Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: faisean

→ coirigh

Nach gránda an faisean a thug sé faoi deara dhó fhéin, a bheith a' coireamhaint igcomhnuidhe ar chuile dhuine mar sin.

→ cuideáin

InDomhnach tá lucht na mbáiníní bán coideáin annseo indiu. Ní mór do dhuine 'collar a's tie' a chuir air fhéin feasta le bheith sa bhfaisean.

+

→ céithireacht

Ara dheamhan steamar ariamh ar sin, ach gur faisean leis a bheith ar a' gcéithireacht sin i gcomhnuidhe.

TUILLEADH (1) ▼

Mara bhfuil casacht ort, ná tabhair d'fhaisean duit féin a bheith a' céithireacht mar sin.

→ beart

Chuirfeadh sé a rogha beart ar asal, gan eirighe faoi. Ní shílim gur eirigh sé faoi aon-bheart ariamh. Ach is olc a' faisean do dhuine é sin a thabhairt faoi ndeara dhó fhéin. Is fánach a' chaoi a mbainfeá stangadh asad fhéin a' tógáil beart idir do dhá láimh.

→ crinn

Is gránna an faisean atá aghad a' crínneadh tráithníní.

+

→ biorach 2

'Sé 'bhfuil le déanamh agad leis, biorach a bhualadh air, go n-eirighe sé as an bhfaisean sin.

TUILLEADH (1) ▼

Tá faitchíos orm, faoi nar imthigh an faisean fós uaidh, go gcaithfear biorach a choinneál air, chomhuain's bheidheas an mháthair ar a lacht.

→ bioraím

Má fheiceann tú a' biorrú na gcluas é (asal) fan uaidh, mar sin é 'fhaisean i gcomhnuidhe, nuair a bheidheas sé le farradh a thabhairt fút.

→ boideoide

Is maith an faisean atá tú a thabhairt faoi deara dhuit fhéin, ag imtheacht in do bhoideoide soir faoi'n mbaile sin thoir. Ní hé baramhail a leasa atá faoi dhuine 'bith atá ar do cheird.

→ bollaire

Ní thabharfainn lá áird' ar a' mbollaire sin' pé('r) bith, céard déarfad sé. Faisean é sin atá aige, go gcaithfe sé a bheith in éadan duine eicínt.

→ aice 2

'Ceannócha mé tae dhuit agus gléas maith in aice sin; Gún' English cotton de'n fhaisean atá daor' (sliocht as "Slán agus Beannacht le Buaidhreadh an tSaoghail")

+

→ buadán

Fadó ní theigheadh duine a' bith amach aimsir sheaca gan buadán ar a chosa, ach ní fheicfeá ar aon-duine anois iad. Tá'n faisean sin caithte in aer, mara 'bhfuil muinntear a' tsléibhe fhéin ann. Tá siad sin a' coinneál na mbuadáin a's na seiríní igcomhnuidhe.

TUILLEADH (1) ▼

A' gcuirfe tusa buadán ort fhéin freisin? Tá sé chomh maith dhuit fhéin a bheith sa bhfaisean chomh maith le duine! = bhí buadáin ar na gasúir eile ar fad, ingeall ar speireachaí, a's bhí piodarlán beag eile a' déanamh aithrise orra, aindeoin nach raibh call buadáin a' bith dhó.

→ ailp

Sin é faisean gasúr i gcomhnuidhe ailp a ithe, chuile phuínnte

→ aireachtáil

Sin é 'fhaisean sin 'chuile lá ariamh — duine ionnsuighe gan aireachtáil.

→ amach

Do chumhachta cinn, ní chuirfeadh a' labhairt amach é, hébrí, cé sórt faisean gránda thug sé faoi deara dhó fhéin.

→ cuir amach

Shoraidh dhíot, mara gránda an faisean a thug tú dhuit fhéin, do theanga bheith sáithte amach agad 'chuile phuinnte.

→ tar amach

Is fada fíannach a' lá an faisean sin amuigh, sa taobh seo.

→ airdín

Sé'n faisean atá ag gearrchaileadha anois, iad fhéin a bhearradh suas amach go dtí áirdín a' chúil.

→ antlásach

Is beag an dochar dhó a bheith an-tlásach. Sé'n faisean é a chleacht sé ariamh = ní iongnadh ar bith an tsainnt a bheith a' siubhal leis, mar sén nós é a chleachtuighthí ag baile aige.

