Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: bean bhocht

→ caomhúint

Chuaigh fear thart anseo an bhliain cheana agus é gléasta mar a bheadh tincéara ann. Ar a chaomhúint a bhí sé i ngeall ar bhean bhocht eicínt a robáil agus a mharú thart síos. Dheamhan duine beo nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheireadh agus cuireadh príosúntacht lena ló air. Má cuireadh fhéin, ba mhaith an oidhe sin air, ná ar aon duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.

→ cothromacan

Dheamhan mórán díol trua í, má tá sí fhéin ag fáil cothromacan síne na huaire anois ó bhean a mic. Dheamhan leath an chirt a dhéanfadh sí léithe, dhá mhéad dhá ndéanadh sí uirthi, arae mharaigh sí fhéin an tseanbhean bhocht a fuair sí sa teach sin roimpi — máthair an fhir.

→ beart

Cailleadh bean bhocht i nGaillimh an lá faoi dheireadh agus d'fhága sí ionann is míle punt ina diaidh. Meas tú cén chaoi ar chruinnigh sí é ach ag iarratas ar dhaoine, léar (de réir) mar gheobhadh sí leithphínn agus pínn uathub. Shílfeá gur fada go ndéanfadh leithphínneachaí is pínneachaí míle punt ach tiomsaíonn brobh beart ina dhiaidh sin.

→ beo 2

Ó tháinig bean an mhic isteach faoi chaolachaí an tí aici, ní beo léithe a beo chor ar bith. Tá sí reicthe chuile phointe sa ló aici, an tseanbhean bhocht.

→ bior

Níl bior eanga ar an mbean bhocht, ach is suarach an t-ionadh sin agus lán an tí aici ar aon chéill. Níor bhris cearc an áil a heagán ariamh, agus sin é a fhearacht aicese é. Is geall le dhul ar a muirín an saothrú beag sin atá ag a fear.

+

→ bocht 1

Tá tú chomh luaineach le bean bhocht ar aonach (sin leathfhocal).

TUILLEADH (4) ▼

Tá sé ag imeacht chomh luaineach le bean bhocht ar aonach.

Tháinig bean bhocht chuig an doras agus d'iarr sí déirce in onóir Dé agus Mhuire.

Ó bhean bhocht a bhíodh ag dul thart anseo fadó a thóg mé na seanphaidreachaí sin.

Níor chuir sí bean bhocht ón doras ariamh gan lóistín na hoíche a thabhairt di.

→ foras

Ní fheicfidh tú suí forais air sin le do ló. Tá sé chomh luaineach le bean bhocht ar aonach

→ danra

Bhí an saol sách danra leis an mbean bhocht sin ar chuma ar bith. Cailleadh a fear agus d'fhága sé áilín lag lúbach uirthi agus gan aici ach na cupla garraí sin lena dtógáil. Shaothraigh sí an saol go maith an créatúr, ach tá na scorachaí anois inchúntach agus diabhal a n-aireoidh sí é feasta

→ deilbh 1

Chreidim go bhfuil an bhean bhocht deilbhthe amach le aghaidh an bháis. Is maith atá sí ag saothrú an bháis ar aon nós. Diabhal bréag nach maith

→ deilín

Ba mhinic a chuala mé deilín bacaigh fadó. Níl bacach ná bean bhocht ar bith dhá dteagadh faoin doras nach mbíodh deilíní acu, ach is beag na deilíní ná na bacaigh atá ann anois. An méid sin féin tá mé ceapadh nach mbíonn aon smid Ghaeilge acu

→ diabhal 1

Diabhal mé nach beag duit t'aistir a bhean bhocht?

