Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
faillí
ainmfhocal, baineann
1.
siléig; neamhshuim; neamhaird; moill.
+
Dheamhan fata a chorraigh sé as na poill anuraidh le faillí agus le siléig
Is iomaí faillí atá ag baint den cheann céanna. An bhfeiceann tú an teach atá aige agus gan díon deoir ann
TUILLEADH (3) ▼
Ní bheadh a fhios agat ab é fhéin nó an bhean is mó faillí. Ní chartfaidh sise an luaith den teallach, agus ní thabharfaidh seisean gabháil d'aon ghamhain nó go gcailltear air iad
D'fhan an méid sin sprémhóna gan tógáil i mbliana lenár gcuid faillí fhéin, mar m'anam go raibh neart ionú againn ach gur scaoil muid thar ar gcluasa í. Bíodh aice
Lig sé dhá chuid coirce titim dhá cheann anuraidh le ceann faillí. B'fhearr leis ina chodladh nó ag rámhóireacht soir agus anoir an bóthar.
·
Níl aon ghnaithe faillí a dhéanamh faoin scoil — gan aon lá cliseadh ón scoil; a dhul chuig an scoil acht agus áirid
Diabhal tada dhá mhúineadh sa scoil sin thiar. Tá faillí dhá dhéanamh orthu (ar na gasúir)
+
Ní maith an rud do dhuine muis a ghnaithe a ligean i bhfaillí (chun faillí)
Ní raibh tada i dtosach air ach drochshlaghdán, agus ligeadh i bhfaillí é gan fios a chur ar an dochtúr agus chuaigh sé in ainseal air
TUILLEADH (1) ▼
Dar brí an leabhair muise, níl aici an cíos a ligean i bhfaillí (gan a íoc). Má ligeann, is gearr go mbeidh an sirriam uirthi
+
hIarradh isteach é, agus ar ndóinín, níor leis ab fhaillí é: chuaigh sé isteach. D'airigh sé an fuisce istigh — ní dhearna sé faillí ar bith faoina dhul isteach
Fuair sé (asal) an dos tógtha as an mbearna agus níor leis ab fhaillí é gan a dhul isteach sa ngarraí agus taltú ar an gcur
TUILLEADH (3) ▼
Dhá bhfaighinnse aon ugach níor liom ab fhaillí é: bheinn deasaithe isteach faoin ascaill aici. Ach dheamhan ugach a fuair mé, ná cuid d'ugach
Ní tráth dhá fhaillí é, a dhuine sin. Bí amuigh. Is gearr go mbeidh sé ina dhíthrá. Ní fhanfaidh an taoille linn — tá againn crú a chur ina thosach agus an trá a thapú (le feamainn a bhaint)
Dúirt mé liom fhéin nár tráth dhá fháillí é, agus má bhí an bhean le n-iarraidh go raibh sé chomh maith a hiarraidh as láimh
+
"Is maith í an fhoighid ach is dona (is olc) í an fhaillí" — ba cheart do dhuine foighid mhaith a bheith aige ach gan rud a ligean i bhfaillí ná a chur siar rófhada
Ba cheart duit breathnú i ndiaidh na coise sin. Tá tú dhá buachailleacht rófhada. Is ceart di a bheith cneasaithe feasta, ach daighean cosúlacht fós uirthi. Téirigh ag an dochtúr léithe. Is maith í an fhoighid ach is olc í an fhaillí
TUILLEADH (2) ▼
Caithfidh foighid a bheith ag na daoine (againn) chreidim. Ní in aon lá a rinneadh an Áirc. Ach is maith í an fhoighid agus is dona í an fhaillí. Tá sé in am agam biseach a bheith orm feasta má tá aon bhiseach i ndán dom
Dheamhan ceo a thug an Government seo dhúinn ariamh agus ní cheal nár shaothraigh muid dhá chur isteach é. Ach b'fhéidir leis an aimsir go dtiocfadh maith eicínt uaidh. Tá sé ag dul buille rófhada mar sin fhéin. Is maith í an fhoighid, adeir siad, ach is dona í an fhaillí
2.
+
Bhí fios na faillí agamsa ar a theacht dom — bhí a fhios agam céard a bhí romham, cén fháilte a bheadh romham, céard a tharlódh, céard a dhéanfaí liom, céard a d’iarrfaí orm, cén cleas a d'imreofaí orm srl. Deirtear fios na faille freisin leis ach níl sé baol ar chomh coitianta le fios na faillí
Dhá mbeadh fios na faillí agam, is dóigh nach ngabhfainn ann. Ina dhiaidh a fheictear don Éireannach a leas
TUILLEADH (5) ▼
Ní raibh fios na faillí aige. Shíl sé nach raibh cleamhnas ar bith ann. ’Ar ndóigh dhá mbeadh a fhios aige go raibh, ní thaobhódh sé an teach ar a bhfaca sé ariamh
’Ar ndóigh ní shíleann tú gur isteach i dteach aicíde a bhuailfinn dhá mbeadh fios na faille agam. Bhuaileas a mhaisce, idir chlár is chuinneog
Bhí fios na faille ag J. ach sin rud nach raibh ag ceachtar againne. Ní inseodh sé dhúinn go raibh an dream thiar ag faire orainn le dual na droinne a bhualadh orainn. Níorbh fhearr le J. cleas dúinn
Dhá mbeadh fios na faillí agam ní chorróinn de mo theallach fhéin anocht. A theacht seacht míle bóthair chuig damhsa, agus gan romham ann ach cailleachaí agus seanfhir!
Ní raibh fios na faille agam, ach dhá mbeadh, dheamhan a n-íocfainnse é ach an oiread le duine. Shíl mise nár ghar a dhul ag margáil leis: nach sceithfeadh sé aon cheo den phraghas a bhí leagtha air. Ach fuair an chuid eile lascainí cheithre scilleacha

