→
duilliúr
bainne (50+)
Chonaic mé ag dul Gaillimh í an lá faoi dheireadh agus feadhnach bainne aici i gcarr asail — ancard nó coire
→
caidéis
Deir siad gurb é S. Bh. ba chiontach léithe sin. Fuair sé caidéis di gan aon bhail ó Dhia a chur uirthi. Ba é ráite chuile dhuine go raibh drochshúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ón lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair agus a muintir ag strócántacht lena fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. agus é a thabhairt chun láithreach go gcuireadh sé bail ó Dhia fliuch uirthi.
→
cleite
"Bainne cíoch circe agus é a bhleán as adhairc muice agus cleite cait a chur dhá mheascadh" — sin é an leigheas a thug fear an chapaill bháin don bhean a raibh a clann buailte síos leis an triuch. Ba leigheas dofhaighte é!
+
Diabhal an féidir gur fataí cosnochtaithe a fuair sibh! Ar ndóigh thug sí braon bainne nó bealaíocht eicínt dhaoibh leob.
TUILLEADH (1) ▼
Is fhearr an bainne géar fhéin ná dhul dhá bplacadh suas cosnochtaithe.
→
céileog
Dheamhan loilíoch bhainne a bhí againn ariamh mar an chéileog sin. Shílfeá gur bainne dhá cheann a bhíodh aici chuile uair dhá dtiocfá dhá bleán.
→
cóineas
Is furasta dhóibh sin saibhreas a dhéanamh ar bhainne. Tá an cóineas Gaillimhe acu — tá siad buailte ar Ghaillimh.
+
→
bealach
Bíonn a mbealach sin don bhaile mór chuile lá, agus dhá cheann de ló amantaí, ag díol bhainne.
TUILLEADH (1) ▼
Caithfidh mé fanacht as a bhealach, arae tá sé bruite ar bhainne aige dhom.
→
beart
Ní bheadh beart ar bith ba chríonna dhuitse a Phat, ná a bheith imithe as seo, shula dtige M. Tá sé bruite ar bhainne aige dhuit, agus is ait a chruthós tú nó tabharfaidh sé faoi na fabhraí dhuit é.
San am ba mhó a raibh sé ag déanamh créatúlachta ar a chuid tionóntaí, leagadh dhá chapall é agus é ag fiach lá. Ón lá sin amach, níor ól sé aon deoir bhainne sláinte. Bhuail aicíd eicínt é dlúth ina dhiaidh, agus shaothraigh sé an bás go maith.
→
cuilín
Meas tú nuair a bhí mé ag ithe mo bhéile, nár thit cuilín shúí síos in mo chuid bainne. Tá an teach seo ina chiseach le súí
Is beag a bhí le déanamh agat a bheith chomh cuntasach sin léithe. Ní aireodh sí na cupla ceaintín bainne sin a thabhairt isteach duit.
+
→
beo 1
Ní mór dhuit a bheith beo bíogúil thairis sin. Lig tú an cat ar an drisiúr nó gur dhóirt sé an bainne.
TUILLEADH (1) ▼
Níl aon bhó beo is fhearr ag tál bhainne ná í.
+
Ní fhágfadh sé striog bhainne ag an mbó murach gur cuireadh biorach air.
TUILLEADH (2) ▼
Deir tú leis an suc de lao sin nach leagfadh smut ar aon deoir bhainne ó cuireadh an bhiorach air. Ach ólfa sé ar ball é, feicfidh tú fhéin air, nuair a theannfas an t-ocras leis.
Tá sé gráinithe ar an mbainne ó cuireadh an bhiorach air: is beag an tsásaíocht atá air nach bhfaigheann sé cead diúil.
→
bior
Deir siad an té nach mbeadh bior eanga air, dhá bhfaigheadh sé feoil chearc, smior mairt, nó bainne bó gamhnach ar feadh aon mhí amháin go mbeadh sé tite i bhfeoil ina dhiaidh.
+
→
blogam
Níl dhá bhlogam bainne ag an mbó le seachtain.
TUILLEADH (3) ▼
Tá bainne dhá cheann sa gcanna sin anois agus feiceann tú fhéin nach bhfuil dhá bhlogam ann. Ní fiú í a bhleán chor ar bith níos mó.
Fuair muid blogaimín de bhainne na heasóige agus chuir sé cuimhne an tsaoil as a (ár) gceann — fuair muid riar de bhainne dhubh na féile (poitín), agus ní raibh cúrsaí an tsaoil ag déanamh aon imní dhúinn uaidh sin amach.
