→
diogáil
feamainn dearg (47)
→
fothram
Ní féidir gurb in fothram gaoithe sa doras iata. Feamainn dearg! Nár ba slán ceoil dhuit anois mar ghaoith! Ní iarrfadh muid aon fheamainn dearg go ceann seachtain eile
→
fálach
Breathnaigh ar na claíochaí faitíos na fálach thuas. Tá an bhratainn sin thíos taithithe ag an gcladach d'acht is go háirid, i ndiaidh feamainn dearg, agus leagfaidís bearna ann ar an bpointe. B'aisteach go dtáinig siad (na beithígh) anois le trí lá i ndiaidh a chéile. Murach go bhfuil bearna leagtha ann, ní chorróidís as an ngarraí
Tá cantáil ar fheamainn dearg ar an saol seo — tá fuadach uirthi; tá faire uirthi; tá go leor dhá hiarraidh.
→
ceal 1
Mura bhfuil feamainn dearg aige, ní cheal a shaothraithe é, arae dheamhan lá beo nach gcaitheann sé stráisiún thíos ar bharr na corraí.
→
cleite
Tá sé ag cinnt orm abhras ar bith a bhaint as an gcleite cainte atá oraibh. Breá nach ag caint ar fheamainn dearg, nó ar phósaíochaí, nó ar earrach a bheadh sibh?
→
clóic
Dhá mbeadh an lá ag caitheamh sceana gréasaí, ní chuirfeadh sé aon chlóic air siúd ach feamainn dearg a fháil le tógáil.
+
→
curásach
Shílfeá nach bhféadfadh an cúl sin curfhásach a dhéanamh mar a rinne sé agus a ndeachaigh de leasú air. Agus bhí sé seanleasaithe freisin. Ach 'sé an chaoi a bhfuil sé, tá an talamh maraithe ag feamainn dearg.
TUILLEADH (1) ▼
An fheamainn dearg a rinne curásach den áit sin — an fheamainn dearg, agus gan leasú ar bith eile a chur ina haice
Is aibéiseach an cheird do dhuine a bheith ag plé le feamainn dearg ar an aimsir seo — ní luífeadh do chroí léithe; bheifeá ina héadan, agus ní maith a thiocfadh sí leat
Óra a dheartháir mo chroí thú, bhí an cladach ina bhruithshléacht aige inniu, ag gabháil le cuthach faoi fheamainn dearg agus ag rá gur tógadh a roinn fhéin
→
airiúil
Ba talamh an-airiúil é an geadán sin ach tá sé maraithe aige le feamainn dearg nuair nach gcuireann sé leasú ar bith eile air ina haice. Ídíonn an iomarca den fheamainn dearg sin an talamh uileag. Dónn sí é.
→
airde 2
Mura mbí aon tsop isteach le airde láin tráthnóna, ní thiocfaidh aon fheamainn dearg ar an ngairfean seo.
Is suarach an chaoi aige a bheith ag forcamhás ar shnáithín feamainne na baintreabhaí sin. Murach gur dearg antlachán é, ní bheadh (forcamhás = ag faire, ag tnúthán le)
+
→
feamainn
Feamainn dearg — dath dearg atá uirthi. Teagann sí isteach sa mbruth faoi thír ar feadh na bliana le cóir ghaoithe. Baineann oibriú na farraige de na leacrachaí agus de na bráideannaí domhaine í. Copógaí móra dearga a bhíos inti agus slata mara agus cuailleachaí thríthi. Cuirtear amach ina seanleasú ar an talamh í ó mhí Dheireadh an Fhómhair, ach fóineann sí do leasú ar bith
TUILLEADH (3) ▼
Bhí sé ag sciobadh feamainn dearg le trí mhaidin — a dhul sa gcladach de shiúl oíche nó deireadh oíche agus an snáth a scoilteadh i dtosach ar aon duine eile. Bheadh sé agat uilig ansin duit féin, agus ní fhéadfadh aon duine a dhul ina bharr ort. Ach roinntear an fheamainn dearg in áiteachaí fós. Ceaptar a chion féin do gach duine de réir fairsinge a chuid talúna, agus caitear crainnte ansin uirthi.
Dónn an fheamainn dearg sin an talamh ar fad. Ní bhíonn uirthi ach spogáin d'fhataí
Níl dosán feamainn dearg ann, théis a raibh de ghaoith aneas ann le seachtain.
→
istigh
Ní bheidh iamh ná foras air istigh (sna flaithis) má chloiseann sé go mbeidh aon snáth feamainne dearg isteach — duine a bhíodh i gcónaí le cladach ar thóir feamainne, agus bhí sé básaithe anois. Ba mhian leis an gcainteoir a thabhairt i gceist as greann, go ngreamódh tóir na feamainne dó ar an saol eile chomh maith leis an saol seo
+
→
íochtar
Chonaic mé Ned Pheaits ag dul soir le íochtar. I ndiaidh feamainn dearg a bhí sé is cosúil — chuaigh sé soir sna garrantaí atá le hais na farraige; na garrantaí is faide síos ar an mbaile
TUILLEADH (1) ▼
Chuaigh sé siar le íochtar tráthnóna deireanach. Súnás (saobhnós) feamainne dearg a bhí air déarfainn (fonn cráite feamainn dearg a fháil)
→
failligh
Ba mhór an t-ionadh muis gur fhailligh sé an fheamainn dearg inné. Dheamhan a raibh sé thíos ag an gcladach chor ar bith, théis nach raibh de leathrann aige ach í le coicís
→
dealg
Ní dealg chor ar bith é ach fleasc a chuaigh faoi m'ionga an t-am a raibh mé ag plé leis an bhfeamainn dearg. Cé beag dhom a dhonacht arsa tusa. Mar a chéile an ball séire agus a ghiolla. Tá gor faoi ionga anois déanta aici ar chaoi ar bith
→
deifir
Cá'il mo dheifir ag dul ab ea? Nach bhfuil airde crann loinge d'fheamainn dearg sa gcaladh!