Féach freisin

fios

faillí in iontrálacha eile (29)

 
fios
Níl fios na faillí (faille) agam (fc. faillí)
 
colg
Ar an dá luath is a chonaic an madadh é, chuir sé colg air fhéin agus thug sé abhóg lena fhostú. Ach níor leisean (cat) ab fhaillí é, chuaigh sé de léim ghlanoscartha sa gcrann, agus anuas as sin ní thiocfadh sé dhá gcaiteá leis go maidin.
 
cora
An bhfuil a fhios agat cén chéad bhall a bhí romham thoir ann — M. T. Uí D. — agus mo léan níor leis ab fhaillí é gan cara chainte a chur orm.
 
Is deacair a chomhairleachan a thabhairt don cheann céanna. Bhí bealach maith cheana aige i Meiriceá, agus páí mhór, agus lig sé uaidh é le cion faillí.
 
D'ionsaigh air ag rúscadh an cheannaí (ceannaí mála) le buailteán an tsúiste, ach níor leis an gceannaí ab fhaillí é mo léan! D'fhostaigh sé an buailteán agus chuir sé cor ann gur bhris an iall le teann fuinnimh, agus tháinig an buailteán leis. Thug sé pléasc den bhuailteán d'fhear an tí ansin a shín é ina staic ar an urlár.
 
ailleog 2
Thug sé ailleog bhreá phoitín dhom agus níor liomsa ab fhaillí í a chur san áit ba chóir dhi.
 
amach
Má ligeann tú an bun amach le do chuid faillí an babhta seo, íocfaidh tú ann.
 
Thug sé leasainm orm, agus níor liomsa ab fhaillí é, agus thug mé leasainm air.
 
Ag comhaireamh na hanachain atá siad chuile lá san aer, ach sé a gcion faillí fhéin é — orthu fhéin atá an locht go gcailltear nó go mbasctar eallach orthu; ní thugann siad a ndóthain airdill orthu, nó ní bhreathnaíonn siad ina ndiaidh mar is ceart
+
anam
Nár fheice Dia fuíoll faoistin, faillí aifrinn, ná uireasa aithrí ar a anam!
TUILLEADH (1) ▼
Ná fág t'anam gan déanamh, pé ar bith cén fhaillí eile a bhainfeas duit.
 
