Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: áibhéil 2

Nualitriú Bunlitriú

áibhéil

san an-mhéid; gártha.

+–Is áibhéil an stoithneachán fir é — is iontach mór an fear é
Má mhaireann dó, is áibhéil an fear a bheas ann faoi cheann cupla bliain — beidh sé an-mhór

                                TUILLEADH (11) ▼
                            
Is áibhéil an béinneach fir a dhéanfas sé — bleitheach
Is áibhéil an téagar atá ann, má tá an cur leis ann — is millteach an mhéid atá ann, má tá spreacadh dá réir ann.
Is áibhéil an lear airgid atá aige
Ní áibhéil go dtí é.
Is áibhéil an fear atá sé a dhéanamh, bail ó Dhia air.
Is áibhéil an clár droma atá air — tá droim mhór leathan air.
Is áibhéil an siúl a bhí fúithi — bhí sí ag gearradh bóthair go tréan.
Is áibhéil an ghliúrach a d'ith sé — ba mhór an lear a d'ith sé.
Is áibhéil an spreacadh atá ann fós
Is áibhéil an aois atá aige — tá sé an-tsean; tá sé aois mhór
Caithfidh sé gur háibhéil an lear airgid atá aige

Is áibhéil an oíche í, buíochas le Dia — déarfaí le oíche mhór ghártha é, nó oíche a bheadh an-bhreá

Nach áibhéil an aimsir í? — nach breá an aimsir í (fíorbhreá)

Nach áibhéil an mhaise dhuit é!"

'Sé atá áibhéil mórfhoclach — aibhéil gaisciúil

'Sé is áibhéile beo.

áibhéil in iontrálacha eile (48)

→ carcair

Is áibhéil an charcair de bhean í, bail ó Dhia agus ó Mhuire uirthi.

→ clochneart

Is áibhéil uaidh urchar cloiche neart a chaitheamh óna ghualainn.

→ coinicéar

Is áibhéil an coinicéar caillí a dhéanfas sí ach a dtaga aois di. Nach n-aithneofá uirthi cheana é!

→ comaoin

Chuaigh comaoin air ann, má b'fhíor dhó fhéin, ach áibhéil a bhíonns aige leath na gcuarta.

→ cóisir

B'áibhéil an chóisir aonaigh a bhí thoir anseo inniu. Bhí an t-oireachtas daoine ann.

→ bealach

Tá sé ag giorrú an bhealaigh le gabháil chun seachtaine agus ní bhfuair sé aon bhás fós ina dhiaidh sin. Nach áibhéil an seasamh aige é!

→ beart

Chlis sé faoin mbeart cíbe, ach cérbh ionadh sin, arae b'áibhéil an beart é.

→ cráisiléad

Is áibhéil an cráisiléad fir a rinne P. Ch. ó chonaic mé go deireanach é. Tá sé ina bhruithlín chríochnaithe anois, muran le ól é.

→ beo 1

Is áibhéil an ghairmneach mná í, agus más ea fhéin, tá sí beo tapa ar a cois.

→ bioraím

Is áibhéil an rud atá sé in ann a dhéanamh. Bioraíonn sé na cluasa mar a dhéanfadh madadh uair ar bith a thograíonn sé é.

→ bolmán

Is áibhéil an bolmán d'fhear é.

→ bornóg

Is áibhéil an bhornóg de bhean atá sí a dhéanamh, bail ó Dhia agus ó Mhuire uirthi. 'Sí atá ag gabháil le muintir a seanmháthar.

→ borr

Is áibhéil an borradh atá faoi mo dhuine — is iontach an fás atá sé a dhéanamh.

→ brachlainn

Is áibhéil an bhrachlainn choirce a bhí ar an ngarraí siúd aige. Ní bheadh a fhios agat é go bhfeicfeá é i dtoll a chéile san iothlainn.

→ bruach

Bhí an bairille ag cur thar bruach ar maidin inniu. Chaithfeadh sé gur háibhéil an lear uisce a chaith sé aréir.

TUILLEADH (1) ▼

B'áibhéil an taoille a bhí anocht ann. Bhí sí bruach ar bhruach le barr na duirlinge.

→ brísteachán

Is áibhéil an brísteachán mná a rinne sí le gairid.

→ aer

Nach áibhéil an lear uisce atá san aer, míle buíochas le Dia! — déarfaí nuair a chaithfeadh sé báisteach mhór.

TUILLEADH (1) ▼

Tá tithe i Meiriceá agus is áibhéil go deo an airde san aer atá siad.

→ brúisc

Is áibhéil an bhrúisc gasúir atá ag teacht chuig an scoil sin thoir anois

→ buail

Nárbh áibhéil an spreacadh a bhí sa mballach a bhí buailte agam agus gur lúb sí lorga an duáin mhóir! Dheamhan smid bhréige ann muis!

→ buille

Tá buille áibhéil aige má éiríonn leis an dorna a leathnú ceart ort.

