→
dea-
droch (50+)
Chomh fada agus is léir domsa é, 'sé an chaoi a bhfuil gach dream acu ag baint earasbarr donacht dhá chéile. Ab é anois? M'anam go feictear dhomsa gurb é. Geallfaidh siad ar fad duit, ach 'sé an dea-ghealladh agus an droch-chomhlíonadh é, mar adeir an ceann eile.
+
Diabhal bréag nach air an oíche atá an droch-chosúlacht.
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan dea-chosúlacht ar bith ar an aimsir; is air atá an droch-chosúlacht.
M’anam go bhfeicfidh tú go dtabharfaidh an cliamhain cothromacan síne na huaire dhó anois, agus má thugann féin, is beag an scéal é agus an droch-cheann a chaith sé fhéin lena athair bocht.
+
→
cíos
Meas tú an bhfuil cuimhne ar bith ag lucht an chíosa aon lascainí a thabhairt do na daoine. Is fadó an lá a gheall siad é, ach sin é fhéin an dea-ghealladh agus an droch-chomhlíonadh
TUILLEADH (1) ▼
Dea-ghealladh agus droch-chomhlíonadh — sin é a bhealach sin. Ní bhíonn aon chíos ar an gcaint tá a fhios agat.
+
→
bealach
Droch-chríoch air le bealach a dhul! Caithfidh sé a dhul an bealach contráilte i gcónaí! — dá mbeadh aon bhealach ní ba dainséaraí ann, is air a thiocfadh sé.
TUILLEADH (2) ▼
Sin baile nár caitheadh an droch-cheann ariamh le fear bóthair ná bealaigh ann. Tá a shliocht ar fhear na háite seo: áit ar bith dhá gcasfar é, agus a rá gur as C. é, beidh ómós dhó.
Seán: tá sé siúd an-droch(mh)úinte. Pádraic: ar bhealach (ar bhealach tá; tá ar bhealach; 'sé atá ar bhealach; ar bhealach amháin tá srl.)
+
Droch-chríoch ort! (eascainí: bíonn sí an-choitianta in áiteachaí faoi Chonamara siar, ach níl mórán gangaide fanta inti) — léanscrios ort!; scread mhaidne ort (uait)!
TUILLEADH (9) ▼
Droch-chríoch ort le caoi a bheith ort, nach ndéanfadh suaimhneas in áit eicínt!
Droch-chríoch air, murab é a chaithfeadh an bhail a chur air fhéin! (le ól)
Droch-chríoch orthub (bréagáin ag páiste, agus é ag déanamh torainn leo; agus ag bodhrú a raibh istigh) agat, nach n-éisteann leob uair eicínt agus suaimhneas a thabhairt do na daoine.
Droch-chríoch air fhéin agus ar a chuid asal, nach gceanglaíonn nó nach gceansaíonn iad, tharas iad a bheith ag imeacht faoin scoir mar sin chuile lá sa mbliain.
Droch-chríoch ar a sheanbhicycle aige! Dheamhan ceo le go dtabharfadh sé chuig an siopa thú le cruóig, agus diabhal aithne air ina dhiaidh sin nach fiú ór é.
Droch-chríoch orthub fhéin agus ar a gcuid dlí, mura deas an chaoi ar aos óg é nach bhféadfaidh siad cois a bhualadh ar phort aon oíche Domhnaigh sa mbliain, muran leob póilíos a bheith ar a dtí.
Ara droch-chríoch orthub mar mhná. Ná déan a samhailt chor ar bith liom. Ní beag dhóibh a bhfuil thar bharr a gcéille acub cheana, agus gan an cleas céanna a dhéanamh liomsa — shoraidh dhaob (díobh) mar mhná.
Droch-chríoch uirthi mar scillingín ghágach, murach leisce a dhul dhá caitheamh suas, ní thiocfainn ina coinne chor ar bith ('sé a raibh sé a fháil, scilling dole)
Droch-chríoch air agat. Breá nár lom tú in am é tharas a bheith dhá choinneáil ag seadachan ansin in do ghlaic! (cíonán nár tugadh in am)
→
bruach
Tá an lot ina chora fré chéile anois le na bruachannaí atá ag teacht air. Dheamhan bréag nach ar an láimh atá an droch-chosúlacht.
→
airigh
Ní aireoidh tú agat ná uait cupla scilling agus ní fiú dhuit droch-cháil a chur amach duit fhéin scáth luach deoch — ní chuirfidh cupla scilling (luach deoch) mórán as duit agus tá sé chomh maith dhuit iad a thabhairt uait i riocht is nach dtiocfaidh cáil péisteánaigh amach duit.
→
fabhall
Má fhaigheann siad (gliomadóirí) fáfall ar bith, gabhfaidh siad amach. Dar príosta muise is deacair dóibh an droch-chreatlach seo a bharraíocht — lagan sa ngaoith; é ag ligean faoi
→
isteach
Chaith an cliamhain isteach an droch-cheann lena hathair agus a máthair — chuir an fear a phós isteach sa teach acu an drochbhail ar athair agus máthair a mhná (níor thug sé ceart ná cóir dóibh; leag sé isteach acu)
→
fulaing
Is mór atá le fulaingt ag duine agus níl rud ar bith is mó a chuireas fulaingt air ach droch-chlann
→
daor 2
Tá siad ag iarraidh é a dhaoradh. Is maith an oidhe sin ar an ruifíneach, má tá i ndán is gur thug sé droch-chor dhá bhean. Níor mhaith liom a bheith ina bhróga anois. Tá sé i ndroch-arán
+
Sin é an dea-ghealladh agus an droch-chomhlíonadh (seanfhocal) — dea-ghealladh agus droch-chomhlíonadh; a bheith go maith faoi do ghealladh ach gan an cur leis a bheith ionat
TUILLEADH (5) ▼
Dúirt sé go dtiocfadh sé, ach ar tháinig? Mo léan géar! Dea-ghealladh: droch-chomhlíonadh
Tá siad ar a dtáirm aríst ag iarraidh bhótanna. Déanfaidh siad cat agus dhá rioball an babhta seo ach iad a dhul isteach. Ach fan go bhfaighe siad iad fhéin istigh! Dea-ghealladh: droch-chomhlíonadh. Ní tada eile é.