→ ardaigh le

B'fhurasta do dhuine bean 'árdú leis roimhe seo — 'imtheacht' léithe — ach caitheadh in aer an faisean sin.

→ athraigh

Ní féidir é 'athrú, ó thug sé faoi deara dhó fhéin an faisean sin a' chéad uair.

→ feamainneach

M'anam nach bhfuil aon-chall di sin aon-chataíl a chur inte, go bhfuil a cuid gruaige sách feamainneach cheana aice bail ó Dhia uirre. Ach chreidim nach mór léithe a bheith san bhfaisean ach an oiread le duine. Sin é an chaoi a n-imíonn an t-airgead, 'ar ndú'.

→ iarraidh

Tá na h-iarrantaí ann — is faisean leis a bheith ag tabhairt buillí uaidh.

→ ith

Is gránna an faisean a thug tú faoi deara dhuit fhéin a bheith i gcomhnuidhe ag ithe agus ag liobairt do dhuine fhéin = is gránna an béas a d'fhoghluim tú a bheith i gcomhnuidhe ag cáineadh do mhuinntire agus do ghaolta féin.

→ fuin

Chuile uair dhá ngabhfá ag fuint cáca fadó, chaithfeá ceapairí a chur san luath do na gasúir. Níl an faisean sin aca chor ar bith anois

→ daidhciúil

Is daighceamhail an mhaise dhuit é. Mise i mbannaí dhuit dhá bhfaighteá neart slaite gur maith gasta a d'eireochthá as an bhfaisean sin. Chonnaic muid do mhacsamhail cheana, agus smachtuigheadh iad.

→ dea-fhaisean

Ní hé an deá fhaisean atá ag duine ar bith a thiúrfas comhlódar dó sin

→ deachma

Anois atá sé ag íoc deachma na sláinte. Thug sé sin droch-thúnnáiste dhó fhéin as a óige, agus ní fhéadfadh sé rith leis. Chaithfeadh sé a dhul roimhe uair eicínt. Dheamhan fear dhá bhfuighidh an túnnáiste nach bhfágfaidh sí a shéala air luath nó mall. Is olc an rud í an chois fhliuch, agus an ghail bhruithte as do chuid éadaigh thuas ar do chraiceann. Ba shin é a fhaisean sin muis. Ní bheadh géilleamhaint ar bith aige d'athrú éadaigh ná stocaí. 'Sé an chaoi a dtosóchadh sé ag flith-mhagadh fút faoi. "Níl siad ag cur tada asam dhom" adéarfadh sé. 'Ar ndú' bhí an scéal sin ceart go leor, go dtí leis an aimsir. Sin é an buille

+

→ deara

Is gránna an faisean a thug sé faoi deara dó féin = a thaithigh sé, a chleacht sé, ar luigh sé leis, a ndearna sé nós nó béas de

TUILLEADH (3) ▼

Nach gránna an faisean a thug sí faoi deara di féin, a bheith ag cur banlá dhá teanga amach faoi 'chuile dhuine. Tá a muíntir náirighthe aice. Is mór an úais í

Ná tabhair faoi deara duit féin a bheith ag fáisceadh cóta mór ort féin chuile phuínte mar sin. Is olc an faisean é. Ní bheidh acmhuinn ar bith agad ar an bhfuacht ar an gcaoi sin. Beidh tú in do bhoigleachán chríochnuighthe

Ná tabhair faoi deara dhuit féin a bheith ag piocadh do smaoise mar sin, a mheantáin. Náireóchthá muid dhá n-eirigheadh le duine ar bith a mbeadh aon-chás againn faoi, a bheith istigh. Ní minic leat an deagh-fhaisean a thógáil — ní minic sin

→ dearg 1

Tháinic sé abhaile aríst agus a lámha dearg le fuil. 'Ar ndú' mara dteagadh ní bheadh a fhios ag na daoine go raibh aonach ar bith ann. Is faisean leis anois é.

