Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
deamhan
/d′ūn/, /d′əun/ amantaí
1.
an t-áibhirseoir; athair an oilc; "an té atá thíos". diabhal is mó a thugtar air.
·
Nach tú an deamhan (/d′ūn/) anois! (an deabhac freisin. Is minic adeirtear deamhan agus deabhac i leaba diabhal)
+
Níos mó ná deamhan ná diabhal ní dheachaigh mé in eascainí ariamh — déarfainn deamhan agus diabhal, ach ní abróinn eascainí ar bith níos gangaidí ná sin
Tá deamhan agus diabhal ar bharr a goib aici — bíonn sí ag lua mionnaí móra i gcónaí
TUILLEADH (3) ▼
Is maith an t-údar é. Gasúr mar é agus deamhan is diabhal aige chuile ré solais
Níl deamhan ná diabhal thoir ná thiar nár thug sé uirthi. 'Sé an scamhailéara é
Ná cloisimse deamhan ná diabhal as do bhéal aríst go maidin, nó íocfaidh tú ann. Níl a fhios agam cár thóg tú na mionnaí móra chor ar bith
2.
·
Tá sé ag rith ar nós an deamhain (diabhail) (ag ithe ar nós an diabhail, ag troid srl.)

Féach freisin

deamhan in iontrálacha eile (50+)

 
Dheamhan buille a dhein sé ó mhaidin ach caite ar an gceannfhearann ag séideadh tobac uaidh. Is dóigh go bhfuil sé breoite ó ól an lae inné
+
Bhí an fear thiar dhá chaidhleadh le clocha. Dheamhan d'fhaitíos a bhí air (aige) roimhe ina dhiaidh sin!
TUILLEADH (1) ▼
Má thugann tú an tabhairt ort fhéin, agus an snáth feamainne a éirí leat, scoilt go maith í faitíos na heirimisce. Tá fir istigh ar an mbaile seo agus ghabhfaidís síos in do dhiaidh ann, agus dheamhan a dhath carghais a bheadh orthu a tógáil ort. Shéanfaidís go raibh sí scoilte chor ar bith
+
fara
Níl aon lonta dubha ná aon chéirseachaí ag taithí anseo chor ar bith anois ó réitíodh na crígheannaí ansin siar. Dheamhan fara acu ann
TUILLEADH (1) ▼
Tá Micil réidh le gort agus garraí feasta. Dheamhan lúd ar bith fanta ann. Caithidís ar an bhfara anois é, thálta (ó tharla) nach bhfuil sé in ann aon cheo a dhéanamh.
+
Tá díol a fhreastail (d'airgead) aige, ach dheamhan farasbarr ar bith (níl pínn d'farasbarr aige)
TUILLEADH (3) ▼
Ní bheidh farasbarr ar bith sna sé galúin fuisce. Dheamhan a fhios agam nach easpúch a bheadh muid fós
Ní fear an-láidir mar sin é T. Dheamhan a fhios agam an bhfuil earasbarr (nirt) ar bith aige ar J. anseo thiar. Chuirfinn mo rogha geall dhá n-ionsaíodh sé J. nach mbeadh a dhath le reic aige
Cén mhaith breáichte mura bhfuil rud eicínt ina haice? Dheamhan a dhath! Ní farasbarr breáichte a chuireas barr ar an bpota. Bíodh sí go breá nó ná bíodh, ach má tá sí ina gnaitheach maith agus an téagar a bheith sa sparán aici, déanfaidh sí cúis
 
