Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: fág i

Nualitriú Bunlitriú

fág i

+–

Tá sé in am agat an díomhaointeas a fhágáil i do dhiaidh feasta— éirí as an díomhaointeas

Ní fhágfaidh sé an ghaisce ina dhiaidh go deo — ní éireoidh sé as an ngaisce

TUILLEADH (5) ▼

Shílfeá ó phós sé go bhfágfadh sé na béasaí gránna sin ina dhiaidh — go ngabhfadh sé ar athrú béasaí

D'imigh sé uaim go Sasana, agus d'fhága sé ag caitheamh ina dhiaidh ó shin mé

Sin é an rud a d'fhága caitheamh ina dhiaidh agam ar fad

Bhí an oilbhéas ina athair agus níor fhága seisean ach oiread dual ná slis di ina dhiaidh (fc. dual)

Níor fhága tú dual ná slis dhó (dhe) amach (fc. dual)

Fág i do dhiaidh ar fad an t-aisiléara sin — ná tabhair leat (ar an aistir srl.) é

+–

Níor fhága sé pínn airgid ina dhiaidh (nuair a fuair sé bás)

Foighid ort! Tá an-tsaint san airgead aige, ach fágfaidh sé ina dhiaidh é ar ball — ní fhéadfaidh sé a thabhairt san uaigh leis

TUILLEADH (2) ▼

Oibríodh sé leis! Deargchnuastóir é. Ach fágfaidh sé ina dhiaidh chomh maith linne é nach bhfágfaidh cianóg

Bhásaigh sí agus d'fhága sí áilín a bhí ar aon chéill ina diaidh

+–

Níor fhága mé pínn rua ina shiopa le bliain. Go deimhin ní theastódh uaim ach sin

Gan aon phínn a fhágáil ina shiopa níos mó: sin é atá le déanamh

TUILLEADH (3) ▼

Beidh bladar aige sin leis an té a fhágfas aon phínn aige

Bean a tháinig as Meiriceá a d'fhága an fiabhras ann

D'fhága muid sa mbaile inniu é — chuir muid sa gcill é (fc. baile)

+–

Inis dom é, agus ná fág in imní mé níos faide

D'fhága mise i bpian anois é. Níl a fhios aige sa mí-ádh cá bhfuil mé ag dul — tá sé ag déanamh imní dhó fios a fháil cá'il mé ag dul

TUILLEADH (4) ▼

Dúirt sé an méid sin. Lasc leis ansin, agus d'fhága sé mise anseo i bpiolóid

'Sé an tinneas atá in ann duine a fhágáil in ísle bhrí

Níor fhága an ruaig sin éirí in mo sheasamh ionam

Céard a d'fhága sa gcruth sin thú ach do chuid míchomhairle fhéin. Ní éistfeá leis an té a bheadh ar mhaithe leat. Tá a shliocht ort anois

+–

Ní fhágfadh sé putóg ionat dhá n-ionsaíodh sé thú — mharódh sé thú

Ní fhágfaidh mé deoir ionat mura stopa tú — maróidh mé thú

TUILLEADH (2) ▼

Ní fhágfaidh mé éirí in do sheasamh ionat mura n-éirí tú as an ngeabsaireacht sin

Ní fhágfadh sé siúd súil in do cheann a dheartháir mo chroí

D'fhága sé ina chuid fola é — d'fhága sé buailte é; bhuail sé é

Fágfaidh mise in do chuid fola thú, má chloisim mórán eile sceaimhínteacht agat

+–

Fág ina dhá chéad fhéin é. Tá an méid sin aige sa mbliain ar a laghad ar bith — you can count (suppose, take for granted) it at (as) a hundred.