→ deas 1

Is deas é t'fhaisean; is deas sin. Dheamhan ceó a bhí le déanamh leat ach dhá leith a dhéanamh de do dhruim

+

→ deis

Níl aon-deis bhóithreoireachta aice anois ach na buinn, ó a buaileadh suas an sean-"bhicycle" uirre. Is mór an t-iongnadh muis go bhféadann sí comhnú ins an mbaile, agus an faisean a bhí aice a bheith imighthe 'chuile phuínte dhá mbainfeadh clog nó "watch"

TUILLEADH (1) ▼

Is gránna an deis atá ort dá mbeadh a fhios agad é: ag lígheachán do smaoise le do theanga. Cé'n áit ar thug tú an faisean sin faoi deara dhuit féin. Ní annseo é ar aon-chor. Beidh duine ar bith ceart a thiubharfas comhluadar do'n bhrothtuinn sin thíos. Diabhal bréag nach mbeidh

→ deoladh

Níl tada le tógáil ar ghasúir faoin a ngoile. D'íosfaidís deoladh 'chuile ré soluis. Sin é faisean aos óg. Ach shílfeá fir mhóra go n-íosfaidís a ndóthain — nó an oiread agus go dtiocfaidís leis — go dtí am béilí aríst. Dar príosta is mó an ghoin atá ar na buachaillí óga seo aghamsa anois, bail ó Dhia orra, ná an uair a bhí siad in a ngasúir

+

→ diaidh

Tá an t-ól igcomhnaí indiaidh na Maidhceannaí. Is faisean é a bhí aca uiliog

TUILLEADH (1) ▼

Dhá dteagadh sé isteach idteach anois, agus dhá seasadh sé ar an taobh sin, tá sé d'fhaisean aige a bheith ag dul indiaidh a leathtaoibhe go bráth go mbeidh sé thall ar an taobh eile. Ní chuimnigheann sé air féin leis an bhfalrach a bhíos ann ag ceartú dhuit. Leag duine de na gearrbhodaigh an cíléirín roimhe i lár an teallaigh lá a raibh sé istigh annseo, agus níor airigh sé go bráthach é go dtáinic sé salach air, agus baineadh treascairt as, agus shíl mé go raibh sé basctha istigh ar an teallach againn, mar caitheadh anonn ins an gclúid thall é

→ diogáil

Deir siad muis go bhfuigheadh sé seo thuas an "pradhas" ar an teach is deise marach coileach mór ruadh cuiltheach le T. Ph. a bhí ag bordáil timcheall an tighe aige agus an bhean a bhí ag meas ann. Ó a bhí faisean ag an gcoileach bordáil anuas ar a chuid cearc, is dona a chruthuigh sé nar ghíogáil freisin é i dteannta a chuid féin … 'Ar ndú' dhá ndéanadh, sháithfeadh T. Ph. é. 'Sé a chuir as a chuid airgid é

→ diúl

Is gránna an faisean atá aice, ag diúl a méire i gcomhnuí

→ doicheall

Sin é an faisean atá aca sin ariamh. Níl duine ná deoruidhe dhá dteigheann isteach aca nach mbíonn an doicheall chéadna aca roimhe. Cheapfá gurb é an chaoi a mbíonn siad go mb'fhearr leo nach dtaobhóchadh aonduine iad

→ dornán

Dheamhan roint punann ná dornán eatorra, agus mara bhfuil féin, ní beo iad gan a bheith ag sciolladóir[eacht] ar a chéile 'chuile ré soluis. Sílim gur faisean é a thugas daoine faoi deara dóibh féin. Bhainfeadh cuid de na daoine troid as na clocha

→ drad

Cé'n chall atá dhi sin drad bréige (nó drad "fáls") a chur isteach. Nach bhfuil drad an chnúdáin aice mar atá sí. Ach ní mór léithe a bheith 'san bhfaisean chreidim

→ dradgháire

Ná tabhair d'fhaisean duit féin mar sin a phutacháin a bheith ag drad-gháire nó greamóchaidh sé dhuit! Dhá bhfeictheá tú féin anois. Go deimhin agus go dearbhtha is breagh dathamhail í do cheannaghaidh!

→ dris

Tá tú in do dhris chantalach annsin ar leic an teallaigh ó mhaidin agus gan goir ag aon-duine eile an teine a thaobhachtáil agad. Is óg atá tú ag tabhairt droch-fhaisean faoi deara duit féin. Má leanann duit, caithfear an teach a fhágáil ar fad fút féin. Ní bheidh aon-ghoir ag aon duine eile seasamh leat. Diabhal goir muise

→ duailín

Breagh nach laghduigheann an cuileachán seo anuas a duailín féin agus a bheith sa bhfaisean cho maith le duine

→ déan 1

Shílfeá go ndéanfadh sé gnatha maith dhá fhuireasbhaidh. Ach chreidim gur ag aithrist ar an gcuid eile de na boicíní atá sé. "Fág an tír nó bí ins an bhfaisean" arsa tusa

faisean (50+)