→
dea-
droch (50+)
Is minic leis an gceann céanna an droch-fhocal a bheith aige = cainnt gháirsiúil, nó cúlchainnt faoin gcomharsa
Cho fada agus is léar domsa é, sén chaoi a bhfuil gach dream aca ag baint earasbár donacht dhá chéile. Ab é anois? M'anam go feicthear dhomsa gurb é. Geallfaidh siad ar fad duit, ach sén deá-ghealladh agus an droch-choimhlíonadh é, mar adeir an ceann eile.
→
feadhain
Níl aon-fhear ar an bhfeáin aca is droch-mhúinte ná Pádraig dhá dteighthí san gceann sin leis. Tá nimh craite air sin. Níor mhaith dhuit ruibh oilc a fheiceál air. Teagann cúr len a bhéal
→
fearnóg
"Díogha gach síon sioc más buan; díogha na coille iubhar agus feárnóg; díogha na ndaoine droch-bhean", agus rl.
→
fliuchán
Ní droch-fhliuchán ar bith é fliuchán farraige. Ní dhearna an sáile aon-dochar d'aon-duine ariamh adeir siad
→
foilsigh
Foillsíonn Dia an droch-ní i gcomhnaí dhá fhada go dtí é. Deir siad go bhfuil muilte Dé mall ach go meileann siad mín … Feacha an fear sin thiar. Mharuigh sé comrádaí leis ar an sliabh. Dheamhan a fhios agam ar mharuigh nós marar mharuigh — diúltaíomuid dhó — ach go raibh sé ráite leis. Nach maith a tháinig sé san saol gur thárluigh an cleas céanna dhá mhac fhéin. Thug an t-athair an eang leis. Ar an mac a hídíodh é
Tá sé freochanta inniu thar mar a bhí sé inné. D'aithneóchthá ar a shúile é. Ní raibh spleódar ar bith inné ann. Ach diabhal mé go mbeadh an-mheas agam air inniu. Má tá fhéin, gabhfaidh sé rite leis aon-mhaith a dhéanamh. Droch-ghalra é sin
Tá an t-asal seo amuigh ag fáinneóireacht aríst, th'éis a bhfuil de cheangal air. Droch-rath go deó air! Ní choinneóidh aon-gharraí san tír é = ag dul thart le na claidheachaí ag súil go bhfaigheadh sé deis nó bealach amach in áit eicínt.
→
fáir
Nach shin í an cuaille agad! Dhá gcaithinn mo theanga léithi dheamhan fáir ná freagra a thiúrfadh sí orm. Neart staiciúlacht agus droch-mhúineadh. Is gearr nach mbeidh seasamh ar bith léithi
+
→
fánach
Tá sé fánach obair an droch-lae a thabhairt isteach trathnóna = ní chúiteóidh forú an trathnóna faillí an chuid eile den lá
TUILLEADH (1) ▼
Maróidh sé é féin anois, ach tá sé fánach obair an droch-lae a thabhairt isteach trathnóna
→
fán
Is mór ar chuir a athair sin fán orra roimhe seo. Bhánuigh sé an baile sin thoir ar fad. Droch-thiarna a bhí ann. Ach tá na préacháin ag déanamh neadrachaí in a chuid simléar anois
+
→
caidéis
Níor mhaith liom go bhfaigheadh an ceann céadna caidéis a' bith dhom fhéin ná do mo chuid. Deir siad go bhfuil droch-shúil aige.
TUILLEADH (1) ▼
Deir siad gurb é S. Bh. ba chionntach léithe sin. Fuair sé caidéis di, gan aon-'bhail ó Dhia', a chuir uirre. Badh é ráidhte 'chuile dhuine go raibh droch-shúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ó'n lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair a's a muinntir a' strócántacht le na fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. a's é 'thabhairt 'un láithreach, go gcuireadh sé 'bail ó Dhia fliuch' uirre.
+
Ní fhaca mé ariamh an camán luaithe sin 'sa teine, nach droch-uair a bheadh air. Tá dalladh dhe ann anocht muis.
TUILLEADH (1) ▼
'D'fhága an chearc cleite in a diaidh a's tá an camán luaithe sin sa teine'. Sin é adeireadh S. 'ndéana Dia grásta air i gcomhnuidhe, nuair a bhíodh droch-uair air.
Droch-rath ort a bhéal gan chaomhamhaint, maran tú a bhí conórach a dhul dhá innseacht sin di.
+
→
carcair
Sin é an droch-charcair.
TUILLEADH (2) ▼
Bhí carcair mhór de shean-fhear thiar ag a' dorus iadhta, a's é gnúsacht aniar as, in áit nach raibh sé 'faghail cead aon-amhrán a rádh. Badh é an droch-pheata é, leabharsa!
'Sé díol a' diabhail aon-cheart a bhaint de'n charcair sin. Tá sé beo droch-mhúinte, a's ar bheagán spleadhchais le chuile dhuine.
+
→
ceal 1
Ní cheal uilc atá air, deirimse leat!; má tá cheal ar bith air, ní cheal droch-mhúineadh é.
TUILLEADH (1) ▼
Tá'n faltanas sa mbitheamhnach ceart go leor. Ní cheal droch-mhúineadh ná droch-éisc atá air, ach cheal spreactha a's neirt.