'B'fhéidir gur ghoid tú céad,' adeir an sagart. 'Fágfaidh muid ina chéad é,' adeir sé. 'B'fhéidir gur ghoid tú míle,' adeir an sagart. 'Fágfaidh muid ina mhíle é,' adeir sé. 'B'fhéidir gur ghoid tú deich míle,' adeir an sagart. 'Fágfaidh muid ina dheich míle é,' adeir sé. 'Fágadh cheana,' adeir an sagart (faoistin an iascaire: ag inseacht don tsagart faoin méid éisc a ghoid sé)

TUILLEADH (3) ▼

Fágaim fiche cliabh fataí a bheith i chuile pholl. Níl thairis iontu. Tá an oiread fataí agamsa leis ina dhiaidh sin, mar tá poill théagarthacha agam. Níorbh ait liom taibhsí a chlúdú ariamh

Sílimse go bhfuil sé deich míle. Deir tusa nach bhfuil sé ach hocht míle go leith. Fágfaidh muid ina hocht míle go leith é. Deir tusa go siúlfadh bean trom trí mhíle san uair. Ach m'anam nár shiúil tusa aon hocht míle go leith in imeacht dhá uair: gurbh fhada uait é

Fágfaidh muid ina dhearmad é. Níor mhaith liom a rá gurb é a ghoid d'aon uaim a rinne sé. Murab é fearacht an fhear fadó leis an ngairleoig aige é: "ní do do ghoid atá mé a ghairleog ach do t'ardú liom".

Féach freisin

→ baile

fág i in iontrálacha eile (50+)

→ feadhain

Níl garraí ar an bhfeadhain agam nach bhfuil foirgthe mar sin. Dheamhan uabhar i dtada ar chuma ar bith ach i ngeosadáin. Níl ann ach nuair a bhíodh feamainn ghaineamh ag dul idir stucaí go mbíodh an talamh salach. M'anam gur sailí go fada anois é thar éis nach bhfágtar gionnóid shalachair ann

→ freagair

Céard a thug an roiseadh sin do tyre do bhicycle? Tá an tube ag freagairt ann. Ná fág ball na háite nó go gcuire tú deis eicínt air. Mura gcuire, fágfaidh sé ar an mbóthar thú

→ froigisí

Ní iarrfadh sé go deo ach ag deismínteacht timpeall tí mar sin. Tá sé an-stuama ceart go leor, ach caitheann sé a shaol ag cipiléireacht agus ag déanamh rudaí nach mbíonn call ar bith leo. Rinne sé teach nua cupla bliain ó shin agus chuir sé an oiread freigisí istigh ann agus nach raibh an oiread áite fágtha aige ann sa deireadh agus go suífeadh sé síos! B'éigean dó tosaí dhá mbriseadh agus dhá gcaitheamh amach aríst ar ais

→ fág ag

D'fhága sé a mhallacht ag an mbaile seo agus ní gan údar. Ba dona a caitheadh leis ann

TUILLEADH (4) ▼

Fágaim ag Dia nach raibh mé ann beag ná mór

Fágaim ag Dia Dílis nach raibh mé ann ach an oiread leatsa, agus dhá mbeinn fhéin ní chorróinn é

D'fhágfainn trí phíosa a bheith sa ngarraí sin. Tá sin ann go réidh

D'fhága sé trí charr feamainne ag an gcoca. Sin rud nach raibh ann muis

→ fág ar

Is air a fágadh é, ach dheamhan is móide láimh ná cois a bhí aige ann ach an oiread linne

→ fág

Fág seo ann — teara (in éindí liom) go dtí an áit sin

TUILLEADH (10) ▼

Sin ní fhágfainn le mo ló murach go raibh lón ar iompar agam. Sliabh gortach a tháinig orm. Ní hé a athrú a bhí ann. B'fhurasta a aithinte dhom é

Leag sé amach feaigs Mheiriceá chugam agus ní raibh ann ach "tóg iad nó fág iad"

Ní fhágfadh an madadh mion-mullóg dhíot le chéile marach gur eirigh Dia liom go dtáinig mé ann

Ba dona an teach a bhí ansin nó go ndeachaigh inín S. Th. isteach ann. Má tá brá gill orthu inniu dise is cóir dóibh a bheith buíoch. Más thíos a fuair sí é (an teach) is thuas a d'fhága sí é.

Murach P. s'againne a theacht ann agus M. a chosaint, dheamhan fata a changlódh sé lena luiseag ag T. Sh. Más ba thíos a fuair P. é, ba ina sheasamh a d'fhága sé é (M.)

Tá an braon ionat cheana féin, agus gan tú as an gcóta cabhlach fós. Mise i mbannaí! Cá bhfágfá é? Ba dual do do chineál an braon a bheith iontu.

