Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: samhradh

→ fáinne

Teigheann an fáinne bán soir ón áit a dteigheann an ghrian faoi go dtí an áit a n-eiríonn sí. Ní fhágann sé an spéir chor ar bith oícheannta samhraidh = an ghile a bhíos ó thuaidh san spéir

+

→ féarlach

Is gearr go dteighthear síos anois ag leagan binne ar na torlaigh sin síos. Tá greadadh féarlaigh orra … Gheobhadh beithigh tomsacht orra ar fea an tsamhraidh

TUILLEADH (1) ▼

An áit sin ar fad a fheiceas tú sceite bíonn sé tirm san samhradh agus beithigh agus caoirigh ag an dá bhaile air. Tá binn agam fhéin air. Bíonn féarlach sách blasta air

→ cailimhineog

Bíonn dubhán alla caile mhineog ar an uisce, uileag sa samhradh, nó ar uisce ar bith nach bhfuil a' rith, ar chuma'r bith.

→ cipiléireacht

Dhiombalóchadh sé sin ráithe an tsamhraidh ar a' gcipiléaracht sin, a's sháróchad sé siar in do bhéal 'na dheidh sin, nach bhfuil aon-oibridhe ar a' mbaile is fhearr ná é.

→ coimhthíoch

Nach coimhightheach na laetheanta iad, i lár a' tsamhraidh thall.

+

→ coirt

Aimsir spalptha sa samhradh, d'fheicfeá cairt shalainn ar sheolta báid.

TUILLEADH (1) ▼

Tagann a' cairt sin ar na locháin sa samhradh, in áiteachaí nach mbíonn cead reatha ag an uisce. Uisce 'bith mbeidh cairt de'n tsórt sin air, cuireann na beithidhigh suas de, mara mbeadh an-spalpadh tairt orra(b).

→ cosnochta

Bhíodh chuile ghasúr fadó cosnochtuighthe go mbídís suas in a bhfir, agus fhairis. Ach tá siad chomh goilleamhnach anois, a's nach bhfuil siad indon imtheacht cosnoctuighthe sa samhradh fhéin.

→ cothromacan

'Samhradh riabhach, foghmhar grianmhar'. Sin é cothromacan síne na h-uaire. Má bhíonn samhradh fliuch ann, tiocfa an foghmhar thar cíonn. Caithfe sé.

→ cuideáin

Bhí fámuire thart annseo sa samhradh a's go deimhin ba éan coideáin críochnuighthe é. Dhá bhfeictheá chomh buidhe chomh bealthuighthe a's 'bhí sé, a's na bruachannaí a bhí amach ar a chuid liopaí. Dar liom fhéin gur ó réigiún coimhightheach eicínt é. Bhí an-chanamhaint air freisin.

→ céithireacht

InDomhnach sí'n chéithireacht chéadna a bhíos ormsa samhradh a's geimhreadh, ní a' ceasacht ar Dhia é!

→ coraice

Is deas í 'ur gceird gan bhréig, dhár gcrupadh fhéin suas chois claidhtheachaí faoi ghaoith a's faoi dheallradh, a's a' fanacht annsin i gcaitheamh na h-oidhche. Cé'n bhrigh ach an uair atá ann — coruice dhubh na bliadhna. Ní mó ná go ndéanfadh duine é i Mí mheodhain a' tSamhraidh, ní áirmhighim anois.

→ craobhmhúr

Breagh nar scaoil tú an craobh mhúirín sin thart, a's gan a dhul i gcleitheamhnas thú fhéin a fhliuchadh. Diabhal rud a bhuail ariamh thú is measa ná slaghdán samhraidh. Fhobair gur fhága sé sínte mise annseo an bhliadhain cheana.

→ beo 1

Dheamhan maidin beo, nach n-eirigheann sé ag a' sé a chlog — samhradh a's geimhreadh.

→ bruach

Bíonn an easca sin bun-tirm go maith sa samhradh. Well bheadh sí in araidheacht í 'shiubhal. Ach sa ngeimhreadh, ní shiubhailfeadh an fiadh í. Bíonn na fiodáin atá innte, a' cur thar bruach (féach fiodáin).

→ aermaíocht

Is mór an áit aermuidheachta é Bóthar na Trágha chuile shamhradh.

→ aice 2

Déanfa mé teach an samhradh seo, in aice chongnamh Dé.

→ buadán

Nuair a bhí mise ag eirighe suas, dheamhan bróig ná stoca a d'fheicfeá ar aon-ghasúr sa tír, ach iad ag imtheacht cos-nochta, geimhreadh a's samhradh chomh maith le chéile. Nuair a thiocfadh sioc mór annsin, chuirfidís buadáin ar a gcosa — súgáin fhéir, nó strácaí 'mhálaí — le teas a dhéanamh dhóib ar a' bhfuacht.

+

→ buail

Níl uair a' bith is measa sinneán ar a' bhfairrge, ná le linn cailm' shamhraidh. Dhá mbuaileadh ceann de na cuaibhtheachaí sin bád ar aimsir mharbhthánta, bhí a cnaipe déanta deirimse leat.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail a' samhradh an geimhreadh fhéin le gairbhshion = sháruigh sé.

