→
dia 1
leas (62)
Séard a déarfainnse leat a dhéanamh ar chaoi ar bith má tá do leas ar Dhia, gan an áit sin a thaobhachtáil níos mó. M'fhocal duit go gcuirfí dallach dubh ar an nGadaí Dubh ansin. Ach oibrigh ort go bhfeice tú …
→
damba
Chuir siad damba ar an abhainn sin thiar mar dhóigh dhe go gcuirfidís ag lasadh an S. le solas í. Níor chuala mé aon cheo faoin solas ó shin, ach cloisim gur mór an leas do shaighdeoirí an damba. Ach arsa tusa, ní theagann síon i dtír nach fearrde duine eicínt
→
daor 1
Is daor an iarraidh í sin, ach b'fhéidir gurb é mo leas é. Ní scarfainn leis an aon a hairt mar sin féin dá mbeadh sórt cosaint ar bith agam uirthi, ach bhí sí feidheartha
→
deachma
Tá maith le chuile shórt sa muic. Níl scioltar thuas ar a craiceann go dtí an chrúibín féin nach gcuirtear caitheamh ann. Ach is mór atá ar chaora agus ar mhart nach bhfuil de leas ann ach a chaitheamh ag an deachma. Geir na caorach cuirim i gcás. Déanann sí anraith ceart go leor, ach cé a d'íosfadh í. Chuirfeadh sí col orm féin. Ní fhéadfainn breathnú uirthi, ní áirím blaiseadh di. Is duine an-éisealach mé ar aon chor
Mura n-athraí tú béasa, tá faitíos orm, sábhála Dia sinn, nach í an dea-chríoch a bheas ort. Ná bac le inín ar bith a ghabhfas thar chomhairle a hathar agus a máthar. Ní hé bara a leasa atá fúithi
→
deacrach
Faraor ghéar dheacrach gur thug mé aird ar bith air. Ach níl a fhios ag duine céard é a leas
+
→
déan 1
Déan do leas
TUILLEADH (3) ▼
Go dtuga Dia dhuit do leas a dhéanamh ar aon chor
B'fhearr le chuile dhuine go ndéanfadh sé a leas ná a aimhleas
Duine ar bith a thabharfas comhluadar di sin, ní dhéanfaidh sé a leas
→
deara
Is gránna an chaint atá ort. Má thugann tú faoi deara dhuit féin a bheith ag rá cainteannaí gránna mar sin, greamóidh siad duit agus cinnfidh ort éirí astu amach anseo. Déanfaidh tú do leas, má ghníonn tú aithrist ar chlann T. Sh.!
In ospidéal na Gaillimhe a bhí sé faoi dheireadh, ach ní raibh siad in ann aon leas a dhéanamh dhó ann
+
→
deis
Tapaigh do dheis a mhic ó. An té a ligeas a leas ar cairde, ní fearrde go minic é. Dhá bhfaighinnse do dheis, is fada go liginn uaim í — is fada sin
TUILLEADH (1) ▼
Bíodh foighid agat. Tiocfaidh sé ar do dheis uair eicínt iarraidh a thabhairt dó, agus ná lig do leas ar cairde ansin. Tabhair dhó go trom tairbheach é
→
deoch 1
Ní thabharfadh sé deoch den uisce dhuit dhá mbeadh a fhios aige go mba rud é a dhéanfadh leas duit; ní thabharfadh sé deoch an uisce dhuit srl.
+
→
dia 1
Go gcuire Dia ar mo leas mé, níl a fhios agam céard is fhearr dom a dhéanamh! — nuair a bheadh duine idir dhá chomhairle faoi rud a dhéanamh
TUILLEADH (2) ▼
Go gcuire Dia ar do leas thú a mhic ó!
