Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: imigh ó

Nualitriú Bunlitriú

imigh ó

D'imigh sí uaim luath go maith sa ló; scaoil mé uaim í — dhíol mé í faoina luach go maith luath sa ló

Bhí na cosa ag imeacht uaidh le lagar ocrais — é scrútaithe leis an ocras

Bhí na cosa ag imeacht uaidh ag dul ar an mbainis, ach ní imeoidís leath chomh maith uaidh ag dul chuig a chuid oibre — bhí an-fhonn go deo air a dhul chuig an mbainis, ach ní hé an oiread sin fonn a bhí air a dhul ag obair

imigh ó in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Cuir géibheann ceart air faitíos na timpiste. Tá na hasail sin mallaithe. D'imeoidís uait os comhair do dhá shúl

→ fiolladóir

Faraor dóite deacrach nach mise a bhí ag éisteacht leis agus ní imeodh sé uaim chomh saor sin. An fiolladóir bradach a bhfuil an tír creachta aige, agus a dhá luach ar chuile mhíle ní istigh ina shiopa, agus déarfadh sé ina dhiaidh sin gurb é atá ag coinneáil leath na ndaoine beo! Nár ba gann measa a bheas sé!

→ focal

Bhí a fhios agam go maith ar an gcaoi ar las sí suas gur sciorradh uaithi a rinne an focal. Ní thabharfadh sí deoir fhola le náire. D'imigh an chaint uaithi uaidh sin amach

→ fraiseach

Má chastar i dteach an óil chor ar bith é, imíonn an t-airgead uaidh ina fhraiseach

→ foléimneach

Tá gasúir an tí seo imithe ag foléimneach agus ag fiodrince thíos i mbéal an bhóithrín. Ba cheart a mbacadh. Áit chontúirteach é sin i bhfad uainn an anachain! — cuirtear foléimneach agus fiodrince le chéile

→ fág i

D'imigh sé uaim go Sasana, agus d'fhága sé ag caitheamh ina dhiaidh ó shin mé

TUILLEADH (1) ▼

Sílimse go bhfuil sé deich míle. Deir tusa nach bhfuil sé ach hocht míle go leith. Fágfaidh muid ina hocht míle go leith é. Deir tusa go siúlfadh bean trom trí mhíle san uair. Ach m'anam nár shiúil tusa aon hocht míle go leith in imeacht dhá uair: gurbh fhada uait é

→ fág

D'imigh sé uaim Dé Luain agus d'fhága sé ag obair ar anchaoi mé. Is beag é foghail duine aonraic le coirce atá ag titim dhá cheann

→ fánach

Nach fánach anois a d'imigh mo dhá scilling uaim? — ciotach; gan aon cheo dhá bharr

→ fánaí 1

Ní bhfaightheá fear fánaí anois ag spealadóireacht gan dó dhéag sa ló agus a bheathú. Agus is díon déirce le duine a bhfáil mar sin fhéin. Tig leo a rogha rud a dhéanamh. Má thograíonn siad an lá a chaitheamh ina luí, níl aon ghair agat cur chucu ná uathu. Má chuireann imeoidh siad, agus beidh tú gan Murchadh gan Mánas ansin

→ fán

Tá an cúpla sin ag dul i bhfán ar a chéile ceart críochnaithe. Ní dhéanfadh sise a mhalrait seisean d'fhear, agus ní dhéanfaidh seisean a mhalrait sise de bhean, agus níl an tseanlánúin sásta, agus níl sise toilteanach imeacht uathu agus dheamhan a fhios agamsa cén súisín é!

→ carcair

D'imigh sé uaim sa gcarcair dhriseachaí atá thiar údan.

→ ceal 2

Cheal nach dtáinig scéal ná scuan uaidh ó d'imigh sé go deireanach

→ comhfhios

Bhí sé chomh maith dhó a dhul agus í a iarraidh i gcomhfhios le bheith ag imeacht i ngan fhios mar sin. Mar dhóigh dhe go bhfuil an oiread de chaomhúint ina muintir sise agus nach n-inseoidh siad don tír é! A mhaisce, sé a bhfuil uathu é!