Bheadh coimhightheas orm a dhul 'na ghoire, ingeall ar a' droch-thinneas a bhí sa teach = drugal, doithcheall nó "conceit".
+
Níor thaobhuigh sé ingan-fhios ná i gcoimhfhios í anois, le bliadhain. Ach deir siad go bhfuil sé thar bharr a chéile in a diaidh igcomhnuidhe. Níor mhaith liom ' anshógh bheith orm. Droch-bhodach é 'hathair.
TUILLEADH (1) ▼
Níl aon-pheacadh ná aon-droch-rud dhá ndearna tú ingan-fhios ná igcoimhfhios, nar cheart 'innseacht do'n sagart 'sa bhfaoistean. Mara n-innsighe tú iad, ní mhaithfidhear duit iad.
+
Diabhal bréag nach air an oidhche atá an droch-chosamhlacht.
TUILLEADH (2) ▼
Dheamhan deagh-chosamhlacht a' bith ar an aimsir; is air atá an droch-chosamhlacht.
Droch-bhliadhain a dhéanfas sí, tá faitchíos orm. M'anam go bhfuil a chosamhlacht le na chois. Níl barrann shlán a' gabhail liom, nach bhfuil ithte ag dubhachan, a's gan é in a Fhéil San Seáin fós.
+
Má thagann an geimhreadh go maith, 'san Earrach a thiubhras sé cothromacan síneadh na h-uaire uaidh. Luigheann sé le réasún, mara dtuga sé an droch-aimsir uaidh sa ngeimhreadh, go gcaithfe sí a theacht 'san Earrach.
TUILLEADH (2) ▼
Tá faitchios orm, ach grásta Dé má bhriseann an uair bhreagh seo, go dtiocfa seal maith droch-aimsire nó breac-aimsire. D'eireochadh dhó, a's ar thug sé d'aimsir bhreagh uaidh le tamall. Níor tháinic tiormach ariamh nach dtiocfadh cothromacan síne na h-uaire in a dhiaidh.
M'anam go bhfeicfe tú go dtiubhra an cliamhain cothromacan síne na h-uaire dhó anois, a's má thugann féin is beag a' scéal é, a's an droch-cheann a chaith sé fhéin len' athair bocht.
Ní bheadh Tom Sh. contanásach i láthair sagairt ná easbuig. Dá mbadh é an té ba mheasa leat beo é, leigfead sé amach a chuid droch-éisc in a láthair.
Is olc an éadáil é siúd, má spadharann sé. Tagann a' t-olc céadtach air. Chonnaic mé annseo imbliadhna é a's cubhar le na bhéal, le teann coipthe, a's droch-mhúineadh.
+
→
cíos
Meastú 'bhfuil cuímne 'bith ag lucht a' chíosa aon-lascainidhe a thabhairt do na daoine. Is fadó an lá a gheall siad é, ach sin é fhéin 'an deagh-ghealladh a's an droch-choimhlíonadh'.
TUILLEADH (1) ▼
'Deagh-ghealladh a's droch-choimhlíonadh' — sin é a bhealach sin. Ní bhíonn aon-chíos ar a' gcainnt tá fhios aghad.
Dheamhan duine ba chúiliallta ná é sin a d'fheicfeá in do shiubhal lae, ach 'sí an bhean atá dhá shaghdadh, a's a' cur na droch-(mh)úineadh ann.
+
→
bannaí 1
Ní bhfuighe droch-dhíoluidhe fear bannuidhe in aon-áit, a's is suarach an t-iongnadh nach bhfuigheadh.
TUILLEADH (3) ▼
Ní bhfuighe sé an té a ghabhfas imbannaí air, arae is droch-dhíoluidhe é
B'fhéidir dhó a theacht amach ar bhannuidhe, ach droch-sheans atá aige a theacht as, chomh saor sin.
Má sé 'bhí imbannaidhe ar Mhícheáilín, caithfe sé díol a dhéanamh anois, a's sin é fhéin an droch-dhíoluidhe. Dheamhan níos measa sa tír. Ní bheadh aon-rún aige scaradh le pighinn a' bith, dhá bhféadadh a chroidhe é.
+
→
bealach
Tá droch-bhealach cairr ann; tá droch-bhealach isteach ann etc
TUILLEADH (5) ▼
Tá droch-bhealach isteach ann.
Droch-rath ort le bealach mé a thabhairt! = is olc an bealach, an bealach seo ar thug tú, nó, ar threoruigh tú mé.
Droch-chríoch air, le bealach a dhul! Caithfe sé a dhul an bealach contráilte igcomhnuidhe! = dá mbeadh aon-bhealach ní ba dainnséaraighe ann, is air a thiocfad sé.
Sin baile nar caitheadh a' droch-cheann ariamh le fear bóthair ná bealaigh ann. Tá 'shliocht ar fhear na h-áite seo: áit a' bith dhá gcasfar é, a's a rádh gur as C. é; beidh omós dhó.
Seán: tá sé siúd an-droch-(mh)úinte. Pádraic: ar bhealach (ar bhealach tá; tá ar bhealach; 'sé atá ar bhealach; ar bhealach amháin tá etc.)
→
beanna
'Sé'n pas is measa é a raibh mé ariamh, ach thug mé mo bheanna liom as, in a dhiaidh sin = droch áit nó droch-thromfhásc a gcasfaí duine.