Lig dom fhéineacht má tá do leas (t'ádh) ar Dhia (fc. leas)
+
→
diaidh
Dhá bhfanainn go dtí ina dhiaidh sin, bhí agam, ach níor fhan. ina dhiaidh a fheictear don Éireannach a leas i gcónaí
TUILLEADH (1) ▼
Fainic anois a dtiocfá i ndiaidh do mhullaigh ann. Tabhair ionú dhuit féin, agus ná bí in aiféala aríst. Ina dhiaidh a fheictear don Éireannach a leas. Níl aon mhaith san obair sin. Do leas romhat agus go mbeire tú air mar adeireadh M. Ph. Mh. fadó
→
diogáil
Caitheann na saighdiúir sin an-ghiogáil a choinneáil ar a gcuid éadaigh i gcónaí. Breathnaítear orthu chuile mhaidin, agus má bhíonn bunchleite isteach ná barrchleite amach iontu, faigheann siad garbh é. Níl aon fhear in do thír nárb é a leas seal a chaitheamh san arm. Bhainfeadh sé an místuamacht astu ar chuma ar bith, baineadh sé tada eile astu nó ná baineadh
→
díogha
Níl an deoraí féin aige ansin ach duine a fuineadh agus a fáisceadh amach as an díogha. Tá a chomharthaíocht lena chois. An oíche ar chuir muintir Ch. na R. achrann ansin thiar air, bhí claimhe den dream sin in éindí leis. Céard a rinne siad. Baint as ar fad agus a fhágáil ansin go maródh muintir Ch. na R. é murach gur casadh mac Sh. Bh. agus cuid de mhuintir an Bh. L. ann. Chuir siad sin siúl ag imeacht acu. 'Siad a bhí deas air. Dar príosta muise níor chomaoin dóibh J. a shábháil ach oiread. Nuair a bhí deis aige leas a dhéanamh dhóibh, is mó a chuir sé as ná ann dóibh
→
díth
Tá díth na céille ort má phósann tú fós. Tá sé luath go leor agat. B'fhéidir gur aiféala a bheadh ort nuair a bheadh sé deireanach agat. ina dhiaidh a fheictear don Éireannach a leas
Rinne tú do leas ar chaoi ar bith agus gan an diúilicín de ghamhainín siúd a cheannacht. Níl sé ach ag dul chun meatachais chuile lá dhá bhfuil sé a chaitheamh. Chuirfeadh sé cantal ort a bheith ag breathnú istigh sa ngarraí air
Ná bac leis an seanchlár diúirinneach sin. Dheamhan leas a dhéanfas sé sin go deo, mura gcaiteá ar chúla na tine é, agus is dona ansin féin é
+
Dhiúltaigh sé iad féin agus a dteach ar fad. Ach ní dhearna sé in am é. Cúig bhliana roimhe sin a bhí aige a dhéanamh. Dhá ndéanadh, ní bheadh drochrath ar a chuid mar atá. Ach ina dhiaidh a feictear don Éireannach a leas
TUILLEADH (1) ▼
Sceanadóirí bradacha nach mbeadh lá carghais orthu an tsúil a bhaint amach as do cheann! Fan uathu má tá do leas ar Dhia, nó, mura bhfana, beidh scéal agat air!
