Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Filleadh

→ fara

Ó díbríodh as an gcoill iad, níl fara ar bith ag na héanachaí anseo anois. D'fheicfeá cluichí acu ag filleadh ón gcoill chuile thráthnóna. Tá siad líonraithe ag na hurchair. Mharaíodh cleitheadóirí an saol brách acu ansin fadó

→ cleite

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh, ach breith ar Sheán Mh. idir chorp chleite is sciathán, agus é a leagan istigh sa gcarr.

→ beann

Is geall le binn shléibhe é, ní bhainfeá filleadh ná feacadh as dá mbeadh gró agat ina éadan.

→ buail ar

Ní dhearna sí filleadh ná feacadh ach seál a bhuaileadh aniar ar a bráid agus bóthar abhaile a thabhairt di fhéin. Ón lá sin go dtí an lá seo, níor thaobhaigh sí an teach aige, ach sa mbaile abuil a hathair agus a máthair.

→ buail faoi

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach breith air agus é a bhualadh anuas faoin talamh

→ buail

Bhuail tuirse mé ardtráthnóna agus dheamhan filleadh ná feacadh a bhí gair agam a dhéanamh aige.

→ búilleach

Bhí sé ina bhúilleach ag an gcloich ag iarraidh í a chur isteach sa gclaí agus dá mbeadh sé léithe ó shin, ní bhainfeadh sé filleadh ná feacadh aisti go dtáinig cúnamh.

→ amach

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a íoc amach as láimh — ní dheachaigh sé anonn ná anall leis ach é a íoc ar an toirt boise

→ glanoscartha

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul glanoscartha amach as an gcurraigh ar an gcarraig, agus fanacht ansin go dteagadh cabhair.

→ oscartha

Ní raibh gair agam filleadh ná feacadh a dhéanamh ag na fir mhóra oscartha a bhí fúm is tharam.

→ feac 2

Ní féidir filleadh ná feacadh a bhaint as; ní fhéadaim filleadh ná feacadh ag mo dhroim srl. (fc. fill)

→ fostaigh

Dheamhan filleadh ná feacadh a rinne J. ach a raibh d'airgead ar an gclár a fhostú agus ligean leis fhéin amach. D'fhága sé an dream istigh gan pínn gan bonn

→ iompair

Níl filleadh ná feacadh ionam ó shníomh mé mo dhroim ag iompar málaí — níl mé in ann mé fhéin a lúbadh srl.

+

→ fill

B'éigean dó filleadh ar cheann gan cíoradh (fc. ceann; cíor)

TUILLEADH (32) ▼

Ní féidir go bhfuil an chasacht aibéiseach sin fillte ort aríst. Shíl mé go raibh sí as do chrioslaigh agat

Céard a bhain filleadh asat — céard a thug ar ais thú ón áit a raibh tú ag triall

Shíl mise go raibh sé dhá chur inniu, agus bhí mé siar chomh fada le bóithrín Sh. H. ag dul chuig an tsochraide nuair a bhain an dream sin siar filleadh aniar aríst asam

Níl sé go díreach anois ach fillte soir ceann an bhóithrín. Béarfaidh tú fós air

Bhí J. ag filleadh amach (ag dul, ag casadh) sa doras ó thuaidh, agus mise ag teacht isteach sa doras ó dheas

Coinnigh fillte síos é (isteach, amach, chugat, uait srl.)

Buail filleadh ar an hata sin agus is amhlaidh is deise a ghabhfas sé duit — cuir speic nó billéad air; iontaigh suas binn dhe

Tá filleadh ar a hata aige, le teann leitheid. Go deimhin níl sé gan talamh a bheith faoi

An bhfaca tú an hata atá ar an inín sin thiar ag P. Tá sé cocáilte ar chúl a cinn agus filleadh suas ann. Sin í an onóir chreidim

Ní mór filleadh a chur sa bpluid sin má tá tú lena chur os do chinn

Céard a bhain an filleadh as an eádach seo — é fillte mar is ceart nó gur bhain duine eicínt eile as a fhilleadh é agus gur fhill sé contráilte é

Fág an phluid ina filleadh mar sin — sa bhfilleadh atá uirthi; fillte mar atá sí

Bhí an phluid as a filleadh aige ar maidin

Tá leathfhad sa mbraillín seo. Tá sí as a filleadh ar fad — gan í a bheith fillte ceart; taobh di níos faide ná an taobh eile

Ní fhéadaim filleadh ná feacadh ag mo dhroim — díriú ná cromadh; corraí chor ar bith

Níl filleadh ná feacadh ionam (agam) ó bhuail an phian seo sa gceathrú mé — níl aon chor ionam

