gaol (50+)
Tá an oiread coimhighthis aige liom, a's a bheadh aige leis a' té is fuide uaidh sa tír. Dheamhan a' gceapfá go mbeadh gaol a' bith aige liom, a's chomh dorcha a's bhío(nn)s sé liom.
+
→
baile
'Chaoinfeadh mná na mbailte sib, a gcaraid a's a ngaoil'; An fhad a's chuaidh a 'gcharactér' go raibh a n-anam ag na Naoimh' (as 'Amhrán na Trágha Báine')
TUILLEADH (1) ▼
'B’fhearr liom sa mbaile in aice mo ghaolta; A' síor-dhéanamh grínn, a's a' bréagadh ban óg; Ná a cómhrádh leatsa a chailleach na bruidhne; A bhío(nn)s in do shuidhe 'san oidhche, a's do chodladh sa ló' (As amhrán — "Cnoc Leitir Móir").
→
buanach
'Dá dteagadh (dtagadh) troid ná bruighin ná achrann ann; 'Sé a dhéanfadh réidhteach eatorra(b); 'Chongnochadh leis a' lagar, a's nach séanfadh a ghaol; A's go mbadh buanach a' mac Seumas ar chéibh RosaMhíl' (As "I Rosamhíl atá an Preabaire" — Féidhlim Mhac Dhubhghaill)
+
→
amach
Gaol i bhfad amach liom é = tá sé fada amach ingaol agam.
TUILLEADH (17) ▼
'Uisce fuar mo chreach nó gaol i bhfad amach' (leath-fhocal)
Is beag a' mhaith do dhuine, an gaol i bhfad amach.
Má tá aon-ghaol ann anois, is gaol i bhfad amach é.
Dheamhan mórán samhaoine d'aonduine gaol i bhfad amach.
Tá gaolta i bhfad amach aige, suas faoi Mhuigh Cuillinn nó faoi Ghnó Mhór.
Tá gaol i bhfad amach agam le Seumas.
Tá siad ingaol aigéan a chéile — ach is gaol i bhfad amach anois é = gaol scaipthe.
Shíl mé nach raibh an gaol chomh fada sin amach = chomh scaipthe sin.
Tá smearthachán eicínt gaoil agam leis — ach is fada amach é.
Bhíodh na sean-daoine a' comhaire(amh) gaoil eicínt leo(b), ach 's fada amach é anois.
Is beag an éadáil dhomsa, gaolta i bhfad amach, ná a gcuid carthannais
Is beag an mhaith gaolta i bhfad amach lá an anshógha.
Níl gothadh 'bith againne ar ghaolta i bhfad amach = níl aon-tsúil againn go dtiocfa siad go dtí muid, go mbrughfa siad orainn, níl muid dhá n-iarraidh.
'Chuile eallach aige siúd ach gaol i bhfad amach.
Ní lughar liom a' catmara, ná gaolta i bhfad amach a bheith brughadh orm 'chuile lá 'san aer.
Tá mé scriosta bánuighthe ag gaolta i bhfad amach, ag ithe a bhfuil in mo theach
Ní chreidfinn go n-abróchadh a' té is fuide amach uaim sa tír liom é, ní áirmhighim eisean, a bhfuil gaol gar aige liom.
→
féirín
Sin í an cailín aimsire a fuair sé: inín Sh. Ch. M'anam muise gur maith an féirín atá ar an urlár anois, má tá gaol ar bith aice len a hathair
Dheamhan thumanta pighinn de a dtiocfa sé isteach air, ach an oiread liomsa, nach bhfuil gaol ná dáimh agam leo.
Chuaigh sé ag comhaireamh gaoil — ag innseacht cén gaol atá ag J. Mh. le M. N. — agus thosaigh muid fhéin ag séideadh faoi, agus ag rá gur mar seo agus mar siúd a bhí sé. Bhí an gaol in a fhudar fadar ar chaoi ar bith
+
Níl aon-ghaol ag an diabhal le duine bocht (sean-fhocal) = is mó an cathú a fhéadfas an diabhal a chur ar an duine saibhir; ní bhíonn tada ag an duine bocht le caitheamh, ná ní bhíonn a shúil le rud ar bith
TUILLEADH (3) ▼
Tá sé fánach ag daoine dona a bheith ag comórtas leo sin. Ní bhíonn aon-ghaol ag an diabhal adeir siad, leis an duine bocht
Níl a fhios nach mar is dona is fhearr agus is deacair a rádh nach h-ea. Má bhíonn duine bocht féin, dheamhan 's móide gur fearr dhó beirthe é. Ní bhíonn aon-ghaol ag an diabhal leis an duine bocht. Aithníonn an buachaill sin a dhuine féin freisin
Má tá caitheamh agus fáil ag duine, tá a cheart aige. Is beag len a chois a bhíos ag an gcuid is mó de na daoine ar chaoi ar bith. Is iomdha bó mhór ar fud an tsaoil, agus bráigill aca, agus gan é ach ag cur chathaí orra, agus ag cur an diabhail ag siocadh leo. Ní bhíonn aon-ghaol ag an diabhal leis an duine bocht, tá a fhios agad
+
Leas-dearbhráthracha é féin agus T. 'Sé S. a dhearbhráthair dlisteanach. Aon-mháthair amháin a bhí aige féin agus ag S. Is furasta a dhul amú ins an ngaol a stór
TUILLEADH (1) ▼
Sin é anois an gaol dlisteanach atá ann. Cé'n mhaith a dhul dhá shárú ormsa. Nachar tóigeadh mé ag béal an doruis aca. An bhfuil tú ag ceapadh nach bhfuil a fhios agam céard a bhaineas dóibh!