Ní col ceathracha dlisteanacha iad. Leas-chol ceathracha iad. Nach leasdeartháir agus leasdeirfiúr P. agus S. Sin é ansin
→
dlús
Níl dlús ar bith againn le teach a fháil déanta. Dhá mbeadh scioból déanta, 'sé ba ghaire do leas
→
dlúsúil
Hé brí céard a dhéanfas tada, níl rud ar bith chomh dlúsúil leis an tae. Dhá dteagadh fairsingeacht ar an tae, diabhal mé go mba mhór an leas do na daoine. Tá an tae an-spreagúil
Chaith sé an lá ag dochtúireacht ar an mbó, ach má chaith féin, sin é a raibh dhá bharr aige. Chinn air aon leas a dhéanamh di
→
dóigh 1
Ní bhfuair mé an bicycle, agus ní bhfuair mé an dóigh. Tá sé siúd chomh daoithiúil lena bhfaca tú ariamh. Dhá gceapadh sé go mba rud é a dhéanfadh leas dom choinneodh sé uaim é d'aon uaim amháin. Ní hé ba mheasa ach mise a chuaigh dhá iarraidh air agus a fhiosacht dom nach bhfaighinn é
+
→
doiligh
An rud is doilí le duine b'fhéidir gurb é a leas é; an rud is doilí le duine ná a bhás, b'fhéidir gurb é clár a leasa é — an rud is luar (measa) le duine ná a bhás b'fhéidir gurb é lár a leasa é (a leas); an rud is deacra nó is cráite nó is mó a théas chois croí ar dhuine. B'fhéidir gurb in é an rud is mó a rachadh chun sochair dó. I dteannta na leagan réamhráite, tá an leagan seo freisin ar an seanfhocal céanna: níl a fhios agat an rud is doilí leat nach é do leas é. "Níl a fhios nach mar is doilí is fearr, cé gur deacair a rá gurb ea"; "Níl a fhios nach mar is dona is fearr agus is doiligh a rá nach ea" — b'fhéidir gurb é an rud is mó a chuirfeadh drogall, leisce, easonóir nó brón ar dhuine an rud is mó a rachadh chun tairbhe nó chun suime dó faoi dheireadh thiar thall
TUILLEADH (5) ▼
Sin é an chaoi a mbíonn sé. Tá fhios agamsa go maith nár thaitnigh leat a dhéanamh. Is beag a thaitneodh liomsa a dhéanamh ach oiread leat. Ach ar chuala tú ariamh é: an rud is doilí le duine ná a bhás, b'fhéidir gurb é clár a leasa é
In aghaidh a chos a tugadh siar ann é. Ag dul isteach sa séipéal féin bhí sé ag loiceadh, agus b'éigean do thriúr a chur isteach don bhuíochas. Ach le chuile chamánaí phós sé í, agus dar príosta ón lá ar phós, bhí rith an tsonais air théis go mb'fhurasta cur chuige roimhe sin. Sin é é. Níl a fhios agat an rud is doilí leat nach é do leas é
Ní raibh aon bhanbh ar an margadh is lú a raibh cosúlacht údair air ná é. Déarfá lena fheiceáil nárbh fhiú deich triuf é. Ní cheannódh sé ar a bhfaca sé ariamh é murach nach raibh sé in ann ní b'fhearr a dhéanamh. Ach féacha ina dhiaidh sin gur maith a chruthaigh sé. Bhí moladh mór ar na bainbh ar tugadh an t-airgead mór orthu. Ach bhuail an droch-cheann amach uileag iad. An rud is doilí le duine b'fhéidir gurb é a leas é
Chonaic mise S. Ó. B. a bhí thoir ansin. Ní chuirfeadh fear agus píce amach go Meiriceá é. Ba luar leis ná a bhás corraí amach ón mbaile chor ar bith. An lá a raibh sé ag dul soir go Meiriceá, bhí sé ag gol agus ag gárthaíl, agus ag stróiceadh an uair sin féin, ag iarraidh fanacht sa mbaile. Ach cuireadh ann in aghaidh a chos é. Dheamhan fear a chuaigh go Meiriceá ariamh is fhearr a rinne cúis ná é. Meas tú an dtaobhódh sé anall anois. Baol beag air. Is dóigh nach mbreathnódh sé anois ar dhaoine dona. Nach bhfuil mac leis ina bhreitheamh adeir siad. Dúirt an té adúirt é agus diabhal focal bréige a rinne sé: an rud is doilí le duine ná a bhás, dheamhan a fhios aige nach é clár a leasa é
