→
isteach
roinnt (50+)
Bhí bhur ndóthain tae agaibh? Shílfeá go raibh agus roinnt d'fharasbarr. Tá taoscán sa gceaintín seo fós
→
foilsigh
Rinne sé an choir. Is furasta a aithinte anois air é, ní dhá roinnt leis é. Foilsíonn Dia rudaí mar sin — agraíonn Dia rudaí mar sin ar dhuine (sa saol seo fhéin); is follasach é na rudaí a tharlaíos do dhuine go raibh Dia ag ídiú nó ag fearadh a dhrochghníomhra air
→
ceal 1
Dheamhan coisméig ar bith aige, cheal amhairc. Ní fhaca tú aon duine ariamh nach mbeadh spré eicínt ina shúile ach é, ní dhá roinnt leis é!
→
coirt
Mura raibh sé ar faoistin muise ón lá fadó, tá ceart ag a anam coirt mhaith a bheith anois air, ní dhá roinnt leis é.
→
bealach
Ní minic leis bealach a leasa a dhéanamh, ní dhá roinnt leis é! — ní minic leis a leas a dhéanamh.
+
→
críoch
Tá sí curtha ó chrích anois ar chuma ar bith. I nDomhnach chuaigh cuileann gan dó léithe, ní dhá roinnt léithe é!
TUILLEADH (1) ▼
Nuair nach bhfuil sé sin leáite le eascainí, agus a liachtaí bean ó chrích aige, ní dhá roinnt leis é! — is iontach nach bhfuil sé leáite ag eascainí a liacht bean agus a chur sé le fán an tsaoil.
→
cuntas
"Bhí fuisce fairsing ann, agus ól dhá roinnt ann; agus bia gan chuntas ag fear le fáil" (Iníon Frainc Mhac Confhaola)
Chuaigh ceathair muileata biorach timpeall an bhoird go dtí fear roinnte (fear déanta) — is dóigh gur lom nó gur imir fear tabhartha é, agus go dtug sé cuairt an bhoird gan a bhualadh
→
bior
Bhí bior uirthi nó go bhfaigheadh sí cead scoir ar bhóithrí, ach is olc a chuaigh na bóithrí dhi as a dheireadh, ní dhá roinnt léithe é.
+
→
bocht 1
Ní mórán somhaoine dóibhsean a seanathair a bheith ina ridire caorach agus gan iad fhéin ach beo bocht, ní dhá roinnt leob é.
TUILLEADH (1) ▼
Is bocht an bealach atá leis — ní dhá roinnt leis é!
→
bocht 2
Má b'fhíor gur fhága sí sin leath a cuid airgid le roinnt ar na boicht! — dúradh gur fhága sí sin leath a cuid airgid le roinnt amach ar dhaoine bochta, ach chaithfeadh sé gur bréag é.
→
bolmán
Níor mhaith dhuit araoid ná aighneas ar bith a chur ar an mbolmán sin roimhe seo, ach tá sé roinnt mínithe le gairid anuas.
→
brachán
Shílfeá nach mbeadh roinnt punann ná dornán eatarthu, agus 'sé an chaoi bhfuil siad anois go bhfuil an brachán dóirtithe.
→
adhartha
Déarfá go bhfuil chuile dhuine go tóin acu roinnt bheag adhartaí — simplí — thar mar a bheadh daoine eile. An bhfeiceann tú Seán sin ann? Shílfeá gur naíonán ag caint é.
Deir daoine gurb iad an slua sí — diúltaí muide dóibh! — a bhuail faoi oíche a raibh sé ag teacht abhaile deireanach, agus gur shearg a láimh anuas ón dúid dhá mbarr. Más siad nó nach iad, tá a dhóthain ar an duine bocht, ní dhá roinnt leis é
Bhí roinnt den áibhéil ag rith leis — bhí an aibhéil ann ó bhroinn; ba dual athar dó a bheith áibhéil; ní ón ngaoith a thug sé an áibhéil
→
aire
Mura mbí tú aireach thairis sin ar do chuid síl plandaí, agus gan a bheith dhá roinnt ar dhaoine, is tú fhéin a bheas ar deireadh ar ball
→
amuigh
Tá an oiread amuigh orm tigh J. F. agus níl aon ghair agam athrú as go n-íoca mé roinnt dhe.