Bhí an t-urlár chomh fliuch sin aige agus go mb'éigean dó a bhaint cúig nó sé de chuarta. Chuir sé líméar faoi, ach dheamhan maith a bhí ann. Bhí an ceann le fána ag an uisce anuas ansiúd air. Thosaigh P. N. ag flithmhagadh faoi agus ag rá go mba cheart dó a chrochadh agus farúch a chur faoi mar a chuireas muintir an Achréidh faoi na cruacha. Ba bheag nár speir sé é.
+
'Sé T. an té is measa liom ar an bhfeadhain acu. 'Sé agus dhá mbeadh an oiread eile ann. Tá an croí mór aige. Dheamhan fear ariamh a rug ar scilling is lú scrupall inti ná é
TUILLEADH (1) ▼
Níl garraí ar an bhfeadhain agam nach bhfuil foirgthe mar sin. Dheamhan uabhar i dtada ar chuma ar bith ach i ngeosadáin. Níl ann ach nuair a bhíodh feamainn ghaineamh ag dul idir stucaí go mbíodh an talamh salach. M'anam gur sailí go fada anois é thar éis nach bhfágtar gionnóid shalachair ann
 
Ag líonadh feadhnach móna ar an asal a bhí mé nuair a bhuail sé chugam aníos. 'Tá fire agus gríosach dhá dhéanamh ar mo chuid mónasa,' adeir sé. 'Dheamhan fód dhá fhágáil agam. Beidh a shliocht orthu muis. Gabhfaidh mise ag faire, agus an té a mbéarfaidh mé istigh air i mbéal na cruaiche, sin ní fhágfaidh sé'
 
Ólfaidh sé fhéin uilig é, fearacht an uair cheana. Dheamhan thiomanta deoir a fheicfeas aon duine go deo dhó (dhe) sin
 
Rinne sí cheithre leith den cháca, agus thug sí dóibh é: fearann an duine. Níor bhain sí fhéin oiread agus an bhearna bhruite as. Dheamhan é muis. Ba mhór an trua iad ar aon chor: lucht bóthair agus bealaigh
 
Nach í an feimíneach de bhó í ag bearradh drible an chuid eile mar sin. Dheamhan bó a chonaic mé ag teacht as an ruta céanna ariamh nach mbeadh diomar eicínt uirthi
 
Thug J. amach an láirín agus é ag dul suas go F. 'Ní fré chéile a chacfas sí seo,' adeir sé, ag déanamh gaisce aisti. 'Fan go bhfeice sibh mise ag dul soir an bóthar sna feire glinnte uirthi'. Dheamhan dhá choisméig a ghabh an capall nó go raibh bualtrach déanta aici!
 
feiste
Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine
 
feáin
Ní raibh fí ná feáin air mura dtéadh sé ar an bportach ag tógáil mhóna ar maidin. Diabhal aithne air nach tirim a bhí sí! 'Dhá mba triomach go Nollaig é anois,' adeirimse, 'dheamhan fód den tsraith siúd a bheadh le dhul i gcruach.' Síleann sé má theagann ana mar sin go dtriomódh sí ar an bpointe. Tá sí réidh leis go hathbhliain muise
 
fiar
Cén diabhal ná deamhan a d'fhága an carr sin amuigh ar fiar ar an mbóithrín? An bhfeiceann sibh nach féidir le duine a dhul síos ná aníos aige?
+
fios
Cár fhága sé é adeir tú? Dheamhan a fhios agam fhéin
TUILLEADH (2) ▼
Dheamhan a fhios sin agam féin céard a bhíos sé a dhéanamh mar seo
Más ag iarraidh fios ormsa a bhí sé, tá sé gan fios anois muise. Dheamhan faice a lig mise leis
 
fliuch 2
Dheamhan méirín fhliuch a leag an máistir faoi dhó ariamh air agus chuaigh sí soir ag sciolladóireacht air ina dhiaidh sin. Sin í an mháthair agat: ag borradh le cantalóir de ghasúr. Is gránna é a ceird
 