Ba chiotach a d'fhága sé í: a fágáil ina seasamh ar a faobhar taobh istigh de chlaí. Ní raibh fios na faillí ag an bpáiste bocht nó gur mhartraigh sé é féin léithe (speal). Nach bhféadfadh sé a cur ar a béal fúithi i gClaise eicínt — rud a bheith ina seasamh i gcaoi is go mbeadh an lann nó an béal nó an chuid a mbeadh an faobhar air ag freagairt nó ag gobadh suas
 
Is maith í an fhoighid ach is dona í an fhaillí (fc. faillí)
 
fáth
Níor thug sé fáth ar bith dhom. M'anam dhá dtugadh nár liomsa ab fhaillí é. Bhí mé ag faire air
 
deara
'Sé an chéad uair ar thug sí faoi deara go raibh rud eicínt ag dul di an lá ar cuireadh SeanMh. Ar éigean a rinne sí an baile an lá sin le pian ghártha a tháinig ina taobh. Dhá dtéadh sí roimhe an uair sin féin, bhí aici, ach d'fhága sí mar [...] cion faillí, go dtí ráithe ina dhiaidh sin
 
Rug sé greim deasóige orm agus shíl sé cor a chur inti. Níor liom féin ab fhaillí é. Thug mé mo sheandorna leis an gciotóig faoi pholl na cluaise dhó
 
deis
Tá sé ar dheis na glóire anocht, agus má tá féin, is maith a shaothraigh sé í. Níor lig sé faillí in aifreann ná in urnaí ariamh
 
Chaith muid an oíche ag dilleoireacht leis le amhrán a rá, ach dheamhan rá. Ní abródh sé tada ach ag nathaíocht leis sa gcúinne. Ní leis ab fhaillí é muise an ghloinín fuisce a ligean siar. Níor chall aon dilleoireacht a dhéanamh leis fúithi sin
 
Má tá sé de dhliteanas ort, ní ligfidh siad siúd aon fhaillí ina ngnaithe. Tiocfaidh leota de pháipéar amach agat, agus leota agus leota eile agus próis faoi dheireadh — nó go n-íoca tú é. B'fhearr do dhuine a bheith crinnte leis an lá cairde le haghaidh rudaí den tsórt sin ná a ligint thairis. Is ag tarraingt trioblóide air fhéin a bhíos sé
 
Tá sé chomh doghrainneach le aon Chríostaí dhá bhfaca mise ariamh. Má théann beithíoch thar claí isteach ar a chuid, is olc an peata é. Diabhal níos measa. Bhí diabhlánach de bhó bhradach agam anseo uair. Le M. Ph. Uí Dh. a dhíol mé í, agus mé reicthe aici ag dul i mbradaíl. Bhí an-tseasamh ag a raibh ar an mbaile léithe. Níl lá ar bith nach dtéadh sí ar dhuine eicínt, agus ba mhinic a rinne sí foghail freisin. Ach le chuile chamánaí ar chuma ar bith, ní dheachaigh sí airsean ach lá amháin. Bhí maolbhearna leagtha i gclaí Gharraí an tSléibhe an áit a raibh siad ag cur isteach coirce as an lá roimhe sin, agus ní mórán tógáil a thug siad uirthi. Casadh an bhó ann ar chaoi ar bith. Níor léithe ab fhaillí é ar ndóigh. Isteach léithe ar an gcoinleach, áit nach bhféadfadh sí mórán millteanais a dhéanamh. Ní raibh sí chúig nóiméad ann nuair a rug sé uirthi. Rinne sé a sheacht míle dícheall í a bhascadh, ach bhí sí siúd í féin sách aigeanta. Anuas leis anseo ina thine bhruite ag fuagairt foghlach agus dlí orm féin de ghorta gharta. 'Sé a thug fúm. D'éist mé féin. Ar ndóigh, mar adeir an fear fadó, bíodh an chluais bhodhar ag fear na foghlach. Agus bhí na seacht ndiabhail ar an mbó. Ach ina dhiaidh sin agus uileag, scáth ar mhill sí airsean, bhí aige a ligean thairis. B'fheasach dó go raibh fúm a díol ar aon nós, ach a bhfaighinn an té a thógfadh uaim í. Ach tá sé chomh doghrainneach sin agus go gcaithfeadh sé an ailp sin a bhaint asam faoi gur tangaíodh (teangmhaíodh) chor ar bith leis féin
 
dona
Is maith í an fhoighid, ach is dona í an fhaillí (fc. foighid)
 