An rud is doilí le duine ná a bhás, cá bhfios dó nach é lár a leasa é. Is minic a chuala tú ariamh é. Ba in é a fhearacht ag Bríd é. Bhí a muintir ag iarraidh a cur soir tigh J. Ph., agus bhí gráin an tsaoil aici air, arae bhí sí "ag comhrá" le mac a bhí anseo thiar ag C. Ní Ch., agus séard a bhí sí féin ag iarraidh a dhéanamh éalú leis go Meiriceá. Ach fuair a muintir amach uirthi é, agus théis go leor anonn is anall chuaigh sí tigh J. Ph. Níl aon bhean sa taobh seo go Gh. inniu atá ina suí chomh te léithe. Tá deis agus talamh aici. Tá postaí ag a clann. Déarfá go raibh an t-ádh uirthi ceart. An fear a bhí sí féin ag iarraidh a phósadh, maraíodh i Meiriceá é leathbhliain théis a dhul ann dó
→
dóirt
Ní chónóidh an t-áibhirseoir seo thíos go ndóirteadh sé fuil. Ní hiad barúintí a leasa atá faoi le fada an lá. Dar fia muise, má bhíonn bás ná bascadh aon duine air, íocfaidh sé ann go daor dochrach. Ní hé an saol atá anois ann a bhí ariamh ann. Má ghníonn tú an choir ídeofar ort é
→
donaigh
Donóidh sé sin duine eicínt sula n-éirí sé as. Is furasta a aithinte nach í bara a leasa a bhí faoi an lá ar thosaigh sé ag tabhairt chomhluadair don bhithiúnach seo thoir. An bhfuil a fhios agat céard a rinne siad an oíche cheana: a dhul isteach go dtí seanN. bhocht agus an cúpla tosaigh dhá phlioncadh eatarthu. Murach T. Sh. a casadh isteach, dheamhan deoir a d'fhágfaidís ann
+
→
doscúch
Is aisteach an rud é an duine doscúch. Tá sé in ann dea-chomhairle a chur ar an té a ghéilleas dó, agus gan comhairle ar bith aige dhó féin. Comhairle an duine doscúch, ar chuala tú ariamh é. Bhí sé ansin thiar — M. T. An sagart féin ní chuirfeadh comhairle a leasa ar dhuine chomh maith leis, agus ina dhiaidh sin féin, ní raibh fear ar bith le fáil ba mhí-ásaí ná é. Chaith sé a shaol ar fad le drabhlás agus le díth céille
TUILLEADH (1) ▼
Má tá barúintí do leasa fút, glacfaidh tú comhairle ó dhuine dhoscúch agus éireoidh tú as an obair sin, agus tabharfaidh tú aire do do gheadáinín talúna. Ní hí comhairle t'aimhleasa a chuirfinnse chor ar bith ort. Tá a fhios agat sin. Chaith mé coraintín freisin ag imeacht leis an obair sin, ag fóint don tír má b'fhíor dom féin, ach is beag aird a bhí ag an tír orm nuair a bhí mé i ngéarchall. Meas tú ar chúitigh an tír mo chaillteamas liom. Chúitigh muis! Ní chúiteoidh ná leatsa. Is beag an baol uirthi. Mar adúirt mé cheana leat, is measa dhuit do gheadáinín talúna ná an tír. Dhá laghad é, 'sé a bhfuil de shochar agat é
→
drámh
Tá siad féin íoctha go maith leis anois. Diabhal thiomanta fear ar an bhfeadhain acu nach bhfuil ag fáil a bheagán nó a mhórán pinsean. Ach orainne atá an drámh. D'ith siad agus d'ól siad a raibh againn, agus bhí a (ár) ndóthain boige shíne ionainne lena chaitheamh acu, mar dhóigh de go raibh muid ag déanamh leas don tír. Mo chreach an tír!