Nuair a d'fhiafraigh mise dhó (dhe) cé mar tháinig Contae na Mí leis, "Is glas iad na cnoic i bhfad uainn", adeir sé. Fágann sin nach bhfuil aon tsástaíocht air ann

Ní ghabhfadh sé leis (ag troid). D'fhága sin nach raibh sé in ann aige. Dhá gceapadh sé go mbeadh, sé a ghabhfadh, agus go líofa

D'ionsaigh sé mé, agus gan mé ag cur chuige ná uaidh. Ach cár fhága tú an t-olc, rud atá ann, mo léan? — d'ionsaigh sé mé i ngeall ar a chuid oilc

Bádh í (bó). Ní raibh troigh uisce ann. Shílfeá nach mbáfaí seangán ann, ní áirím bó. Ach cár fhága tú an mí-ádh mór? Nuair a bhíos an mí-ádh ar dhuine, níl aon dul uaidh aige. Sin é an chaoi a bhfuil sé

→ fágtha

Ní raibh iontu ach scadáin. Bhí siad an-fhágtha. Ní ghabhfaidís sé phunta dhéag an t-aonach cheana — muca suaite; muca a bheadh caolaithe, ídithe agus tarraingthe, go háirid siar sna ceathrúnaí nó sna másaí

TUILLEADH (2) ▼

Tá muintir an oileáin sin an-fhágtha má theagann gairfean ar bith. Níl bád ar bith in araíocht a dhul i dtír ann. Is minic a fhaigheass siad ocras

Níl rud ar bith a bhíos chomh fágtha leis an duine scaití. Tá beithígh eile in ann snámh nó imeacht san aer, nó rud eicínt a mharú, ach dheamhan treoraíocht ar bith sa duine

→ fáideog

Má fhaigheann Cóil faill ar an bpíopa is leis ar feadh na hoíche é! Beidh sé dhá dhiúgadh ansin mar a bheadh cat ag cangailt páideoige. Ní fhágfaidh sé an ghail ghorm fhéin ann. Tá baol air

→ caolóid riabhach

Ní fhágann an chaolóid riabhach an chuach chor ar bith, ach dhá tíolacan, agus ag soláthar di. Níl a fhios agam féin an ndéanann sí imirce léithe amach faoi na tíre (tíortha, tíríochaí) coimhthíocha nó nach ndéanann. Feictear dhom nach bhfaca mé ariamh í, ach nuair a bheadh an chuach ann.

→ caolóid

Níor fhága tú do dhíol de chaolóid ann — níor fhága tú do dhíol leithid sa gcaolóid.

TUILLEADH (1) ▼

Níl aon ghnaithe ag leagan bruachannaí aige, arae ní fhágann sé leithead slaite de chaolóid ann.

→ carcair

Tá carcaireacha draighin ann agus is maith an dícheall do dhuine a bhealach a dhéanamh thríothub chor ar bith. Casadh i dtreascairt ann mé an oíche faoi dheireadh agus níor fhága na sceacha liobar leathair ar aon láimh liom.

→ carracán

Thuas ar charracán atá i mbarr an bhaile a bhíos an tine chnámh acub. Dhá mbeadh gaoth rua na Féile Sin Seáin ann ar chaoi ar bith, dheamhan splanc a d'fhágfaí ina craiceann nach bhfuadófaí soir agus siar.

→ ceartaigh

Mura bhfuil tú in ann é a cheartú dom d'uireasa a bheith do mo dhornáil, fág mar sin. Ní éadáil mhór dhomsa mo chnámha a bheith leonta de bharr do chuid ceartúsa.

TUILLEADH (1) ▼

Is fhearr uaidh scéal a cheartú dhuit ná ó mháistir scoile. 'Sé atá in ann an tslis mhín a chur ar an gcaint. Ach cá bhfágfadh sé é.

→ cinnireacht

Is olc an chinnireacht a fuair an créatúr. Fágadh ina dhílleachta an-óg é, agus dheamhan mórán airde a thug muintir na seanmháthar air, rud nach milleán orthub agus an cluiche a bhí acub fhéin ann.

→ clifeartach

Chonaic mé ansin thiar é — M. Sh. G. Dheamhan oiread do dhorna a bhí ann, agus ina dhiaidh sin, ní fhágfadh sé aon chlifeartach dhá mhéid sa tír nach dtabharfadh sé talamh dhó. Ní raibh orlach bacairt ann ach iarann — bhí sé chomh crua leis an iarann. Ainneoin nach raibh méid ar bith ann, ní bheadh mairg ar bith air cleathaire mór millteach a leagan.