Isteach liom ag déanamh aicearra má b'fhíor dhom féin, ach ba in é an t-aicearra a fhóbair a theacht daor orm. Bhí mé siúl liom de réir mo choise trasna na páirce agus gan fios na faillí agam, nuair a chonaic mé an tarbh. Chuir sé smut air féin agus thosaigh sé ag búiriúch. Thug mé féin do na boinn é, ach níor leis-sean ab fhaillí é: thug sé an dubhscríb in mo dhiaidh. Rinne mé féin ar mhaolbhearna ach chuaigh sé idir mé agus í …
+
déan 1
Rinne sé faillí
TUILLEADH (2) ▼
Ná déan aon fhaillí
Tá sé ag déanamh faillí (éagóir, anchaoi, mínós, mísc srl.) air
 
dóigh 1
Thosaigh sé do mo cheisniúsa os comhair an phóilí, mar dhóigh dhe agus nach raibh sé féin ann chor ar bith. Sin é an cluanaí agat. Ach ní liomsa ab fhaillí é. 'An gcuimhníonn tú,' arsa mise, 'an t-am a raibh an bheirt againn ag binn an sciobóil?' Ba in é an gléas air
 
dúch
Deir siad nuair a bhíos bric eile ar a thí gurb in é an uair a dtosaíonn an láimhíneach sin ag cur dúigh uaidh. Ní fhágann sé míor meacan den fharraige ina thimpeall nach mbíonn faoi dhúch aige. Ní léir don iasc eile ansin é. Bhí mé fhéin agus máistir scoile a bhí anseo thuas ar leave tigh J. amuigh ar meath an bhliain cheana. Ná raibh ann mura mbuaileann ceann acu é. 'Caith amach é i dtigh diabhail,' adeirimse, 'ní eallach ar bith é sin le bheith dhá bhuachailleacht sa gcurach.' Diabhal caitheamh! Ag déanamh iontais de na dathannaí a bhí air a bhí sé. 'Oibrigh ort a bhuachaill,' arsa mise i m'intinn féin, 'ní móide go mbeifeá chomh dathúil ar ball.' Ach níor bhac mé níos mó leis. Tháinig muid isteach sa gcaladh ansin thíos. 'An bhfuil tú ag brath ar an t-ógánach seo a thabhairt leat,' adeirim féin, agus theann mé siar scaithín ar an trá. 'Caithfidh tú treabhadh nó tiomáilt a dhéanamh, mar tá cúram orm an churach a chur suas.' Ní raibh fios na faillí aige. Beireann mo dhuine bocht ar an láimhíneach, agus ní leis an láimhíneach ab fhaillí é; scaoil sé scuaid as agus bhí an trá faoi dhúch aige suas go dtí an leicín shleamhain údaí sa meathdhuirling. Níor thaobhaigh mo dhuine na curachaí uaidh sin amach
 
Bhí dul orm, agus bhí a fhios agam go maith go raibh. Ní raibh a fhios agam ó neamh go néal céard ab fhearr dom a dhéanamh. Dhá bhfaigheadh sé ar an talamh mé, ní fhágfadh sé aon chnáimh in mo chorp gan leonadh. Dheamhan easna dhíom nach ndeachaigh i muinín mo chroí agus mo chruite, ag iarraidh mé féin a bhaint as greim. Agus bhaineas. Seo liom siar i ndiaidh mo chúil. Thug mé cor. Chuaigh seisean tharam amach de rite reathach. Níor liom féin ab fhaillí é. Tarraingím mo sheanchic air — isteach ansin ar an gceathrú …
 
Is maith í an fhoighid, ach is olc í an fhaillí. Tá faitíos orm go bhfágfaidh tú thú féin nó nach mbeidh aon mhaith dhuit a dhul romhat féin. Tá an rud sin anois ag dul duit leis an fhad seo, agus gan cosúlacht ar bith air imeacht