+
Tá an talamh atá thíos ag ceann Bhóthar na Trá le baint amach as éadan anois agus le roinnt ar na tionóntaí.
TUILLEADH (1) ▼
Ba cheart a bhfuil de thalamh ag na feilméaraí móra sin a bhaint amach as éadan agus é a roinnt ar dhaoine bochta.
+
→
anachain
Tá sé scriosta bánaithe ag anachain mhuc, ní dhá roinnt leis é!
TUILLEADH (8) ▼
Díleá eicínt atá orthub, ní dhá roinnt leob é, nach n-éireodh muc de mhíle muc leob ag anachain — tá smál nó mí-ádh eicínt orthub go gcailltear na muca ar fad orthu.
Bhí anachain ag dhul dá chuid muc ariamh, ní dhá roinnt leis é.
Ní fhanann muc ná banbh aige nach gcailltear le anachain, ní dhá roinnt leis é agus go mba leis fhéin uainne é!
Níor fhan banbh ar an ál aige nár imigh uaidh (nár cailleadh) le anachain, ní dhá roinnt leis é.
Tá sé de gheis ar an mbaile sin go raibh anachain bheithíoch ariamh ann, ní dhá roinnt leis é
Cailleadh muc ar Sheán Shéamais inné, ní dhá roinnt leis é, agus go mba leis fhéin an fheoil anachain uainne!
Ní raibh aon fheoil ar an mbaile sin ariamh ach feoil anachain, ní dhá roinnt leob é!
Fuair sé a cheart fhéin den anachain le comhaireamh, ní dhá roinnt leis é — cailleadh cuid mhaith air
+
Tá sé an-antlásach, ní dhá roinnt leis é! — bhí an cainteoir ag cur i gcéill go mba ainimh nó éalang an antlás agus nach raibh sé fhéin ag tabhairt aon ghutha uirthi.
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé an-antlásach, ní dhá roinnt leis é, ach dhá fhágail aige!
+
→
anó
Faoi anó atá sé ón lá a rugadh é, ní dhá roinnt leis é.
TUILLEADH (1) ▼
Bhí anó ar chuile dhuine den dream sin, ní dhá roinnt leob é.
Má ghreamaíonn an díleá dóibh — ní dhá roinnt leob é! — is gearr gur dream tugtha anuas go maith a bheas iontub
→
feac 1
Gheobhaidh sé rud muis! Gheobhaidh: feac na láí a roinnt leis má iarrann sé tada — é a bhualadh le feac na láí
→
feac 2
Is fadó an lá nár fheac sé a ghlúin i láthair Dé, ní dhá roinnt leis é — is fadó an lá nach raibh sé ag an aifreann
Teach feidheartha atá ann anois. Dheamhan ní dhár dhealbh an ghrian istigh faoina chaolachaí. Imithe ag an bpán agus díolta. B'olc an imirce dóibh — ní dhá roinnt leo é! — a dhul isteach ar shlata an bhaile mhóir
→
fianaise
Is beag aici sin fianaise bhréige a thabhairt (a dhéanamh), ní dhá roinnt léithe é. Bheadh sí sin ag mionnú nó go gcuireadh sí poll ar bhalla na cúirte a dheartháir mo chroí. Nach bhfuil a fhios agam go maith é
→
Fionnán
"Lá Fhéile Fionnán Finn a roinntear an fuacht agus Lá Fhéile Pádraig na bhFeart a bhaintear as an chloch fhuar (ghlas)"; "Lá Fhéile Fionnán Fhuar a théas an cloch fhuar san uisce agus Lá Fhéile Pádraig na bhFeart a éiríos sí aisti" (a bhaintear as an chloch fhuar); "Lá Fhéile Fionnán fuar a théas roinnt ar an bhfuacht agus Lá Fhéile Pádraig na bhFeart a bhaintear as an chloch fhuar"; "Oíche Fhéile Fionnáin a chuirtear mír ar an bhfuacht" — ní bhíonn fuacht an gheimhridh ceart ann go dtí Lá Fhéile Fionnáin, agus ní thosaíonn an ghoimh ag imeacht aríst as go dtí Lá Fhéile Pádraig