Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Filleadh

→ fara

Ó díbríodh as an gcoill iad, níl fara ar bith ag na héanachaí annseo anois. D'fheicfeá cluichí aca ag filleadh ón gcoill chuile thrathnóna. Tá siad líonruithe ag na hurchair. Mharuíodh cleitheadóirí an saol brách aca annsin fadó

→ cleite

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh, ach breith ar Sheán Mh., idir chorp, chleite agus sciathán, a's é 'leagan istigh sa gcarr.

→ beann

Is geall le binn shléibhe é, ní bhainfeá filleadh ná feacadh as dá mbeadh gró agad in' éadan.

→ buail ar

Ní dhearna sí filleadh ná feacadh ach seál a bhuaileadh aniar ar a brághaid, a's bóthar abhaile a thabhairt di fhéin. Ó'n lá sin go dtí an lá seo, níor thaobhuigh sí an teach aige, ach sa mbaile abuil a h-athair a's a máthair.

→ buail faoi

Ní dhearna sé, filleadh ná feacadh ach breith air, a's é 'bhualadh anuas faoi'n talamh.

→ buail

Bhuail tuirse mé árd-trathnóna, a's dheamhan filleadh ná feacadh a bhí goir agham a dheanamh aige.

→ búilleach

Bhí sé in a bhúilleach ag a' gcloich, ag iarraidh í 'chur isteach sa gclaidhe, a's dá mbeadh sé léithe ó shoin, ní bhainfead sé filleadh ná feacadh aisti, go dtáinic congnamh.

→ amach

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh, ach a íoc amach as láimh = ní dheacha sé anonn ná anall leis, ach é íoc ar a' toirt boise

→ glanoscartha

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul glan-ascartha amach as a' gcurra(igh) ar a' gcarraig, agus fanacht annsin, go dteagadh cabhair.

→ oscartha

Ní raibh goir agam filleadh ná feacadh a dhéanamh ag na fir mhóra ascartha a bhí fúm a's tarm.

→ feac 2

Ní féidir filleadh ná feacadh a bhaint as; ní fhéadaim filleadh ná feacadh ag mo dhruím etc. (fc. fill)

→ fostaigh

Dheamhan filleadh ná feacadh a rinne J. ach a raibh d'airgead ar an gclár a fhastú, agus leigean leis fhéin amach. D'fhága sé an dream istigh gan pínn gan bonn

→ iompair

Níl filleadh ná feacadh ionnam, ó shníomh mé mo dhruim ag iomchur málaí = níl mé indon mé fhéin a lúbadh etc.

+

→ fill

B'éigin dó filleadh ar cheann gan cíoradh (fc. ceann; cíor)

TUILLEADH (31) ▼

Ní féidir go bhfuil an chasacht aibéiseach sin fillte ort aríst. Shíl mé go raibh sí as do chrioslaigh agad

Céard a bhain filleadh asad = céard a thug ar ais thú ón áit a raibh tú ag triall

Shíl mise go raibh sé dhá chur inniu, agus bhí mé siar cho fada le bóithrín Sh. H. ag dul chuig an tsochraide nuair a bhain an dream sin siar filleadh aniar aríst asam

Níl sé go díreach anois ach fillte soir ceann an bhóithrín. Béarfaidh tú fós air

Bhí J. ag filleadh amach (ag dul, ag casadh) san doras ó thuaidh, agus mise ag teacht isteach san doras ó dheas

Coinnigh fillte síos é (isteach, amach, chugad, uait etc.)

Buail filleadh ar an hata sin, agus is amhlaidh is deise a ghabhfas sé duit = cuir speic nó billéad air; ionntuigh suas binn dhe

Tá filleadh ar a hata aige, le teann leitheid. Go deimhin níl sé gan talamh a bheith faoi

An bhfaca tú an hata atá ar an inín sin thiar ag P. Tá sé cocáilte ar chúl a cinn agus filleadh suas ann. Sin í an onóir chreidim

Ní mór filleadh a chur san bpluid sin má [tá] tú len a chur as do chinn

Céard a bhain an filleadh as an eádach seo = é fillte mar is ceart nó gur bhain duine eicínt eile as a fhilleadh é, agus gur fhill sé contráilte é

Fág an phluid in a filleadh mar sin = ins an bhfilleadh atá uirre; fillte mar atá sí

Bhí an phluid as a filleadh aige ar maidin

Tá leathfhad san mbráithlín seo. Tá sí as a filleadh ar fad = gan í a bheith fillte ceart; taobh di níos fuide ná an taobh eile

Ní fhéadaim filleadh ná feacadh ag mo dhruim = díriú ná cromadh; corraí chor ar bith

Níl filleadh ná feacadh ionam (agam) ó bhuail an phian seo san gceathrú mé = níl aon-chor ionam

A, tá mé gan filleadh ná feacadh le seachtain ag rúitín atá agam. Breathnuigh uirre sin (cois)! Nach bhfeiceann tú in a spól í

