Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

Nollaig (36)

 
danra
Ná bac le danra a mhic ó. Tá sé chomh danra le múille. D'iarr siad air anuraidh a dhul agus teach nua a dhéanamh ar thalamh C. E. — is leisean é. Níor labhair sé aon smid leo aríst go bhfaca siad mí. Taca na Nollag, bhuail sé féin suas ann gan iarraidh gan achainí agus bhí leath an bhalla déanta aige agus gan fios ag aon duine air
 
daol
Má theangmhaíonn daol leis siúd, is maith gasta a bheas sé ag tabhairt an tsráid amach do Mh. Ní rachainn faoi dhuit go gcaithfidh sé Oíche Nollag seo chugainn faoi shó ann choíchin. Má chaitheann, 'sé a chlochneart é
+
déan 1
Rinne sé an Nollaig ann anuraidh. Is fadó cheana nár thaobhaigh sé iad
TUILLEADH (1) ▼
Déanfaidh mé an Nollaig i mBaile Átha Cliath i mbliana sílim. Ní fiú dhom a theacht abhaile ar scáth cupla lá
 
Dea-Nollaig í míle buíochas le Dia
 
Sílim féin nach mbíodh ar Dhéardaoin Deascabhála fadó ach breacshaoire. Chuir siad an tsaoire aríst air, agus bhain siad de lá eicínt eile í. Ar ndóigh leath na laethantaí a mbíodh saoire orthu fadó, níl saoire ar bith fanta orthu anois. Mura dté tú ach síos Gaillimh, agus is gearr uait é, agus níl saoire ar lá ar bith ach ar Lá Nollag agus ar an Domhnach
 
deifir
Bhí an-deifir agam leis an gculaith éadaigh, ag ceapadh go mbeadh sí agam faoin Nollaig, ach bhí baol orm
 
deilbh 1
Ní fhaca mise leis an tsíoraíocht cheana é, agus go deimhin mura bhfaca féin, tá sé deilbhithe amach faoi chomhair an bháis anois. Tabharfaidh dhá lá dhéag na Nollag rud le déanamh dhó
 
"Lá Nollag go haoibhinn aerach; Lá Fhéil Stiofáin gafa gléasta; Lá Fhéil Eoin ag iarraidh na déirce, le bacach an mhaide bhuí is measa a bhí in Éirinn" (bean uasal adúirt. Ghléas bacach suas é féin i gculaith duine uasail, agus mheall sé í féin agus a muintir go bhfuair sé í. Sin é adúirt sí, nuair a fuair sí amach an cleas a himríodh uirthi)
 
Mharaigh sé muic faoi Nollaig — ceann a bhí suas le chúig clocha déag meáchain ar a cois. Chuir sé oiread na fríde againn — díol béilí amháin. Níor dhéircí dhúinn é. Dar mo choinsias, níor chomaoin dó. Dheamhan ceo a bhí anseo ariamh nár roinneadh droimscoilte leis — nár roinneadh sin. Beidh a shliocht air: an rud céanna a dhéanamh leis aríst
 
Lá saoire eicínt ar dheireadh na Nollag a bhí ann ar aon chor
+
deoch 1
"Bia agus deoch faoi Nollaig, agus éadach nua faoi Cháisc" (sórt leathfhocal)
TUILLEADH (2) ▼
Bhíodh na daoine ag caint fadó ar bhia agus deoch faoin Nollaig agus éadach nua faoi Cháisc, ach is éadach nua chuile am den bhliain anois é
Thug P. deoch shuain dó Oíche Nollag! Níor facthas amach ó shin é
+
dia 1
Go dtuga Dia Nollaig mhaith dhaoibh
TUILLEADH (1) ▼
Go dtuga Dia Nollaig mhaith daoibh agus athbhliain shonaí!
+
dia 2
Titfidh Lá Nollag ar an Luan i mbliana agus Déardaoin Dearg a bheas i lá na leanbh
TUILLEADH (1) ▼
Satharn mór na Nollag (an Satharn roimh Lá Nollag)
 
Diachta ghéar gan an Nollaig chéanna tharainn dá mba rud é a dhúnfadh a (bhur) mbéal. Níor thug sibh foras ná suaimhneas dúinn le mí ach í ina leathrann agaibh lena (bhur) mbricfeasta, agus lena suipéar. Nuair a thiocfas sí tiocfaidh sí agus ní fhéadfaidh sibhse ná aon duine eile a dhéanamh lá níos túisce. Breá nach ligfeadh sibh dá gcuid clabaireachta ansin fúithi
 
Shílfeá go bhfuil an bag dingthe. Duine eicínt a shuigh air sa mbus. Sea go siúráilte. Duine ar bith atá ag traibhléaracht mar sin aimsir na Nollag, is deacair dó rud ar bith a thabhairt slán. Bíonn busannaí agus traentachaí líonta go drad
 
Go bhféacha an tAthair Síoraí ar an té atá taobh leis an diocín de ghasúr sin. Tá a cuid fataí ar iarraidh, má tá sí ina chleithiúnas siúd lena gcur. Dheamhan caolóid a bheadh curtha aige go dtí oíche Nollag
 
díol 2
Tá díol coinneal mhór na Nollag de smaois leis.
 