A, tá mé gan filleadh ná feacadh le seachtain ag rúitín atá agam. Breathnaigh uirthi sin (cois)! Nach bhfeiceann tú ina spól í

Tá faitíos orm go mbeidh mé scaitheamh eile muise gan filleadh gan feacadh. Tá lot dainséarach orm

Tá sé gan filleadh gan feacadh anois le ráithe mór fada, ach léar (de réir) mar a iontós sa leaba é

Ní raibh sé in ann filleadh ná feacadh a bhaint as an gcloich — a corraí chor ar bith

Chaith mé uair leis an nglas sin aréir agus go deimhin má chaith féin, níor bhain mé filleadh ná feacadh as. Is suarach an t-ionadh: cheal a choinneáil aclaithe

Rug an bheirt isteach ar a chéile ach dhá mbeadh sé ag dul do Phádraig go deo dearg na díle, ní bhainfeadh sé filleadh ná feacadh as — cor ná car

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul anonn go dtí é agus a bhualadh ar an smaois — ní dhearna sé braiteoireacht ar bith; rinne sé maolabhrach é; rinne sé é gan stánadh ar bith

Ní dhearna J. Mór filleadh ná feacadh ach a theacht aníos ón tine agus an píosa dhá scilling a leag sé ar bhord an tsagairt a thógáil dhó aríst. "Bíodh agat, a shagairt," adeir sé. "Mura nglaca tú dhá scilling, glacfaidh mé féin iad. Ach ní bhfaighidh tú aon leathchoróin ar chuma ar bith"

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach fáisceadh ar a chapall agus isteach Gaillimh nó gur tharraing sé summonsachaí

Feicfidh tú féin air anois nach ndéanfaidh sé filleadh ná feacadh go dté sé chomh fada leis an deartháir agus go gceadaí sé é. Sin é a níos sé i gcónaí

Bhain sé as gan filleadh gan feacadh go ndeachaigh sé go beairic agus go dtug sé anoir na póilíos. Murach sin ar ndóigh, d'fhuaródh an scéal ar an toirt. Ach ní raibh an ceann céanna ariamh gan a dhá dhíol luadair a bheith faoi

Ara ní dhéanfá aon chodladh in éineacht leis. Bíonn sé ag filleadh agus ag feacadh i gcónaí

Chuaigh an leoraí síos go filleadh dúda sa bportach — síos ar fad; báitheadh ann é (deirtear file scaití freisin sa leagan seo: feile? = fellowe?)

Tháinig olc air agus bháigh sé an láí go filleadh dúda sa mbruach. Bhí mise ag téamh. Ní raibh a fhios agam cén pointe a n-áiteodh sé mé

Chuirfinn an scian go filleadh dúda in do bholg dhá bhfaighinn mórán eile sceaimhínteacht uait — go feirc

Níl aon mhaith sna ceascannaí sin a rinne sibh ann. Beannacht Dé dhuit. Cairt ar bith a mbeadh ualach uirthi, ghabhfadh sí go filleadh dúda ansin

→ fuasaoid

Dúirt S. rud eicínt leis, agus ní dhearna sé filleadh ná feacadh ach a dhul dhá fhuasaoid air (ar Sh.) leis an sagart. Sílim nach aon bharrshásamh a fuair sé ón sagart. Tháinig sé abhaile sách bréan dó fhéin ar chaoi ar bith

→ feirbhín

Tá an feilméara mór seo thuas ag filleadh ar an seanghnás. Ag casadh feirbhín a fheicim é na laethantaí seo. Caithfidh an fear céanna armáil a bheith aige thar aon duine

→ abair

Abair: "cearc uisce i bpoll uisce agus í slubarnaíl slabarnaíl. Cé adéarfadh naoi n-uaire é gan filleadh gan feacadh" (Abair naoi n-uaire é gan t'anáil a thabhairt leat!)

→ danra

Sin é an fear is danra a chonaic mise i gcaitheamh an tsaoil ariamh. Bhíomar thíos ansin oíche — mé féin agus S. — agus muid ag ól. Tháinig seisean ann. Gluigheadh (glaodh) deoch agus deoch agus deoch eile, nó go raibh an triúr againn sách tomhaiste. Bhí sé domhain go leor san oíche an tráth sin, agus barr ar an diabhal mura raibh na F. bheaga bhreaca sin ag cur achrainn orainn. Brat acu ann agus gan againne ach an triúr againn féin. D'iarr muid míle uair air a theacht abhaile. Bhí muid ag tuineadh agus ag achainí air a theacht linn, ach dheamhan filleadh ná feacadh a d'fhéadfadh muid a bhaint as, ach ina sheasamh ansin chois an chuntair ag buachailleacht a phionta. Ba é an diabhal ba danra é a chonaic mé ó rugadh mé

Filleadh (50+)