→
bocht 1
Beo bocht (46)
Chuaidh fear thart annseo an bhliadhain cheana, a's é gléasta mar bheadh tinncéara ann. Ar a chaomhamhaint a bhí sé ingeall ar bhean bhocht eicínt a rubáil a's a mharbhú, thart síos. Dheamhan duine beo, nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheire, a's cuireadh príosúntacht le na ló air. Má cuireadh fhéin ba mhaith an aghaidh sin air, ná ar aon-duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.
→
conán
Dheamhan duine beo a thiocfadh a' cur aon-araoid ar a' gconán sin, mara mbeadh a' catmara ar fad air — créatúr bocht nach mbíonn idtroid ná imbruighin, ná nach raibh ariamh.
+
→
beo 1
Dheamhan a' fearr dhó beo an duine bocht, a's fheabhas a's 'bhí sé a' saothrú an tsaoghail.
TUILLEADH (6) ▼
Cuirfe siad sin 'chuile shórt ar a' méir is fuide, a's dheamhan ar mhiste leob dhá bhfaghadh créatúir bhochta bás, chomhuain's bheidís a' fanacht leis a' gcabhair. 'Fan beo a chapaill, a's gheobha tú féar' dar ndóigh.
Is bocht dom a bheith thíos sa talamh fhéin, beo, beithidheach agaibh, a's an cheird atá oraibh, maidin a's trathnóna = ní iongantas a' bith, go bhfuil mé ionann's marbhuighthe agaibh, a's an cheird atá oraibh maidin is trathnóna (scoimhléaracht, sciolladóireacht etc).
Beo bocht (féach "bocht").
Níl créatúr a' bith beo, is fhearr atá a' saothrú an tsaoghail leis — an duine bocht.
Ní bhfuigheadh críostuidhe an bhéil bheo ina chlaonta a leithide de chleas a dhéanamh ar dhílleachta bhocht lag, ach níl scruball a' bith in a chroidhe siúd.
Is bocht a' rud do dhuine a shaoghal a chaitheamh mar sin, a's gan críostuidhe an bhéil bheo a fheiceál, ó mhaidin go faoithin ná ó oidhche go maidin.
+
→
beo 2
Nach hé an cás céadna do'n duine bocht a bheo nó a mharbh. Cé fearr dhó beo!
TUILLEADH (3) ▼
Ó tháinic bean a' mhic isteach faoi chaolachaí an tighe aice, ní beo léithe a beo chor a' bith. Tá sí reicthe 'chuile phuínnte sa ló aice, an tsean-bhean bhocht.
Níor bheo leis a bheo, an duine bocht, ó chuir sé an chlann.
Tá méir bhocht air, in áit a ndeacha dealg isteach faoi an ionga, a's chuaidh sé sa mbeo.
+
→
bocht 1
Tá sé beo bocht.
TUILLEADH (23) ▼
Beo bocht atá na daoine ariamh.
Tá sé beo, bocht mar 'chuile dhuine eile dhá bhfuil annseo.
Duine a' bith atá taobh le beithidhigh anois, is beo bocht atá sé.
Is le na bheith beo, bocht duit a bheith 'faire air sin.
Bhí sé in a shuidhe go te, tamall, ach tá sé beo, bocht anois, a's a' faghail a dhíol le déanamh, snáth a choinneál faoi'n bhfiacail.
Muise, dheamhan mórán le beo, bocht iad, aindeoin go bhfuil cuid mhaith gaisce a's gláimhthéisce aca(b).
Níl tada le cois na sláinte aige anois. Tá sé beo bocht go leor.
Ní cás dó é, mara bhfuil sé ach beo bocht, ach shíl mise nach raibh bonn bán aige.
Bhí dath gach bó ar sliabh aca(b) tamall, ach ní mórán le beo, bocht iad anois.
Ní mórán samhaoine dóibsean a sean-athair a bheith ina ridire caorach, a's gan iad fhéin ach beo bocht, ní dhá roinnt leo(b) é.
Is dhó is fusa cótaí móra a cheannacht, ní h'ionann sin a's daoine atá beo bocht.
Níl sé ach beo, bocht, ceart go leor, ach cé'n neart atá aige air sin. 'Má's peacadh a bheith buidhe, tá na mílte damanta'.
Is mór leis, atá beo, bocht, a's gan aon-neart aca(b) air.
Beo bocht atá muid ó rugadh muid, a's beo bocht a bheidheas muid, go dteigheamuid i dtalamh, mara bhfuil ag Dia.
Dheamhan aithne anois, air, a raibh sé féin beo, bocht ariamh, le a bhfuil de ghoití a's de ghaileamaisidheacht aige.
Lag slán a mhic ó, a's beo bocht (freagra a thug duine nuair a fiafruigheadh dhe, cé'n chaoi a raibh sé).
Má tá sé beo, bocht, nach dhó fhéin is measa sin. Air fhéin, an duine bocht, atá a lear, a's ní orainne.
Má's fíor di fhéin, níl sí ach beo, bocht, a's is beag dhá cuid cluanaidheachta é sílim.