TUILLEADH (1) ▼

Is áibhéil an buille a thug tú uait, dhá mbeadh tada roimhe!

→ buinneán 1

Tá buinneán de láir ansin thiar ag mac Ch. Ph. agus is áibhéil an (h)ioscar siúil atá aici, bail ó Dhia uirthi!

→ búistiún

Is áibhéil an búistiún boilg atá air, pé ar bith céard atá sé a chur ann!

→ ailp

Is áibhéil an ailp atá bainte as lorga an chapaill.

→ amach

Tá dola amach áibhéil ar fhear muirín ar an saol seo.

→ airde 2

Is áibhéil an airde é (nó atá ann) bail ó Dhia air.

TUILLEADH (1) ▼

Is áibhéil an airde nach mór dhuit a bheith le go nglacfaí sna póilíos thú.

→ oscar

Is áibhéil an t-oscar atá ann (faoi)

→ frapa

Ní maith liom cor an fhocail a chur ar an scéal, ná áibhéil ná bréag a dhéanamh. Sin é agat anois é gan frapa gan taca mar a chuala mé féin é

→ iontach

Is iontach áibhéil an duine é — cuireann sé tuilleadh ar chaint nó ar scéal nach mbíonn air chor ar bith

TUILLEADH (1) ▼

Is iontach áibhéil an mhaise dhuit é

→ ith

Is áibhéil an lear atá sé in ann ithe — is mór an méid

→ francach 1

Bhí francach ansin thoir inniu agus ba í an ceann ab áibhéile dhá bhfaca mé ariamh í

→ dabhach

Is áibhéil an dabhach de bhairille é

→ daibéad

Is áibhéil na daibéid atá sé a bhaint. Cén chaoi a bhféadann sé fóide mar siúd a mhúnláil. Ní bheadh aon ghair agamsa a dhéanamh. Gheobhaidh sí rud le déanamh agus triomú ar chaoi ar bith

→ daigéad

Is áibhéil an daigéad de bhean atá aige. Dar príosta dhá bhfeictheá an dá cholpa coise atá fúithi! Is geall le dhá starrán crainn iad

→ deoise

Sin é an t-easpag atá ar an deoise seo anois. Is áibhéil an bleitheach fir é … Ní theastaíonn "bail ó Dhia" ar bith óna leithide sin! Níl aon ghair ag aon duine drochshúil a dhéanamh dhe (dhó)! Nach bhfuil an tír ag guí dhó!

→ diaidh

Nach diabhaltaí atá an ghaisce ina dhiaidh i gcónaí. Tá muis, agus beidh. Ní bheadh sé beo mura mbeadh an áibhéil bheag sin aige. Ach dheamhan dochar ann thairis. Duine soilíosach é lá an anó

→ dintiúirí

Is áibhéil an lear dintiúirí agus páipéir a chaithfeas fear a tharraingt le leaibhrín rations a fháil. Diabhal aithne orthu nach féirín a bheidís a thabhairt do dhuine. Ní raibh aon lá den ádh ar an saol ó thosaigh siad ag teacht amach

→ dlaoi

Is áibhéil an dlaoi corráin atá aige. Diabhal mé go bhfuil dornán i chuile dhlaoi

→ dochar

Rinne an craobhmhúr sin dochar mór. Is áibhéil an lear féir a bhí ligthe amach ag daoine inniu

→ dol 1

Is áibhéil an dola airgid é sin. Dhá bhfaighinnse an méid sin, chuirfinn ól go haer

→ drománach 2

Is áibhéil an drománach fir é. Tá ceart aige siúd a bheith láidir. Mura bhfuil, tá sé fhéin agus a chosúlacht in aghaidh a chéile

→ díle 1

Is cumasach an dream iad na tincéaraí féin. Chaith siad an oíche aréir amuigh faoin díle áibhéil sin, agus diabhal a dhath mairg a bhí orthu ag dul soir an bóthar ar maidin agus iad ag gabháil fhoinn

→ díogarnach

Lig mé rófhada orm féin é. 'Sé a raibh ann díogarnach lae agus mé ag fágáil L. Tá a fhios agat féin go (gur) maith deireanach é sin taca na Féile San Seáin. Anuas go díreach ag an bhF. M. a bhí mé nuair a tolladh an bicycle orm. Shantaigh mé a dhul isteach tigh M. Dh. go bhfaighinn deis deasaithe, ach dheamhan é. Chuimhnigh mé freisin sreangán a fháscadh uirthi, ach le chuile chamánaí, bhí mé anuas ag na hI. gan tada a dhéanamh ach ag siúl de réir mo choise. Ag cruach mhóna a d'airigh mé an rud. Nár lige Dia go ndéanfainn bréag, ach ba é an sonda ab áibhéile é a chonaic mé i gcaitheamh mo shaoil …

→ dóigh 1

Ba mhaith an dóigh gáire é gan bhréig gan áibhéil. Mura mbeadh agat ach aon gháire amháin chaithfeá a dhéanamh faoi agus an ghoic a bhí air, amuigh ag damhsa