→ cora

D'imigh na cosa uaithi sa gcora agus rinne sí cleas an tradhaill síos san abhainn. Ba gheall le madadh báite í nuair a rinne mé an tarrtháil.

→ baile

Shíl mé nach ndéanfainn de mhoill ach feadh is mé an ceap a fháil, ach chinn orm imeacht uaithi. Ó deir siad nach ionann a dhul don bhaile mór agus é a fhágáil.

→ beo 1

Is maith beo uaidh imeacht! — is deifreach a imíonns sé.

TUILLEADH (2) ▼

Is beo sciobtha uaithi (capall srl.) imeacht.

Ara a fhleascaigh, beir air go beo deifreach nó beidh sé imithe uait.

→ beo 2

A dheartháirín mo chroí thú, ní beo liom mo bheo chor ar bith ó bánaíodh an teach, agus ó d'imigh na gearrbhodaigh uaim.

TUILLEADH (1) ▼

Dar mo choinsias, shaothraigh mise an mhéir sin. Scoilt an ionga go dtí an beo agus dheamhan foras ná suaimhneas a fuair mé uaithi in imeacht coicíse le pian.

→ biorach 2

Tá faitíos orm, faoi nár imigh an faisean fós uaidh, go gcaithfear biorach a choinneáil air chomhuain is a bheas an mháthair ar a lacht.

→ buille

Sin é a thabharfas buille na speirthe ar fad don duine bocht, má imíonn an mac anois uaidh.

→ buíog

Chomh luath agus a thosaigh muid ag tolladh ag béal na háfaigh, thug éadan na haille uaithi agus thosaigh sí ag titim ina buíograchaí. Níor mhór dhúinn go raibh muid imithe nó bheadh scéal againn air.

→ aire

Ba díon déirce léithe aon duine fháil a thabharfadh aire don teach di, feadh is í fhéin a bheith imithe, agus 'sé mo bhuíochas anois go bhfuil sí ag samhailt liom gur ghoid mé airgead uaithi.

→ airigh

Ní aireodh muid uainn thú, dá gcaitheá imithe ar fad — ní aireodh muid do chúnamh uainn, dá bhfantá imithe uilig. Is annamh a cloistear uainn, uaim srl. i ráití den tsórt seo faoi Chonamara. Bíonn sainchiall le uainn srl. iontu.

TUILLEADH (1) ▼

Ní airíonn muid uainn é (as an teach) ó imíonn sé go dtagann sé aríst — níl aon ghnaoi mór againn air. Sna leagain a mbíonn uainn, uait srl. iontu, cronaigh go mbíonn baint acu le teach nó a leithide agus go dtagann uireaspa gnaoi i gceist

→ anachain

Má tá an anachain le t'aghaidh, níl aon ghair agat imeacht uaithi — má tá anachain i ndán duit, níl tú in ann téaltú uaithi.

TUILLEADH (2) ▼

Níor fhan banbh ar an ál aige nár imigh uaidh (nár cailleadh) le anachain, ní dhá roinnt leis é.

D'imigh cheithre cinn de mhuca uaim, ní ag comhaireamh na hanachain é — cailleadh cheithre mhuc orm, ní ag ceasacht ar Dhia é (creideann na daoine nach bhfuil sé sonaí an anachain a chomhaireamh. Dhá bhríthin sin, cuirtear isteach an leagan seo chuile uair dhá n-abraíonn duine gur éirigh bris nó lear dó, mór mór má chomhaireann sé méid an lear.)

→ arann

Níl mothú ná arann ann inniu agus tá an aithne imithe uaidh.