→ clochneart

Níor fhága sé tada ina chónaí ann fhéin leis an gclochneart, agus dhá mhéad de bhromaire é ina dhiaidh sin, d'fhéach sé í a chur chomh fada le M.

→ baile

Dheamhan a gcreidfinn ó bhéal an tsagairt gurb é a rinne é murach go bhfaca mé le mo dhá shúil fhéin é! Anois céard adéarfá le Gaillimh agus gan ann ach baile beag! Ach cá bhfágfadh sé é? Dheamhan lá ariamh nach raibh a dhream luathlámhach (tugtha don ghadaíocht).

→ baing

B'fhurasta a aithinte go scarfadh an balla céanna. Is iomaí cúrsa a d'fhága sé gan oiread agus baing a chur ann.

→ bannaí 1

Más scéal rúin é, ná fág i gcleithiúnas bannaí béil é. B'fhearr dhuit gan trácht beag ná mór air, le aon duine, arae an té a shílfeá an chaomhúint fhéin a bheith ann, ní bhíonn.

→ bealach

Má bhíonn do bhealach isteach tigh W. A., tabhair abhaile chugam an cléibhín a d'fhága mé ann i ndearmad Dé Sathairn seo chuaigh thart.

TUILLEADH (2) ▼

Ó tharla nach mbeidh mo bhealach fhéin go M. go ceann míosa ar a laghad ar bith, choiscfeá aistear dhom ach an cóta a d'fhága mé mo dhiaidh thuas ann an lá cheana a thabhairt abhaile dhom

Ó chuaigh tú dhá dhéanamh, is gann gortach an bealach a d'fhága tú ann.

→ beart

Níor fhága an beart sin tada ina chónaí ann (.i. é 'iompar)

→ cniogaide

Deir siad nach mbeadh call duit a thabhairt do dhuine ach cniogaide sa gcamóig ara agus nach bhfágfá deoir ann.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail sé cniogaide beag den mhaide ar an mbó, ach bhuail sé san áit chontráilte í, ar an dúilia. Dheamhan easna dhi nár thit ina staic ar an mbó. Dhá mbeadh sé de mheabhair ann, séard a bhí aige a dhéanamh, lasc eile a thabhairt di ar an taobh eile, agus ní fhágfadh sin aon cheo uirthi.

→ críoch

M'anam má tá siad i gcrích nach aon spré a bhí an t-athair in ann a thabhairt dóibh a d'fhága i gcrích iad, nach é sin. Dheamhan luach a bhéilí a chonaic muide ariamh aige. Ach ba mná piocúla treallúsacha na gearrchailí fhéin, agus níor mhór dhóibh sin, ar shon an leadaí is athair dóibh.

→ crúbáin

Chaithfeá na crúbáin sin a fhágáil ann, arae tá íochtar an chúil rófhliuch, agus mura bhfágtar neart bealaigh ag an uisce aníos ó chlaise an tsrutha, d'éireodh an fuarlach ar na híochtair as éadan agus bheadh an cur ó mhaith.

TUILLEADH (1) ▼

Níl a fhios agatsa anois, le na hiomrachaí sin a tharraingt amach as a n-íochtar. Fágtar crúbáin ansin, agus ní mó ná mé fhéin atá in ann a dhéanta.

→ cuaifeach

Dar brí an leabhair, bhí cuaifeachaí áibhéalta ann inniu. Cér chás é, murach an sceird sin thuas a raibh mé ag obair, ar aghaidh na riteachta. Fhóbair nach bhfágfaí aon síol ar an iomaire agam!

→ beo 1

Ní fhágfaidh mé iall bheo ionat — maróidh mé amach is amach thú; giorróidh mé leat; déanfaidh mé aon lá amháin díot; déanfaidh mé do chreach

TUILLEADH (2) ▼

Mura lige tú de do chuid gnaithí, ní fhágfaidh mé iall bheo ionat. Sin é an chaoi a mbeidh sé agat.

Bhí sé ag gabháilt air nó nár fhága sé aon iall bheo ann.