earrach (50+)
→
fánach
Is fánach an cheird atá air, ag déanamh balla fidín i leabaidh dhó a bheith ag déanamh an earraigh. Ní fhéadfaidh sé an balla fidín sin a chur in a bholg amach annseo ach a dteanna an t-ocras leis
+
→
féar
Ná leig na beithigh isteach annsin go tús féir indeireadh an Earraigh
TUILLEADH (2) ▼
Dar diagaí ní scarfaidh mé leis an móin sin ar chúig phunt an leoraí. Is maith an féar tirm dom fhéin í. Gabhfaidh sí seacht nó hocht do phunt amach annseo san Earrach nuair a theannfas fuacht leo (le lucht éilithe móna) = is maith an éadáil dom fhéin í le coinneál
Cén chiall go gcuimhneóchthá amháin air? Do churach a leigean uait mar sin ar bheagán! Is maith an féar tirm duit fhéin í. Fan go hEarrach nó go dteastuighe leasú uait! Fórfaidh sí annsin. 'Ar ndú ní feamainn scine atá agad
→
cleite
Tá sé 'cínnt orm abhras a' bith a bhaint as a' gcleite cainnte atá oraibh. Breagh nach a' cainnt ar fheamuinn dearg, nó ar phósaidheachaí, nó ar earrach a bheadh sib?
Níor tháinic aon-Earrach go h-iomdhaí, is coimhighthighe [ná] é. Dheamhan Earrach a' bith, nach dtiocfadh cuid mhaith breac-aimsire, ach níl sé a' tabhairt lá 'bith uaidh imbliadhna. Ach ar chuala tú ariamh: 'seachain Earrach a' deagh-gheimhridh'. Níor tháinic aon-gheimhreadh le mo chuimhne-sa ba bhreaghtha ná é.
B'fhearr dhuit coinicéar mná 'fhaghail in áit eicínt a chuirfeadh a' t-Earrach thart duit, a's gan thú fhéin a chur síos sa talamh le obair, an t-Earrach seo aríst.
+
'Seachain Earrach a' deagh-gheimhridh'. Chuala mé 'chuile lá ariamh é.
TUILLEADH (1) ▼
Má thagann an geimhreadh go maith, 'san Earrach a thiubhras sé cothromacan síneadh na h-uaire uaidh. Luigheann sé le réasún, mara dtuga sé an droch-aimsir uaidh sa ngeimhreadh, go gcaithfe sí a theacht 'san Earrach.
Is maith an dóigh fataí í sin' adeir N. leis an Dumhaichín. 'Dhá bhfágtaí cupla bliadhain bán í, as fasair mhaith feamuinn' builgínighe a's 'special' (cineál leasú siopa) a chur annsin uirthe, a's cur tús earraigh, dar mo choinsias a's bheadh an toradh chéadtach uirre. Dar sliabh bheadh'.
+
→
baile
M'anam ó Dhia, go bhfuil lá (fhei)l' Pádraic ar ghort a' bhaile, a's gan tada de'n Earrach déanta aghainn fós imbliadhna.
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé thar am a bheith 'stócáil. Tá'n t-Earrach ar ghort a' bhaile.
Nar ba slán ceoil duit, a éinín! Níor chuala mé ariamh thú, go mbeadh a' t-Earrach a's an chruadhóg ar ghort a' bhaile (fear a raibh drugal air, roimh an Earrach).
→
beart
'B'ait liom fear ar fóghnamh lá an fhoghmhair nó lá an earraigh; a chuirfeadh a's a bhainfeadh an eorna a's a chomhairfeadh í 'na bearta'. (In áiteachaí comhairtear trí dhornán i bpunainn, a's punann a's fiche imbeart. Mar seo a chomhairtear in áiteachaí eile é (doire an fhéidh cuirimigcás): trí ghlaic nó trí shracadh dornán, dhá fhichead dornán stáca, dhá stáca beart, a's deich mbeart fhichead cruach. Mar seo a chomhairtear stuca nó beart igCois Fhairrge: trí ghlaic, dornán, fiche dornán cois, a's cheithre dhornán caipín stuca. Sin cheithre dhornán fhichead sa mbeart. )
Deirimse an méid seo leat: nach áit buaile ná sean-bhaile d'fhear tighe a's urláir a bheith istigh ar a' teallach lá Earraigh, a's a liachtaí rud atá le déanamh.
+
→
bocht 1
'Teigheann a' dlighe do'n duine bocht, mar theighea(nn)s, uisce an earraigh do na cearca' (sean-fhocal) = sciúrann sé iad; ní fhágann sé bonn bán orra.
TUILLEADH (2) ▼
Tá faitchíos orm go gcaithfe sib a' t-Earrach a dheanamh ar mo shonsa. Tá mo chois chomh bocht fós, a's bhí sí an tseachtmhain ar leon mé í, hébrí cé'n t-ughdar nach bhfuil sí a' cneasú feasta.
Má tá an t-Earrach déanta aige fhéin aige, nach bocht dó sin! Áit a bhfuil dháréag a's píobaire! = is suarach a' t-iongnadh dó (is beag a' dochar dhó; b'iongantas é mara mbeadh; tá air aige; is ceart dó; etc) an t-earrach a bheith réidh aige (an cur a bheith déanta aige), arae tá congnamh mór aige. (Trí dhuine dhéag cloinne, nó go leor cloinne).
Ní hé a d'fheilfeadh do'n duine bocht a bheith buailte suas, i lár an Earraigh thall, ach cé'n neart atá air.