→ feac 2

Feacfaidh sé é féin an t-earrach seo, ní hionann agus ariamh. Tá an cúnamh imithe uaidh anois — lúbfaidh sé é féin; caithfidh sé obair a dhéanamh

→ fiann

Ní dhéanfadh leagha na bhFiann aon mhaith don ghalra sin go dtuga sé a sheal. Caithfidh sé a sheal a thabhairt agus imeoidh sé uaidh fhéin ansin

→ foras

Níl lá forais air ó d'imigh an deirfiúr uaidh — luaineach

→ foscadh

Deir tú leis an gcailín a d'imigh uaim. Tá mé in mo bhambairne ceart na laethantaí seo. Níorbh fhiú trumpa gan teanga í, agus ina dhiaidh sin féin, b'fhearr ann ná as í. Ní airítear foscadh na toime nó go mbaintear í, adeir siad

→ fostú

Bhí fostú agam ar an gconcar ar bhord na curaí agus diabhal mé gur réab sí an duán agus gur imigh sí uaim ina dhiaidh sin. Bhí mo leas ar Dhia nach isteach sa gcurach a tháinig sí!

→ fraigh

Chuaigh sí sna fraitheachaí ansin. Bhuail sí síos Gaillimh agus d'imigh sí le mairnéalach agus níor tháinig litir ná scuan uaithi uaidh sin suas

→ frithghob

D'imigh páin uaim. Rinne sé lonnadh, ach ba bheag amharc a fuair mé air. Iomán a bhí ann. Fuair mé léarachan beag ar an bhfrithghob

→ féirín

D'imigh sé, agus tháinig sé aríst, agus go deimhin má d'imigh agus má tháinig, bhí féirín leis ag teacht! Scearach a bhí air. Thóg an baile uaidh í, agus ba ar ín ar éigean a scar sí leo chor ar bith. Bhí breithiúnas báis ar T. Mh. aici

→ imigh le

D'imigh leis gan cur chuige ná uaidh — níor cuireadh aithríd ar bith air agus ainneoin sin, ghlan leis

→ imigh

Bí ag imeacht uaim nó bainfidh mé an t-anam asat

TUILLEADH (4) ▼

Is maith uaidh cur síos ar an saol a d'imigh.

Nár imí uainn ach iad! (eascaine) — déarfaí seo nuair a caillfí madadh, cat, nó mionbheithíoch den tsórt sin. Bíonn sé i gceist in intinn an chainteora go raibh an bás ar rud eicínt agus go raibh sé sásta gurb é an mionbheithíoch a d'imigh in áit an duine. Déarfaí an leagan réamhráite freisin le gangaide agus droch-chroí do dhuine nach mbeadh gnaoi na grásta agat air

Nuair a bhíos an t-imeacht ar dhuine, níl aon ghair aige dul uaidh — ní féidir a theacht ón mbás nuair a thiocfas sé ar do chrann

Tá maith mhór obair a bheith ag imeacht nuair a bheas sí fostaithe ag daoine nach dteastaíonn sí chor ar bith uathu — cén mhaith obair a bheith ar siúl mar faigheann daoine í gur holc an oidhe orthu í

→ fasair

Uair ar bith a mbíodh ocras orainn fadó dheamhan ceo a dhéanadh muid ach fasair fhataí a bhualadh síos sa splainc. Ní fheicfeá gasúr ar bith ag róstadh bruithneogaí anois. Tháinig críonnacht do ghasúir ó shin. Sin, nó d'imigh an goile uathu. Dheamhan a fhios agam nach é an goile fhéin atá dúnta. Dúnta ag tae agus ag beatha mífholláin

→ fiach 1

Thug an chú fiach don ghiorria ach d'imigh sé uaithi. Sa gcor a chailleas sí é — bhí sí dhá chrinneadh agus é i dteannta aici scaití

TUILLEADH (1) ▼

D'imigh an fiach uainn ar fad inniu — d'imigh ar dhúisigh muid de ghiorriachaí srl. uainn

→ foighid

D'imigh an fhoighid uaim ach ar bhris sé an chathaoir

TUILLEADH (1) ▼

D'imigh a bhean agus beirt dhá chuid páistí uaidh. Bhí sé báite i bhfiacha. Ní raibh bonn bán air, agus ina dhiaidh sin fhéin, níor lig sé a mhaidí le sruth. Tá a shliocht air: sí an fhoighid a sháraigh an dubhchinniúint. Is maith saibhir an fear inniu é. Is cóir adeir siad go bhfaigheann foighid fortún