Dhá bhfaghaidís saidhbhreas Rí Sheoirse, beo bocht a bheidís in a dhiaidh, hébrí cé'n chaoi a gcuireann siad a' droch-bhail air.
Tá an-tsaothrú dhó, ach má tá fhéin, tá sé beo, bocht in a dhiaidh, mar nach gcuireann sé aon-bhail air, ach a' droch-bhail.
Is diadhachta dhó a bheith beo bocht, a's a bhfuil a chlann a shaothrú.
Marach a' t-udhachta is beo bocht a bheidís fós.
Bídís buidheach do'n sean-athair, a's dhá chuid airgid, nó is beo, bocht a bheidís le na saoghal.
→
fuacht
Seán seo thoir! Ní fhaca mé an teas ag breith ar an bhfuacht aige (air) aon-lá ariamh. Beo bocht a bhí sé, agus beó bocht atá sé, ní dhá roinnt leis é!
→
diaidh
Is minic ariamh a ghlan fear leis indiaidh a chinn roimhe agus ní fhaca sé aon-lá de'n ádh ariamh ach é. B'fhéidir go dtiocfadh an té sin abhaile blianta in a dhiaidh sin agus é in a ridire. Ní bheadh sé ach beo bocht, dhá bhfuirigheadh sé ins an mbaile i gcomhnaí
Shílfeá nach mbeadh breith aige ó indiu go dtí ambáireach go dteigheadh sé ann. Ag strócántacht 'chuile lá ag iarraidh imeacht an uair a chonnaic sé na gearrbhodaigh eile ar fad ag dealú leo. Sin é a raibh ag cur síos leis — Sasana. D'imigh sé faoi dheireadh ar na drochóirí dhó féin. Ní raibh sé leath-bhliain imighthe — an duine bocht — an uair a marbhuigheadh é … i gCoventry an t-am a raibh na "haeroplanes" ag caitheamh anuas. Níor fritheadh a dhuth ná a dhath ná a thuairisc ariamh. Buaileadh an "shelter". Ní raibh mac an aoin bheo istigh ann nar criogadh. Níor fritheadh a gcnámha féin.
→
díleá
Deir siad gurb éard a d'fhága an díleághadh air sin, sceach a raibh geis uirre thiar ingarrdha an Ch. a bhaint. Bhí na "daoine maithe" — diúltaigheamuide dhóib — fúithe. An uair a tharraing sé an tuagh, tháinic an guth go dtí é: "ná buail" adeir sé. Ach bhí S. cho dórainneach, cho dubhshlánach sin, agus nach gcoiscfeadh sé a láimh. Bhain sé an sceach thrí 'chuile údragáil. Ó'n lá sin amach bhí an díleághadh air: leághadh chubhar na h-abhann ar a raibh aige. Dar fiadh bhí an fear sin deiseamhail, ach ba bheag an mhaith dhó a chuid deis lá agus gur thosuigh an saoghal ag dul in aghaidh. Níor fhan bó ná gamhain ná caora aige nar báitheadh nó nar bascadh nó nar cailleadh. Ó a bhuaileas an smál sin iad, is furasta leo imeacht. An tsiocair is lugha faoi'n domhan, agus scaithtí ní call dóib tsiocair ar bith. Bhí sé taobh le sean-bhó bhuidhe ins an deire. Chonnaic mé féin í sin aige. Ní feasach dom ar cailleadh í sin nó gur cailleadh í le aois, ach ba chuma dhó-san sin. Ba mhaith bocht an fear é indeireadh a shaoghail, agus beo bocht a bhí a chlann in a dhiaidh nó gur dhealuigh siad leo ar fad as. Sin é an chaoi a ndeacha an sceach dó. Ara bhí sé cho do-chomhairleach leis an saoghal. "A chomhairle féin do mhac dhanra" arsa tusa "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa." Níor ceart do dhuine ar bith, ar aon-chor, a dhul thar theasbánadh, agus fuair seisean an teasbánadh — go ndéanaidh Dia grásta air!
→
díol 2
Is maith a rinne sé é, é a scaoileadh uaidh gan pighinn gan bonn. Go dtugaidh Dia trócaire dhó. Ní chuirfeadh aon-ghiúistís beo aon-cheo ar an dílleachta bocht údaidh. Is mór an díol trócaire é, an té a bhreathnóchadh isteach ceart ann.
→
díonmhar
Dream an-díonmhar a bhí i muintir Ph. Mh. Mh. sin. Níor chuir a mháthair sin bean bhocht ó'n dorus ariamh agus níor eitigh sí fear bóthair ná bealaigh faoi lóistín. Nach h-iad a thóig na G. bheaga sin 'chuile lá ariamh. Meastú marach gurb iad an mbeidís beo. Bhí sé fánach aca
→
dúradán
Diabhal neart ag an duine bocht air. Mar sin atá sé i gcomhnuí, ach blaiseadh d'aon-deoir óil. Ní fhanfaidh a dhath ar a ghoile ar an bpuínte. An dubhradán dubh atá in a bholg, cuireann sé aníos é. Ach is deacair a chomhairleachan in a dheidh (dhiaidh) sin. Ní beo é gan a dhul in a ghoire agus a dhul ag blaismínteacht dó