Muise a Dhia dhá tharrtháil! Nach dramhsach an cleiteacháinín a bhí ag iarraidh achrainn istigh i mbaile a bhfuil bullies ann mar an baile sin. Ach is dóigh gur spóirt a fuair siad air. Níorbh fhiú d'aon duine a dhul ag fiachadh air. Faigheadh sé a chónra, 'sé is gaire do leas dhó, agus ní achrann
→
dream
Fan amach ó dhream na mbád má tá do leas ar Dhia. Chuirfidís sin i bhfarraige ar an toirt thú má tá aon fhaltanas acu dhuit
Tá mé i ndroch-arán anois. Go gcuire Dia ar mo leas mé! Níl a fhios agam céard is fhearr dom a dhéanamh
Ní raibh comhairleachan ina chionn. Phós sé í. Phós ar na drochóirí dhó féin. Níor fhága sí bonn bán air. 'Sé an chaoi a mbíodh na páistí a bhí acu amuigh i chuile theach ar an mbaile ag forcamhás — na créatúir — go réitítí blogam tae. Iad leathchaillte sa mbaile. Dhá mbeadh breith ar a aiféala aige ní phósfadh sé an uair sin í, ach ina dhiaidh a feictear don Éireannach a leas
+
→
droim
Tabhair do dhroim dó sin, má tá barúintí do leasa fút. Is iomaí duine a d'fhága sé sin le fán cheana
TUILLEADH (1) ▼
Chuala mé go raibh an máistir scoile seo thoir de dhroim seoil faoi dheireadh thiar thall, dhá fhada dhá ndeachaigh sé leis. Níl aige ach an mhí seo: tá sé briste. Bíodh sé buíoch dhó féin anois faoi ghéilleadh do dhroch-chomhairleachaí. An té a chuirfeadh comhairle a leasa air, ní bheadh aige air ach meas magaidh. Múinfidh an saol anois é
Cé leis an madadh droimeannach sin atá ag guairdeall ansin amuigh. Is madadh é muise a bhfuil a leas ar Dhia nó gheobhaidh sé fruisín uaimse. Tharraing mé iarraidh de chasúr air ar maidin agus chuaigh mé fhoisceacht mbeannaí Dia dhó, ach thug sé an eang leis ina dhiaidh sin. Meas tú nár dhúisigh sé as mo chodladh mé: ag cangailt an dorais ar a mhine ghéire — madadh droimeannach — madadh a mbeadh droiminn bhán nó bhuí nó eile ann de réir an datha a bheadh air faoina bholg agus ina thaobhanna agus ina ucht
Fan glan ar an drománach siúd má tá do leas ar Dhia. Ní mórán scrupaill a bheadh aige siúd thú a dhonú, nó aon duine eile a chuirfeas aon araoid air
→
dubhléim
Tóg comhairle ó dhuine dhoscúch agus na tabhair dubhléim mar sin. Ní bhíonn aon ghreim ar an gcloich ó chaitear í, agus deirtear gur ina dhiaidh is feicears (a fheictear) don Éireannach a leas
→
dúil
Shílfeá gur dúil atá acu seo éirí i mullach na ndaoine. Má tá a (bhur) leas ar Dhia anois, éirígí as, nó fágfaidh mise céir oraibh — a shneácháin bhradacha
Tá baol air siúd é a inseacht duit. Shílfeá feasta choíchin go mbeadh aithne thairis sin agat air. Cén uair a d'inis sé siúd aon cheo d'aon duine a dhéanfadh leas dó. Ní raibh aon duine ar a chine ariamh chomh dúnárasach leis. Dhá mbeadh fios do shaoil aige, ní chainteodh sé air. Choinneodh sé istigh faoi na malaí gruama siúd é
→
rá
Tá rud le rá ar an spray a chur amach dhá nó trí (a dhó nó trí) de chuarta, ach ná habraíodh fear ar bith liomsa gur leas é an spray a bheith orthu nuair a bhuailfeas sé iad (an dúchan)
→
téigh do
Ní raibh rún ar bith aige a dhul chun an aonaigh murach gur mheall an ceann eile ann é. Ba dona a chuaigh an t-aonach dó. Fuair sé lascadh chomh mór sin agus nár ól sé aon deoir bhainne sláinte ó shin. Níl a fhios ag duine cá mbíonn a leas ná a aimhleas
Rachainnse faoi dhuit, dhá mbeadh breith ar m'aiféala agamsa, gur fada ón áit sin a d'fhanfainn. Ach ina dhiaidh a fheictear don Éireannach a leas. Bhí mise sách caillteach lena dhul ann ar aon chor