Ar éirigh aon bhlogam de bhainne dubh na féile leat inniu.
Bhí sí ag ól an leanna go ndearna sí béiceadán di fhéin. Ansin shín sí siar ó chluais go rioball agus cailleadh í. Ba é an feall é, arae ba bhreá feiceálach an bhó í, agus an-bhó bhainne.
+
→
bólaí
Ní dhéanann siad aon rath cuir chor ar bith sna bólaí sin síos faoi Ghaillimh. Ag díol bhainne bhíonns siad i gcónaí.
TUILLEADH (1) ▼
Bíonn an-bheithígh bhainne sna bólaí sin síos faoi bharr na Gaillimhe.
→
aer
"An t-aer dearg thiar, gealach agus grian; An t-aer dearg ó thuaidh, bainne ag na buaibh; An t-aer dearg ó dheas, mil ag gach meach (beach); An t-aer dearg thoir, sneachta go fraigh" (ceathrú faidhlíochta ar an aimsir)
→
buail
Bhuail slaghdán é, agus as an slaghdán, tholg sé eitinn. Níor ól sé aon deoir bhainne sláinte ón lá sin amach.
+
→
buinne 1
Nuair a d'imigh an bainne dhi, thit canta as. Dheasódh fear stuama fós é.
TUILLEADH (1) ▼
Líon suas go buinne bruach dhom é. 'Sé an bia nua dhomsa bainne buí a fháil.
+
Má tá tusa ag iarraidh buinneán breá mná, bó bhainne agus scór punt, tá sí ansin thiar ag —.
TUILLEADH (1) ▼
Bhí buinneán mór de bhó bhreac agam anseo uair — dhíol mé le Máirtín Ó h. í — agus ba í an bhó bhainne ab fhearr í a bhí agam ariamh. Shílfeá gur bainne dhá cheann a bheadh aici chuile uair a dtiocfá dhá bleán.
→
airdeall
Bí ar t'airdeall féin anocht, mar tá sé bruite ar bhainne ag an dream seo thiar dhuit — fainic thú féin
Ní mór dhuit a bheith ar t'aireachas féin feasta, faitíos Thaidhg. Tá sé bruite ar bhainne aige dhuit.
→
airigh
M'anamsa fhéin go n-aireoidh siad an bhó sin má bhíonn aon cheo uirthi; gur hiomaí bainne a bhíodh aici.
→
anáil
An uair deiridh a raibh Ned Phatch ina éadan, caithfidh sé gur chuir sé anáil ghabhair faoi, arae níor ól sé aon deoir bhainne sláinte ó shin — tá sé ag imeacht as agus míshláinte ag teacht air ó bhí Ned Patch ina éadan.
→
faon-
D'fhága diabhal eicínt agaibh — crosaim aríst sibh! — an drisiúr fionnosclaithe agus chuaigh na cait isteach ann gur dhóirt siad an bainne. Slán a mháithreach! Is mór an scrios é, bainne a chur amú mar sin
+
→
feoil
Mil mheach (nó smior mairt), feoil chearc agus bainne bó gamhnach: sin í beatha an bhulaí
TUILLEADH (1) ▼
Smior mairt, feoil chearc agus bainne bó gamhnach a d'fhaigheadh Leadaí na Luatha fadó, agus ní raibh cinneadh ar bith leis. Tá an fheoil chearc thar cionn ach a fáil go deas bog
M'anam má leag Fionnbheara láimh ar aon duine ariamh gur leag sé air sin é. Tá faitíos orm nach n-ólfaidh sé aon deoir bhainne sláinte lena mharthain aríst
→
fogha
An fogha (an foghairt) is faide ón mbró agus bainne na bó a rug anuraidh. Sin í an bheatha a d'fhaigheadh na fathachaí: an gráinne is faide ón mbró agus bainne ná bó a rug anuraidh — deirtear go bhfuil plúr seanmheilte agus bainne bó seanbheirthe go maith agus tá sé tugtha síos i seanscéalta gurb in é a d'fhaigheadh na gaiscígh agus na fathachaí le spreacadh a chur iontu. Ach chuala mé údar eile leis, bíodh sé fíor nó ná bíodh: tá lása adhmaid taobh amuigh ar an mbró mhuilinn agus má airíonn tú an grán ag pléascadh ina haghaidh, tá an grán sin go maith. Pléascann an grán maith amach ón mbró. Sin é an fáth gurb é "an fogha is faide ón mbró" is fearr