Go gcuire Mac dílis Dé an t-ádh ort! Nach in é a cheird sin i gcónaí. Gheallfadh sé an ghealach agus na réalta dhuit, ach 'sé an dea-ghealladh agus an droch-chomhlíonadh é. M'anam gurb é!
Ná tabhair aird ar bith air! Dhá mbeadh sé sin ag iarraidh a theacht, b'fhurasta dhó a theacht. An dea-ghealladh agus an droch-chomhlíonadh i gcónaí. Is fhearr dhuitse fear a fháil a dtabharfaidh tú luach a shláinte dhó ná a bheith ina chleithiúnas chor ar bith
Sin é an rud is luar liom beo: duine ag rá leat go ndéanfaidh sé rud agus gan cuimhne ar bith féin aige air. B'fhearr leat duine adéarfadh suas le do bhéal nach ndéanfadh sé chor ar bith é, ná dea-ghealladh agus droch-chomhlíonadh mar sin. B'fhearr dhuit é freisin. Ara beannacht Dé dhuit!
→
dealaigh
Bhí deis ansiúd a dhealódh an droch-choirce ón gcoirce ar fónamh ar an bpointe boise. Cineál machine a bhí ann
→
deasaigh
Beidh do chuinneog gan deasú muis, más leat a bheith ag forcamhás air siúd. Tá gealladh maith ag an leiciméara sin, ach droch-chomhlíonadh
→
diachta
Ní léir dhom go bhfuil maith ar bith a dhul ag cur chomhairle aríst air. Nach bhfuil an teanga caite ag na daoine ag cur chomhairle. Is diachta ghéar nár thug tú cead dó lascadh leis go Sasana nuair a bhí sé ag éileamh a dhul ann, thar is é a bheith ag tarraingt droch-chlú air féin agus ar chuile dhuine a bhaineas leis. Dá mba ag tobar dheireadh an domhain a bheadh sé ag dul, ní bhacfainnse é, ach moladh leis go n-imíodh sé as an mbealach
→
diaidh
Breathnaigh ina dhiaidh sin, nó mura bhfuil mise ag dul amú go mór, is fear é a bhfuil rún aige droch-chor a thabhairt dhó féin — tabhair aire dhó; bí san airdeall air
→
dochar
Is beag an dochar don díthreabhach sin an ghearradh ghionach a bheith ina phutóig scáth a bhfaigheann sé ag baile. Tá an leasmháthair ina droch-cheann dó, agus maidir leis an athair, níl sé in ann aon cheart a sheasamh dó féin, gan trácht ar aon duine eile
→
doiligh
Ní raibh aon bhanbh ar an margadh is lú a raibh cosúlacht údair air ná é. Déarfá lena fheiceáil nárbh fhiú deich triuf é. Ní cheannódh sé ar a bhfaca sé ariamh é murach nach raibh sé in ann ní b'fhearr a dhéanamh. Ach féacha ina dhiaidh sin gur maith a chruthaigh sé. Bhí moladh mór ar na bainbh ar tugadh an t-airgead mór orthu. Ach bhuail an droch-cheann amach uileag iad. An rud is doilí le duine b'fhéidir gurb é a leas é
→
donacht
Ní fhaca mise aon donacht déanta ariamh aige, théis an droch-cháil atá air. Ach an té a dtéann cáil na mochóirí amach dó, níor mhiste dhó dhá mbeadh sé gan éirí go headra
→
dris
Níor shíl muid tada a dhéanamh ar an mbaile ariamh nach mbeadh sé sin ina dhris chosáin i gcónaí romhainn. Nuair a d'fhéach muid le na dá ghabháltas a thabhairt d'aon duine amháin anseo, ba mhór leis go mbeadh an méid sin maitheasa orainn, agus chuaigh sé d'aon uaim ag cur suas le P. a chuid féin a choinneáil. Anois aríst nuair a bhí an tseanbhean ag teacht againn, ba mhór leis na deich scilleacha dúinn agus chuaigh sé siar de mhaoil a mhainge le droch-cháil a thabhairt orainn di. Nár agraí Dia air é. Ní fhéadfadh muide a bheith buíoch dó ar chaoi ar bith
+
→
droch-
Droch-cheolán é (droch-chothaíodóir achrainn, drochghiota, drochstaic, drochbhreastaire, droch-chathaíodóir, drochscabhaitéara, drochbhacach, droch-chunús, drochmhallaíodóir, drochaingeal, drochsceanadóir, drochbhrútaí, drochspliota, drochruifíneach, drochmhíoladóir, drochthrodaí, drochnimheadóir, drochghéaradóir) srl. — ainmneachaí ar lucht achrainn nó lucht bhrostaithe nó dhéanta achrainn
TUILLEADH (6) ▼
Droch-chantalóir é seo istigh
Droch-cheann tí é gan bhréig gan mhagadh
Is droch-chollach é
Droch-chliamhaineachaí atá aige — níl aon rath orthu; níl siad láidir saibhir ionnúsach srl.
Droch-chuartaí é — (i) duine a bheadh go dona ag tóraíocht nó (ii) duine nach mbeadh luiteach nó tóiriúil ar chuartaíocht
Tá droch-chois agam — cois thinn, ghortaithe, loite