→
buan
Arbhú indé a bhí sé a' cainnt ar láighe nuaidh a cheannacht, a' ceapadh nach mbainfeadh sé an t-Earrach as a' tsean-láighe sin. Feacha fhéin gur 'beag a' rud is buaine ná'n duine'.
+
→
buille
Is mór an buille air go raibh sé buailte suas, i gcaith(eamh) an Earraigh. Níor chuir sé síol idtalamh fós imbliadhna.
TUILLEADH (2) ▼
Níl goir agaibh aon-bhuille marbh a leigean ionnaibh fhéin aríst, go mbí an t-Earrach curtha.
Is mór is fiú dhuit an ceann-oibre sin a bheith críochnuighthe agad, arae is féidir leat do scíth a leigean anois, a's corr-bhuille marbh a leigean in do chuid oibre go dtaga Earrach aríst.
+
→
airigh
Ní airighim go bhfuil an aimsir bhreagh chor a' bith ann, le na bhfuair mé d'fhuacht ar bhóthar bhol 'uisce, an t-Earrach seo (chuaidh) bhart (thart).
TUILLEADH (3) ▼
D'airigh mé corr (cabhar adeirtear) na diallaide a' tógáil saimhín earrach orm (féach aireach).
Caithfe sé go n-airigheann sé ciste (i.e. ór faluighthe) ingarruidhe na h-Iothlann, mar's ann atá sé ó tháinic earrach.
Ní aireocha mé í, go dtaga an t-earrach, agus gan aon-duine agam le fágáil igcíonn na bpáistí = 'san Earrach a thuigfeas mé go mbadh mhór a' leas dom a congnamh a's bíodh sé agam.
+
→
amach
'San earrach amach a bhí ann, agus cuimhnighim go maith go raibh mé 'cur bréige thuas imbárr a' bhaile.
TUILLEADH (4) ▼
Níl aon-chruadhóg air, cois a thógáil ó'n gcois eile amach go h-Earrach aríst.
Bheadh sé in am ag duine 'bheith 'téisclim faoi chomhair an Earraigh ó lá (Fhe)il' Brighde amach.
Beidh cruadhóg an Earraigh orainn ó'n tseachtmhain seo amach.
Caithfear tosuigh ar an Earrach, uaidh seo amach ("ó seo amach" amanntaí ach is minicí adeirtear "uaidh seo amach".)
→
anuas
Tá Seán P. anuas orainn, nuair nar thug muid lá seirsighe (r leathan) dhó, 'san Earrach (seirsighe = seisrighe).
→
feac 2
Feacfaidh sé é féin an t-Earrach seo, ní hionann agus ariamh. Tá an cúnamh imithe uaidh anois = lúbfaidh sé é féin; caithfidh sé obair a dhéanamh
→
feamainn
Sí an fheamainn dubh a fhásas ar na clocha amach go dtí diaidh thráigh rabharta móir. Leasú maith í. Baintear san Earrach í le sceanna, agus cuirtear amach ar thalamh fataí í.
→
fonn
Níl aon-fhonn earraigh air = fonn a dhul ag déanamh obair an Earraigh .i. treabhadh agus fuirseadh etc.
→
furú
Diabhal mé gur aréir ag an dó dhéag a chlog a bhí an forú ar fad air. Shílfeá go mba lá earraigh aige é! 'Ar ndú' is cóir adeir siad gur trathnóna a níos an tóin an tochras
Mara bhfuil rud ar bith níos fóintí le déanamh aige anois, ach a dhul ag cur chrainnte, is fánach an fear é. Caitheann sé an geimhreadh chuile bhliain ar an gcipiléaracht sin, agus ní bhíonn sop sean-leasú amuigh aige, ach a dteagann Earrach. Mo chreach é.
+
→
fómhar
Ní thigeann fuacht go hEarrach ná teas go Fómhar = ní san samhradh is mó a bhíos an teas ach san bhfómhar; san Earrach agus ní san ngeimhreadh is measa an cruatan
TUILLEADH (1) ▼
Ní san samhradh is meirbhe a theagas an uair, ach amach san bhfómhar, aimsir bhaint' an choirce. Ní thigeann fuacht go hEarrach ná teas go Fómhar 'ar ndú'
→
imeacht
Chaith mé in imtheacht earraigh uilig, ar an gceird sin, ach b'fhearr dhom a bheith in mo chomhnuidhe sgáth ar thug sí de chluais dom.
→
iompair
Is olc an bhean iomchuir cléibh a fuair sé teacht an earraigh agus eile = níl sí sáthach láidir ná sáthach [urradhanta] le cléibh feamuinne aoiligh agus rl. a iomchur agus an t-earrach ar faghail.
Ní dheárna sé fionna feanna an t-Earrach seo, ach soir agus anoir go dtí an tsráidbhaile seo thoir ag féachaint cén blas a bhí ar an bpórtar
+
→
fuirsigh
Dheamhan mórán treabhadh ná foirseadh a rinne mé imbliana, ná a raibh sé d'éitir ionam. Is furasta cur chugam anois = ní dheárna mé mórán obair Earraigh (deirtear "treabhadh agus foirseadh" go tréan go fiú agus i gceanntair nachar facthas cliath ná céachta ariamh ionta)
TUILLEADH (1) ▼
Dar príosta tá an t-Earrach ar fáil. Is gearr go dtosuighe treabhadh agus foirseadh
→
fír
An bhfuil fír ar bith ionad? Breá nach n-eiríonn tú de do chadairne agus rud eicínt a dhéanamh ar fud an tí. Is deas an tráth é a bheith ag breacadh do loirgní i mbéal an Earraigh thall