Cé mhéad adeir tú a chuaigh an díolúnach beag de lao údan? Trí phunt! Chuaigh sé dhá phunt thar an gceart ar aon chor. Is gearr an bás uaidh siúd. Dheamhan Oíche Nollag a fheicfeas sé beo choíchin
 
Bhí an lá ag diúltú dhá sholas inniu nuair a chuaigh an bus thart. Ach chreidim gur suarach an t-ionadh sin agus muid ar ghearrógaí dubha na Nollag. Ba mhór ab fhiú é dhá mbeadh an lá casta féin. Dheamhan a n-aireodh duine síneadh ag teacht air aríst
 
dóirt
Bhí sé ag tabhairt phórtair uaidh anseo thoir faoin Nollaig ina dhórtadh. Is maith é Sasana ina dhiaidh sin. Mise i mbannaí gur beag a bhrabach atá le fáil ar an té a d'fhan sa mbaile. Beidh sé sin ina scráibín i gcónaí
 
Soiscéal Dhomhnach an Iúir an soiscéal is faide sa mbliain agus soiscéal Lá Nollag an soiscéal is giorra
 
Bhí siad ar meath tá mí ó shin agus mharaigh siad glac fhaoitíní. Bhain muid astu agus shaill muid iad. Shíl muid go mbeadh iasc againn go Nollaig. Ach mo chreach mhaidne. Ní raibh drabhlás ar bith iontu. Ní mó ná cheithre cinn a riarfadh an comhluadar — slán a bheas siad — sa turn. D'ith muid an ceann deiridh acu arú inné. Tá muid réidh le goirteamas aríst i mbliana, mar ní shroichfidh aon duine amach ann (ar an bhfarraige)
 
draoi
An bhfuil poitín le fáil ann ab ea? Tá an draoi. Bhí sé ina shnáth mara inniu ann ar aon chor. Bhí chúig iarraidh réidh ar an mbaile thoir, agus duine nó beirt eile ag déanamh. Má bhíonn easpa ann an Nollaig seo, ní easpa poitín é ar aon chor
 
dris
Bhí an dris chantalach sin thiar ag an S. ann, agus gan neart ag duine breathnú cam air nach mbuailfeadh gruaim é. Siúd é an diabhal a dteastódh an droimeáil uaidh go géar. Gheobhaidh sé é muis, má choinníonn sé na tithe ósta taithithe as seo go Nollaig. Tá dream a bhí i Sasana ag dul timpeall anois agus goin orthu ag tóraíocht achrainn
 
droim
Tá an lá caite thar droim agus gan déanta againn ó mhaidin ach cuid an bheagáin. Ach níl siar ná aniar sna laethanta seo — gearrógaí dubha na Nollag
 
Tá droinnín beag de dhúchán móna ansin thuas aige ar Ch. an Gh. agus ní chuirfidh sé thar an Nollaig choíchin é. Dheamhan tiomanta fód eile ag gabháil leis. Déanfaidh sé goid ansin. 'Sé atá deas air
 
druid 2
Dar príosta tá an Nollaig ar dhuird an bhaile faoi dheireadh — is gearr uainn í anois
+
dúil
Sin í an dúil mar siúd atá aige sin san ól. Cén uair a thaobhaíonn sé teach ósta? Uair nó dhó faoin Nollaig. Is beag de ghalamaisíocht a mhná a bheith ag caint mar sin: mar dhóigh de gur fear caifeach é. Tá baol air!
TUILLEADH (1) ▼
Níl a dhath maitheasa dhúinn a (ár) ndúil a bheith le Meiriceá an Nollaig seo. Tá Meiriceá réidh. Níl sciúrtóig ag teacht anois as
 
Thosaigh ceathrar againne cheana Lá Nollag ar ghalún fuisce poitín — mé féin agus P. agus S. Sh. Ph. agus L. Sh. Ph. – agus ní raibh deoir ann ag an dó dhéag a chlog an oíche i ndiaidh Lá Fhéil Stiofáin. Nach muid a chuaigh ina éadan go dúshlánach!
 
Ní dheachaigh sé as poitín ariamh go dtí an Nollaig seo — bhíodh sé aige