+
→
deis
Tá deis mhaith ar an bhfeamainn dearg ansiúd aige agus é buailte ar an gcladach. Má tá féin, dar príosta ní leis a éiríos sí i gcónaí
TUILLEADH (3) ▼
Má theagann sé ar mo dheis seanleasóidh mé an garraí sin i mbliana. Ach ní móide go dtiocfadh. Is iomaí cruóig eile orainn, agus b'fhéidir nach dtiocfadh an fheamainn dearg an-chóiriúil
An té atá ar a dheis anois le dhul ag seanleasú leis an bhfeamainn dearg seo, tá leis. Féadfaidh maicín S. a tapú. Bíonn sé os cionn a chuid oibre i gcónaí. Is ait an saothraí é
Tá dola feamainn dearg istigh adeir tú. Is tú atá ar do dheis aici anois. Measaim nach mbeidh aon duine le dhul ina béal ort. Tá chuile dhuine róchruógach le na fataí
→
diogáil
Is dóibh is furasta a bheith diogáilte. Ní comórtas ar bith dhuitse máistrí scoile ná póilíos: dream a fhéadfas leath an lae a chaitheamh dhá ngléas féin. Ach an té a chaithfeas a bheith thíos i gC. an U. leis an deargmhaidin ag sciobadh feamainn dearg (ní bhíonn aon tuiseal ginideach ar an gcuingirfhocal sin feamainn dearg), bíonn rud ar a aire thar is a bheith dhá dhiogáil féin. Tá an obair sin ceart go leor Dé Domhnaigh, ach ní fheileann sí Domhnach is dálach. Má fheileann, ní don talmhaí é
→
dlí
Níl dlí ar bith ar fheamainn dearg — féadfaidh chuile dhuine a tógáil; ní le duine ar bith go háirid í
→
dlúsúil
Ní bheadh a fhios ag duine cé is dlúsúla an fheamainn dearg ná an mhóin. Mura mbaintear an mhóin, beidh na daoine ina mbambairne ag iarraidh a bheith dhá triomú amach anseo agus an ghrian maolaithe; agus mura dtapaí muid an fheamainn dearg, dheamhan is móide sop a thiocfadh aríst i mbliana. Tá duine idir ord agus inneoin i gcónaí
→
Domhnach
Go bhféacha Dia ort! Ní mná talmhaithe iad sin, ach cailíní Domhnaigh. Dhá leagthá scátháin agus boscaí púdair acu, ba é a mbuac é. Is cam a bhreathnóidís ort déarfainn dhá n-iarrthá orthu a dhul ag tarraingt fheamainn dearg lena ndroim
→
dosán
Dheamhan dosán seanleasú amuigh agam i mbliana thar is ariamh. Fuair mé drochruaig an t-am a raibh an cladach ag cur thar maoil le feamainn dearg. Caithfidh mé feamainn a cheannacht an t-earrach seo, arae níl in mo chuid feamainn dubh ach fás bliana
→
draoi
Tháinig an draoi feamainn dearg anuraidh. Bhí airde crann báid di sa gcladach agus lobh a leath; cheal gan na daoine a bheith in ann freastal di. Ná bac le seanleasú anois ó thosaigh an táirm seo: ag déanamh bóithrí
→
duifean
Tá fuacht agus duifean orm ag streachailleacht sa gcladach sin ó dheargadh na maidne. Dheamhan trí mhallach maith feamainne agam ina dhiaidh sin théis mo shaothair, ná cuid dhá bhfuil
→
dán
Dhá gcuirtheá leasú ar an ngarraí dúrabháin sin thíos le cladach agat, ní raibh sé ar dhánta na talúna ariamh aon swedes mar a bheadh ann. Ach is beag an mhaith an dearg (feamainn dearg). B'fhearr duit daithín feamainn dubh ná ar thug tonn ar thrá den dearg
+
→
dóigh 1
B'ait an dóigh fataí é an cúl thoir sin roimhe seo, ach dar leat, níl tabhairt ar bith fanta ann, murab é an síorchur atá dhá spíonadh. Is olc é an iomarca den fheamainn dearg sin freisin. Dónn sí an talamh uileag
TUILLEADH (1) ▼
Níor dhona an dóigh chor ar bith anois dúinn na bruachannaí a leagan as láimh. Is gearr go bhfeice tú meall feamainn dearg sa gcladach agus ní hin é a (ár) dtráth a bheith ag leagan bruachanna. Feictear dhom nach bhfuil am ar bith is cóiriúla lena leagan ná ar an aimsir seo
→
dóigh 3
Cén chaoi a bhféadfá gan do chuid fataí a bheith ina ngruth. Tá an talamh dóite agat le feamainn dearg. Talamh ar bith atá dhá leasú le feamainn ar a haghaidh féin, is talamh dóite é