+

→ dia 1

Go gcoinní Dia os cionn do pháistí thú a bhean bhocht! — le máthair clainne

TUILLEADH (1) ▼

Is dona a bhí sí beo ariamh an bhean bhocht. Chaith Dia an t-anam inti, sin é an méid

+

→ diaidh

Is lag lúbach an mhuirín atá ina diaidh — an bhean bhocht — máthair a fuair bás

TUILLEADH (1) ▼

Níl duine ar bith aici anois le dhul i ndiaidh an chapaill. Caithfidh an bhean bhocht a díol

+

→ doicheall

Deirimse leat gur iúd í leac an doichill. Fanadh chuile fhear as an bpríosún. Mar adeir an t-amhrán: "Siúd é an príosún agus ná téigí ann". Nach beag an scrupall a bhíos i bhfear ar bith a chuirfeadh bean bhocht isteach ansiúd. Tá siad ann. Chonaic mé iad. Duine ar bith a chaithfeas stráisiún ansiúd, tá a pheiriacha thairis

TUILLEADH (1) ▼

Bhí sí ró-antlásach ag an mbia. Chuir sí an iomarca suas in éindí, agus chuaigh sé lena hanáil síos píobán an doichill. Chinn sé uirthi é a chur aníos, agus sheas sé ina muineál. Thosaigh siad ag bualadh boiseogaí sa dromán uirthi, ach dheamhan maith a bhí ann. Ní rug an sagart ar an mbean bhocht. Cnáimh a bhí sa ngeampa feola a chuir sí suas, a chniog í. Is maith nár mhór do dhuine a bheith ar a airdeall féin ag ithe a bhéilí. D'fheicfeá daoine agus bheidís chomh huafásach sin aige agus nach ndéanfaidís ach a shlamairt. Is mór an chontúirt é sin go sábhála Dia sinn. Ar aon chor, ní bhíonn aon mhaith sa mbeatha leis an ithe sin a thabhairt uirthi

→ duifean

Duine gan chroí nach gcuirfeadh rud mar sin duifean air. Is beag an dochar dhuit a bheith leathchaillte a bhean bhocht

→ dán

Má tá i ndán is go dtiocfaidh sé timpeall sa saol go deo go gcaithfidh sé a theacht in mo líonsa, tabharfaidh mise an freagra céanna air agus a thug seisean ar an mbean bhocht sin, mar ní thuilleann sé a mhalrait

→ díol 2

Is tú díol na trua a bhean bhocht, ach ní aireoidh tú achar ar bith anois go mbí na gasúir — slán a bheas siad — inchúntach. Dhá bhféadthá crochadóireacht leat go dtí sin, bheadh agat

→ díonmhar

Dream an-díonmhar a bhí i muintir Ph. Mh. Mh. sin. Níor chuir a mháthair sin bean bhocht ón doras ariamh agus níor eitigh sí fear bóthair ná bealaigh faoi lóistín. Nach iad a thóg na G. bheaga sin chuile lá ariamh. Meas tú murach gurb iad an mbeidís beo. Bhí sé fánach acu

→ dúnárasach

Bhí an bhean curtha shul má chuala muid é. Duine dúnárasach ceart é siúd. Níor inis sé d'aon duine go raibh donacht ar bith uirthi nó go bhfuair sí bás. Nach raibh a fhios aige go bhfaighthí amach den bhuíochas é. Ach níor mhiste leis. Ní thabharfadh sé an oiread de do chroí dhuit ina dhiaidh sin agus go gcainteodh sé air. Sochraide bheag a bhí ann i ngeall ar a chuid dúnárais féin. Leath a raibh sé dlite dóibh, níor chuala siad smid fúithi go raibh an bhean bhocht curtha

→ dúradán

Níl de leigheas ar an dúradán sin anois ach a dhul go dtí bean eicínt a bhfuil bainne cíche aici agus blífidh sí cuid den bhainne isteach faoin tsúil agat, agus is beag an dúradán a fhágfas sin inti deirimse leat. Is minic a chonaic mé daoine dhá dhéanamh fadó, agus le gairid féin nuair a bheadh súil bhocht acu … Náire. Cén sórt náire. Ní minic fear náireach éadálach ar chuala tú ariamh é … Mura dté, fág mar sin í, agus feicfidh tú féin air go dtiocfá ann ar ball dá mbeadh breith ar t'aiféala agat

→ téigh do

Bhí cúigear nó seisear páistí marbha aici, agus fuair cupla naíonán eile bás uirthi. Bhí duine acu suas ina leathphataire mhaith shula d'imigh sé. Ní raibh siad ag dul di chreidim, an bhean bhocht

bean bhocht (28)