Tá faitíos orm go mbeidh mé scathamh eile muise gan filleadh gan feacadh. Tá lot dainnséarach orm

Tá sé gan filleadh gan feacadh anois le ráithe mór fada, ach léar (de réir) mar a iontóchas san leabaidh é

Ní raibh sé indon filleadh ná feacadh a bhaint as an gcloich = a corraí chor ar bith

Chaith mé uair leis an nglas sin aréir agus go deimhin má chaith féin níor bhain mé filleadh ná feacadh as. Is suarach an t-íonadh: cheal a choinneál acluithe

Rug an bheirt isteach ar a chéile, ach dhá mbeadh sé ag dul do Phádraig go deó dearg na díle, ní bhainfeadh sé filleadh ná feacadh as = cor ná car

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul anonn go dtí é agus a bhualadh ar an smaois = ní dhearna sé braiteóireacht ar bith; rinne sé maolabhrach é; rinne sé é gan stánadh ar bith

Ní dheárna J. Mór filleadh ná feacadh ach a theacht aníos ón teine agus an píosa dhá scilling a leag sé ar bhord an tsagairt a thógáil dhó aríst. "Bíodh agad, a shagairt" adeir sé. Mara nglaca tú dhá scilling, glacfaidh mé féin iad. Ach ní bhfuighidh tú aon-leathchoróin ar chuma ar bith

Ní dheárna sé filleadh ná feacadh ach fáisceadh ar a chapall agus isteach Gaillimh, nó gur tharraing sé "summonsachaí"

Feicfidh tú féin air anois nach ndéanfaidh sé filleadh ná feacadh go dteighe sé cho fada leis an deartháir agus go gceaduighe sé é. Sin é a níos sé i gcomhnaí

Bhain sé as gan filleadh gan feacadh go ndeachaidh sé go bearaic, agus go dtug sé anoir na póilíos. Marach sin 'ar ndú' d'fhuaródh an scéal ar an toirt. Ach ní raibh an ceann céanna ariamh gan a dhá dhíol luadair a bheith faoi

Ara ní dhéanfá aon-chodladh in éineacht leis. Bíonn sé ag filleadh agus ag feacadh i gcomhnaí

Chuaigh an leoraí síos go filleadh dúda san bportach = síos ar fad; báitheadh ann é (deirtear "file" scaití freisin san leagan seo: feile? = fellowe?)

Chuirfinn an scian go filleadh dúda in do bholg, dhá bhfaghainn mórán eile sceaimhínteacht uait = go feirc

Níl aon-mhaith sna ceascannaí sin a rinne sib ann. Beannacht Dé dhuit. Cairt ar bith a mbeadh ualach uirre, ghabhfadh sí go filleadh dúda annsin

→ fuasaoid

Dúirt S. rud eicínt leis, agus ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul dhá fhuasaoid air (ar Sh.) leis an sagart. Sílim nach aon-bharr-shásamh a fuair sé ón sagart. Tháinig sé abhaile sách bréan dó fhéin ar chaoi ar bith

→ feirbhín

Tá an feilméara mór seo thuas ag filleadh ar an sean-ghnás. Ag casadh feirbhín a fheicim é na laethantaí seo. Caithfidh an fear céanna armáil a bheith aige thar aonduine

→ abair

Abair: "cearc uisce i bpoll uisce agus í slubarnaighil slabarnaighil. Cé a déarfadh naoi n-uaire é gan filleadh gan feacadh" (Abair naoi n-uaire é gan t'anáil a thabhairt leat!)

→ danra

Sin é an fear is dan(d)ra a chonnaic mise i gcaitheamh an tsaoghail ariamh. Bhíomar thíos annsin oíche — mé féin agus S. — agus muid ag ól. Tháinig seisean ann. Gludhadh (glaodhadh) deoch agus deoch agus deoch eile, nó go raibh an triúr againn sáthach tomhaiste. Bhí sé domhain go leor ins an oíche an tráth sin, agus barr ar an diabhal mara raibh na F. bheaga bhreaca sin ag cur achrainn orainn. Brat aca ann agus gan aghainne ach an triúr againn féin. D'iarr muid míle uair air a theacht abhaile. Bhí muid ag tuinneamh agus ag athchuinge air a thoidheacht linn, ach dheamhan filleadh ná feacadh a d'fhéadfadh muid a bhaint as, ach in a sheasamh annsin chois an chuntair ag buachailleacht a phionta. Ba é an diabhal ba dan(d)ra é a chonnaic mé ó rugadh mé

→ deis

Níl aon-deis shníomhacháin in do thír anois. Má tá is fada ó chéile é. B'fhéidir go mbeadh cuid de na túirní féin indiaidh a chéile — na creatalaigh — ach tá na róthaí agus na rudaí eile briste le fada. Caithfidh siad filleadh ar cheann gan cíoradh anois, ó thárla nach bhfuil a mhalrait aca

Filleadh (50+)