Bhí mise amuigh ansin thiar lá agus bhuail mé cuisle eistrí gan aireachtáil. Thug mé scríb fúthu agus thóg mé na céadta acu leis an líon. Bhí báid eile fúm is tarm agus gan a fhios acu a raibh siad ann chor ar bith. Dheamhan fios muise ná ag an bhfear fobhairne a bhí liom sa mbád sílim. Thiocfá ar chuisle mar sin scaití
+
focal
Dheamhan dhá fhocal cainte a bhí ann ar fad — áit a mbeadh troid in ainm is a bheith ann
TUILLEADH (2) ▼
Shíl mise go n-éistfeadh S. leis, ach m'anam nár éist. D'áitigh sé ag tabhairt cor na bhfocal dó. Dheamhan priocadh dhár thug sé do Sh. nár thug S. priocadh ar a shon. D'fhuagair sé air go mbrisfeadh sé as an obair é. M'anam gur thug S. a dhúshlán.
Deir tú leis an lá faoi dheireadh a thosaigh ag tabhairt cor na bhfocal don mháistir. Nach mór an éisteacht a bhí ag an máistir leis nár thosaigh dhá ghreasáil. Dheamhan greasáil muis. 'Sé an chaoi ar thosaigh sé ag gáirí
 
Foilsíonn Dia an drochní i gcónaí dhá fhada go dtí é. Deir siad go bhfuil muilte Dé mall ach go meileann siad mín … Féacha an fear sin thiar. Mharaigh sé comrádaí leis ar an sliabh. Dheamhan a fhios agam ar mharaigh nós murar mharaigh — diúltaímid dhó — ach go raibh sé ráite leis. Nach maith a tháinig sé sa saol gur tharlaigh an cleas céanna dhá mhac fhéin. Thug an t-athair an eang leis. Ar an mac a hídíodh é
+
Chonaic mé seanfhear ann a bhí foirgthe leis an aois, agus má bhí fhéin, ba é a bhí coilgneach. Dheamhan mórán araoid ar bith a chuaigh air nuair ba mhian leis maide a chur ina (ár) mbéal
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan neach an aoin istigh ar an mbaile nach bhfuil foirgthe le fliú. Bhuail sé muid tá mí ó shin, ach m'anam go bhfuil muid ag fuasaoid aríst. Níl rud ar bith chomh haiféalach leis. Mura bhfuil ag Dia déanfaidh sé creach shul má stopfas sé.
 
folach 1
Dheamhan mála ag gabháil liom ach folachín. Ceannaíodh cupla mála anuraidh, ach níl snáth dhíobh i ndiaidh a chéile anois. Chuaigh siad síos sa dá theach sin thíos agus chuir siad sin a gcaoi fhéin orthu
 
Níl d'fhortabháil ortsa ach thú fhéin agus is cuma dhuit cén t-am as seo go maidin a dtiocfaidh tú abhaile ach tá cúram capaill ormsa, agus ach an oiread le scéal, dheamhan gráinne coirce a thug mé di fós inniu
 
Bíonn féar agus fothair ansin mar is mínleach ar fónamh é, ní hé sin don spíontán bradach atá anuas anseo. An bhfeiceann tú an baile sin thiar. Dheamhan dhá sheamaide istigh ar a fhuaid. Go deimhin ní talamh féir atá ann
 
Is cuma leis an mac atá sa teach seo é ach ag imeacht ag pramsáil leis. Dheamhan amharc a fheictear air aon oíche Dhomhnaigh go mbíonn sé an haon a chlog ar maidin, ná an uair sin fhéin scaití
 
Dhá bhféadainn leathbhróig eile a fháil anois a d'fhreagródh di sin, bheadh liom. Dheamhan poll ná púirín uirthi sin. Meas tú nach ndéanfadh gréasaí leathbhróig dom?
 
