Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
ársaigh
stua a dhéanamh; ardú; strapadh suas. Níor chualas aon leas dhá bhaint as ach leis an ngrian agus .
+
Tá an ghrian ársaithe go maith: caithfidh sé go bhfuil sé ag tarraingt ar eadarshuth — tá an ghrian ardaithe go maith sa spéir. "Ag ársú" a bhíos an ghrian ó éiríonn sí go meán lae, agus ag "maolú" nó "ag ísliú" nó "ag dul siar" as sin go tráthnóna go dté sí i dtalamh
Is maith ársaithe a bhíonns an ghrian anois ag an deich a chlog.
TUILLEADH (4) ▼
Is fada a bhíonns ar an ngréin ag ársú an tráth seo bhliain — bíonn sé i bhfad sa maidin sula n-ardaíonn sí sa spéir
Murach é bheith bundeireanach sa maidin, ní bheadh an ghrian chomh hársaithe agus atá sí
Is beag a bheadh le déanamh agat do leaba a fhágáil go mbeadh an lá ársaithe. Tá a gceart acub féin thart le freastal don obair.
Bhí mé ag fanacht go n-ársaíodh an ghrian go dtéinn in éadan an sláimín féir.
+
Fan go n-ársaí an lá amach — ná himigh go mbí sé níos deireannaí sa maidin
Tá an lá ársaithe go maith anois — tá sé sách deireanach sa maidin
TUILLEADH (3) ▼
Nuair a ársós an lá tuilleadh, tá sé chomh maith dhaoibh an ghlaicín fhéir sin thiar a ligean amach — nuair a bhainfeas sé amach sa maidin, b'fhearr dhaoibh an ghlac fhéir atá thiar ansin a thógáil as na cocaí agus é a scaradh amach faoin triomach
Níl an lá sách ársaithe fós le aon sculán (scalán) trioma a bheith ann.
Is dona na gnaithí a bheadh ar dhuine ar bith a chorródh amach go n-ársaíodh an lá amach

ársaigh in iontrálacha eile (10)

 
aer
Bíonn an ghrian ard ar an aer agus an lá ársaithe go maith shul is mian leis an leaba a fhágáil.
 
M'anam go raibh sé féithuar go leor ar maidin, ach ó d'ársaigh an lá, scairt sé amach go breá
 
deara
Tabhair faoi deara go bhfuil rud eicínt air, ar ala na huaire (fainic nach bhfuil rud eicínt air; tá rud eicínt air). Dhéanfadh páiste an fhoghail atá déanta aige sa ngarraí le coicís. Ní théann sé amach ar aon chor, go n-ársaíonn an mhaidin amach, agus sin iontas d'fhear a bhí ina mhochóireach chomh maith leisean chuile lá ariamh
 
deoch 1
Níl cinniúint ar bith anois ar dheochannaí pórtair agus an ghrian ag ársú (ó lár an earraigh go dtí lár an tsamhraidh)
 
Ar ndóigh ní in ann a dhul ag cur fhataí atá an diocach sin. B'fhéidir go mbainfeadh sé boirdín astu amach faoi Bhealtaine nuair a bheadh an aimsir ársaithe amach agus an teas ag teacht sa lá, ach má bheireann soinneán den tseanbhó ar chnocán rite air, tá a chuid bainne sláinte ólta
 
Tá an lá ag diúltú dhá sholas, muran duifean báistí é. Ní mheasaim go bhféadfadh sé a bheith chomh fada siar sa lá agus go mbeadh an oíche ag titim. Ársóidh sé amach aríst b'fhéidir, ar ball
 
dreas 2
Mura n-éirí creataí an tsamhraidh léithe, ní bhíonn dreas ná teas inti. Caithfidh tú an ghrian a thapú nuair a bheas sí ársaithe más leat móin mhaith thine a bheith agat, agus gan a bheith fearacht Ph. Á. a thriomaíodh í ar ana beag na Féile Michil
 
Dhá n-ársaíodh an lá suas as an dúchan seo, b'fhéidir go mbeadh sé inrásta a dhul 'na phortaigh ar ball, ach níl aon ghotha maith air chor ar bith. Míle buíochas le Dia nach caillte an uair í!
 
Má tá tú dhá thóraíocht sin lá ar bith roimh an dó dhéag, caithfidh tú a dhul ar an ngeadán is trioma den dhúiche. Is ann a bhíos sé go mbíonn an lá ársaithe go maith
 
Dúisigh suas feasta. Tá an lá ársaithe go maith anois