a bhí ag iarraidh píopa tobac ar fhear adúirt seo

→ bog amach

Cheal (cé) nach bhfuil sé in am a bheith ag bogadh amach feasta.

→ áirge

Ní cheal áirgí atá air

→ antlás

Mura n-éirí feamainn leis, ní cheal antláis é — mura bhfaighe sé feamainn, ní d'uireasa ampla é

→ fiannaíocht

An tóchar sin a dhéanamh! Sin scéal a mbeadh fiannaíocht air murach gur casadh an bhó mhór sin timpeall. B'ait a thapaigh mé é! Bhí sé ina shuí thíos ar cholbha an Charracáinín théis a bheith ar snámh. Ag bailiú glaicín chuailleachaí thoir ar an Meathdhuirling a bhí mé fhéin. 'Lá breá é,' adeir sé … Bhain muid amach sa seanchas. 'Gaeilgeoir thú,' adeirimse. 'Ní hea,' adeir sé. 'Ag fámaireacht atá mé.' D'fhiafraigh sé ansin tuige na cuailleachaí. D'inis mé fhéin dhó. Ach le scéal gearr a dhéanamh dhó, chaintigh mé ar an tóchar, agus go raibh an talamh báite cheal a dhéanta. 'An 'speáinfeá dhom é,' adeir sé … — ní dhéanfaí go ceann fada é, agus bheadh a lán cainte agus scríbhneoireacht air

→ fiontarnach

Tá na barra garbha siúd aige uileag ag déanamh fiontarnaí cheal a saothraithe

→ flith 1

Tá mé meata le trí lá ag na fataí sin thuas. Níor léir duit das ar bith iontu ag flith agus ruibhléis. Diabhal a leithide de chaoi. Shílfeá nach cheal leasaithe é muis

→ foireann

Ní fhéadfadh sé a dhul ag obair inniu cheal foirinn. Níor tháinig ach triúr

→ fonn

Cheal nach bhfuil aon fhonn agat? Tá tú chomh dona liom fhéin mar sin. Dhá chárta in aon traghas muid

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh mé suas a chodladh cheal aon fhonn cainte a bheith orm —de bharr nach raibh aon fhonn cainte orm

→ forás

Is fear gan forás ar bith é. Dhá mbeadh aon fhorás air, ní cead lobhadh sna poill a thabharfadh sé dhá chuid fataí anuraidh cheal a gcur isteach. Go deimhin ní fear tíobhais é

→ paiteoil

Tá an cáca seo ina phaiteoil cheal bruitheacháin. Níor hiontaíodh ariamh é. Dheamhan iontú. Féacha na rologaí atá istigh ann. Ní ar bhur ngnaithe atá aird agaibh! Níl aon ghair agaibh an teallach a fhaire agus a bheith ag seiteamas leis an bhfear anoir agus leis an bhfear aniar

→ siodgháire

Cheal nár bhraith tú é ag siodgháire fút. Is orm a bhí an fonn ligean chuige, ach dhá n-abróinn tada, bhí faitíos orm go ndéarfainn an iomarca agus b'fhearr éisteacht leis.

→ ith

Ní ceal ite atá oraibh — tá ithe bhur gcodach ionaibh; tá goile agaibh

TUILLEADH (3) ▼

Fhóbair nár tháinig lagar orm cheal rud le n-ithe

Tá mo ghoile dúnta cheal rud le n-ithe — ní fhéadfainn tada a ithe anois; chuirfinn amach aríst é mar tá mé an fhad sin ar chéalacan

Má tá sé ag tabhairt uaidh, ní cheal a sháith le n-ithe é (dúradh le gamhain) — má tá sé ag dul ar deireadh nó ag imeacht as, ní hé an t-údar atá leis nach bhfaigheann sé a dhíol beatha

→ faillí

Dheamhan ceo a thug an Government seo dhúinn ariamh agus ní cheal nár shaothraigh muid dhá chur isteach é. Ach b'fhéidir leis an aimsir go dtiocfadh maith eicínt uaidh. Tá sé ag dul buille rófhada mar sin fhéin. Is maith í an fhoighid, adeir siad, ach is dona í an fhaillí

→ feadh

Ní bheidh cheal ar bith ar an mbean anois ach ar feadh a fear a bheith i Sasana (nuair a ghabhfas sé go Sasana). Coinneoidh sé deoladh anall léithe.

→ feall 1

Ná bac le feall a mhic ó. Ní feall go dtí é! Tá an oiread talúna ag dul amú ansin cheal aire, agus a mhairfeadh comhluadair air gan stró ar bith. Ach cén mhaith a bheith ag caint?

→ feall 2

Chonaic muid cheana an rud a rinne sé. Thairg sé labhairt le J. B. dhúinn, faoin talamh. Labhair, ach d'fheall sé orainn. Séard adúirt sé leis gur an iomarca talúna a bhí againn cheana agus go raibh a leath chun báin orainn cheal saothraithe

→ feistigh

Cheal nach bhfuil tú feistithe fós le n-imeacht? — faoi réir; do chuid éadaí ort, nó do chuid éadaigh athraithe agat srl.

→ feoigh

Na pabhsaetha a chuir mise ansin amuigh, rinne siad buinneáin i dtosach ach shleabhac siad ansin. Muran cheal uisce é. Tá siad feoite ar fad anois ar chaoi ar bith