+

→ bualadh

Bíonn an-bhualadh fámuirí ar bhóthar a' chladaigh sa samhradh.

TUILLEADH (1) ▼

Is beag a' bualadh a bhío(nn)s ar a' mbóthar sin chor a' bith, cé's moite de mhuinntir na Gaillimhe, a's iad a' déanamh aeir dóib fhéin 'sa samhradh.

→ aire

Níor thaobhuigh mé Aifreann Dé ó tháinic a' samhradh, ach a' tabhairt aire do'n teach chuile Dhomhnach.

+

→ amach

Amach annseo sa samhradh, caithfe mé seársa a thabhairt go h-Uachtar Árd, mar tá sé caithte in mo chloigeann le fada agham.

TUILLEADH (7) ▼

Déanfa mé é amach sa samhradh = anonn sa samhradh.

Ní bhain(f)ear aon-mhóin go dtí amach sa samhradh imbliadhna

Tá Domhnach Chrom Dubh an-fhada amach sa samhradh.

B'fhada amach sa samhradh go raibh fataí nuadh istigh an bhliadhain chéadna = bhí sé deireannach sa samhradh go raibh na fataí nuadha ion-bhainte.

Níor fhéad mé aon-fhód móna a bhaint go dtí i bhfad amach sa Samhradh an bhliadhain chéadna

Tá'n Chingcís (a)g (d)ul an-fhada amach sa Samhradh imbliadhna.

Is ionann's gur samhradh é ó Aibreán amach.

+

→ amuigh

Sé'n slaghdán samhraidh an slaghdán is measa amuigh.

TUILLEADH (1) ▼

Tá'n samhradh ionann's amuigh = indáil le caithte.

→ antlachán

Nach diabhaltaidhe an t-antlachán thú, nach scaoilfeadh an lá fliuch thart, agus a liachtaighe lá tirim a thiocfas aríst go gcaithtear an samhradh

→ athraigh

Ní fhaca mé leithide d'athrúintí 'teacht ariamh, sa samhradh.

→ folláin

A Thiarna, a Thiarna, nach deacair a rá nach bhfuil an fear sin folláin? Fear ar bith a theigheas ar snámh geimhreadh agus samhradh cho maith le chéile

+

→ fómhar

Ní san samhradh is meirbhe a theagas an uair, ach amach san bhfómhar, aimsir bhaint' an choirce. Ní thigeann fuacht go hEarrach ná teas go Fómhar 'ar ndú'

TUILLEADH (4) ▼

Samhradh Riabhach: fómhar grianmhar = má bhíonn sé fliuch san samhradh, tiocfaidh grian agus bruthaíl san bhfómhar

Tiúrfaidh sé teas agus aimsir bhreá uaidh romhat amach anois. Samhradh riabhach: fómhar grianmhar, adeir siad. M'anam go raibh an samhradh seo riabhach, ní ceasacht ar Dhia é. Dar mo choinsias bhí

Beidh fómhar grianmhar ann. Ní mór dhó sin ar shon an tsamhraidh. Tá mé ag ceapadh nachar tháinig aon samhradh go hiomaí ba riabhaí na é. Chuile lá ag baint fearasbar dhá chéile. Sin é an chaoi a raibh sé. Beidh sí in a "bliain an bhrosna" mara dteaga aon-triomach as seo go ceann míosa leis an móin a thriomú

Samhradh riabhach béal-gharbh a bhí ann. Tá fómhar breá grianmhar dlite duinn

→ isteach

Is gearr an samhradh a' teacht isteach = is gearr a' teacht é.

→ fairsinge

Tá fairsinge ime anois againn ó a tháinig an samhradh = neart ime; i bhfad níos mó ná a bhí roimhe sin

→ fuirsigh

Dhá bhféadthá foirseadh a dhéanamh go ceann scathamh eile, gan aon-chúnamh, nach mbeadh Cáit sa mbaile agad san samhradh?

→ fulaing

Théis gurb é lár an tsamhraidh a bhí ann agus go raibh an uair breá bróllach, ní fhéadfaí a leath dhóthain clúdadh a thabhairt dó. 'Ar ndú' ba geimhreadh an áit seo le hais na réigiúin a d'fhága seisean

→ fálaigh

Tá cion garraí fágha annsin thuas gan fálú. Dheamhan ann ach leac, ach By Dad, gheobhadh beithigh tiomsacht ann san samhradh

+

→ fámaire

Ní fhéadfá an cladach a thaobhachtáil annseo i gcaitheamh an tsamhraidh ag fámairí. Bíonn siad in a srathrúchaí ann

TUILLEADH (1) ▼

Teagann fámairí as gach uile cheaird ar snámh annseo san samhradh

→ fuacht

Tá sé in am aige téaltú leis feasta mar fhuacht. Nach bhfuil muid i mbéal an tsamhraidh thall!

samhradh (50+)