Bhí sé chomh maith dom a bheith caite amach i bpoll an tslogaide ansin amuigh ar scáth a bhfuair mé de fhreagairt. Dheamhan a shúil. Tháinig mac siobháin faoi dheireadh. Dúirt mé liom féin ansin go raibh sé in am a bheith ag gliondáil as
 
Tháinig F. aréir le leoraí móna a cheannacht uaidh ach dheamhan leoraí freagrach aige. Níl ann ach a bhfuil istigh ar an bportach — feiliúnach; in áit chóiriúil; í a bheith soláimhsithe
+
Cén aois an stuimpín sin? Sé bliana? 'Sí atá friochanta a mh'anam. Níl a dhath coimhthís uirthi a theacht isteach anseo. Dheamhan é muis
TUILLEADH (2) ▼
Ná cuir araoid ar bith air. Tá sé sin te friochanta. Cá dtriallfaidh sé anois? Dheamhan a fhios aige fhéin sin chreidim, ach é i ndiaidh a chinn roimhe mar sin
Tá sé chomh giorraisc lena bhfaca tú ariamh. Chreidim dheamhan neart aige air. Bhí sé ag obair in éindí linne nó gur buaileadh síos é. An tinneas a rinne chomh friochanta é sílim (cantalach, mífhoighdeach). Tá sé as a shláinte
+
Ní bhíonn freigisí ar stocaí anois chomh coitianta agus a bhíodh fadó. An déanamh sleamhain a thugtar orthu ar fad ar an saol seo. Dheamhan a bhfuil sé de stuaim sna mná atá ann anois freigisí a chur iontu
TUILLEADH (2) ▼
Tá léinteachaí na bhfrogaisí caite in aer. Diabhal a bhfuil sé achar ar bith ó rinne mise ceann acu do Sheán anseo, ach dheamhan a chos a chaifeadh í. 'Leis an tír a bheith ag tabhairt suntais dom,' adeir sé. 'Ní bhíonn siad sin anois ach ar sheandaoine.' 'T'anam cascartha ón diabhal,' adeirimse leis. 'Tá sí sách maith agat. Chaith fir ab fhearr ná thú iad, agus ba bheag an locht a bhí acu orthu.'
Ní chuirtear na freigisí sin anois ar chótaí cóirithe chor ar bith. Dheamhan cóta gibíneach a chonaic mé le mo chuimhne. Ba dheas iad na gibíní
+
Is beag é do mheas ar an bhfrídeoir, ach deirimse leat gurb in é an gnaithíoch. Murach é sin is fadó ariamh an lá a bheidís de dhroim tí. Maidir le bheith i gcleithiúnas an mhac is sine! Bheidís ar deireadh muis! Dheamhan déantús maitheasa ar bith ansin!
TUILLEADH (1) ▼
Chuaigh sí go frídeoir i bhfarraige ar an gcéad abhóig in Éirinn. Shíl mé go raibh muid réidh. Dheamhan muise gurb in é an lá a raibh mise idir an t-aighre agus an tanaí ceart críochnaithe. Ach d'éirigh linn a ceansú ina dhiaidh sin
 
Ní fhaca tú aon bheathach fuaidrimh timpeall sa ruta seo le dhá lá? Dheamhan a fhios agam ó neamh na néal, cá dtug siad a n-aghaidh
 
Tháinig an bullán mór sin aige isteach an bhearna chugam tráthnóna agus thosaigh sé ag bualadh na mbeathach orm. Dheamhan a leithide d'fhudairnéis a chonaic tú ó chuaigh tú in ord Mhuire agus a bhí ann. Shíl mé nach bhféadfainn a chur amach chor ar bith
+
Is breá scolbánta an fás fir é bail ó Dhia air! Chonaic mé ag foléimneach ansin thíos in éindí le na gearrbhodaigh Dé Domhnaigh é, agus má bhí fhéin dheamhan tuilleamaí a bhí aige le ceachtar acu. Ag dul ina mháistir scoile atá sé siúd?
TUILLEADH (1) ▼
Thosaigh an capall ag foléimneach agus ag fiodrince ar fud an gharraí chomh luath agus a chuir mé isteach an bhearna í. Dheamhan a leithide de mhacnas! Shílfeá nach bhfaca sí an áit amuigh cheana le mí. Neart dhíomhaointis!