→
dlúth 2
An bhfuil siad cho dlúth sin le chéile. Shíl mise nach raibh gaol ar bith ann, nó má bhí go mbadh gaol scaipthe é. Is fánach an chaoi a mbéarfaí ar theanga ar dhuine in a dheidh sin
+
Ara diabhal a bhféadfá é a thaobhachtáil len a raibh dhá dhlúth-ghaolta féin thar timpeall air. Chuaidh mé isteach ach thug mé cor faoin gcuairt aríst, agus d'fhága mé annsin iad nuair a chonnaic mé a raibh ann
TUILLEADH (1) ▼
Is beag an mhaith dhomsa dlúth-ghaolta lá an anshógha. Is fada uaim a bhéas siad an lá sin. Má bhíonn rud agad, ar do chomharsa atá agad cumaoin a chur ar an gcéad-iarraidh. Bíonn duine as tuilleamaí gaolta, ach ní bheidh sé as tuilleamaí na comharsan go deo
Is doicheallaighe go mór é roimh a mhuintir fhéin ná roimh an strainséara. Diabhal mé go mbíonn an-chúntanás aige do'n strainséara; ach duine ar bith a theagas ag brughadh aon-smearachán gaoil air, bíodh sé sin ar a shon féin. Níl aige ach a rádh chor ar bith go bhfuil an gaol ann, agus gheobhaidh sé an bóthar amach. An cuimneach leat anuiridh an t-am ar tháinic mac J. Sh. Bh. ann …
+
Ní bheadh misneach ar bith agad a dhul soir agus leicín an doichill a bhriseadh ag J. N. Iarrfaidh mise dhuit í. Th'anam ó'n diabhal imigh leat agus fagh buidéal fuisce agus gluaisfidh an cúpla againn siar. Tá smearachán ghaoil aige liomsa. Mara dtugaidh sé aon-ugach duinn, buailfidh muid pléasc ar an gclog nuadh a cheannuigh siad.
TUILLEADH (1) ▼
Fanadh sé as maran leis a dhul ag brughadh ar an doicheall. Meastú an mbeidh fáilte annsiúd roimhe. Ní bheidh muis … Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid gaoil! B'fhearr leo siúd go fada nach mbeadh gaol ar bith acu leis. Nach séanann siad é áit ar bith a bhféadann siad. Gaol mo chreach! Bíodh rud agad! Sin é an gaol a fhoghanfas duit!
→
donas 1
Is minic nach mbeadh a fhios ag duine cés fhearr an donas ná an sonas. An té a bhfeicfidh tú an mhaoin aige freisin, bíonn a anshógh fhéin air, agus deir siad nach bhfuil aon-ghaol ag an diabhal leis an duine bocht
+
→
dáimh
Tá dáimh ghaoil aca len a chéile
TUILLEADH (10) ▼
Tabhair faoi deara nach bhfuil dáimh eicínt aca le chéile má's gaol nó cleamhnas é. Marach go bhfuil ní iarrfadh sé ar an mbainis iad
Nach bhfuil dáimh ghaoil aca le chéile. Tuige nach mbeadh riu. Col seisearachaí iad
Tá dáimh aice sin le 'chuile dhuine sa tír má's fíor di féin, ach 'sé gaol mhadadh Úna le madadh Áine é. Ar chuala tú ariamh é: "Uisce fuar mo chreach agus gaol i bhfad amach". Sin é a fhearacht aice sin é
Dáimheannaí as éadan iad sin. Tá siad fighte fuaighte le 'chuile dhuine sa tír, de réir gaol a's cleamhnais. Ní maith dhuit aon-cheo a rádh le aonduine as a gcomhair ar chaoi ar bith. Bíodh a fhios ag 'chuile dhuine cá mbeidh sé ag caint
Sin í an dáimh ghaoil nach fearrde mise mórán í. Deirimse leat má theighimse ag iarraidh cloch mhine ar trust air ar maidin ambáireach, nach mórán maitheasa dhom a rádh go bhfuil dáimh ghaoil agam leis
Níl gaol ná dáimh agam leo = gaol ar bith ná cleamhnas ach oiread
Is fada amach ó mo chaolán-sa a gearradh é: níl gaol ná dáimh agam leis
Bíonn sí ag brughadh gaoil i gcomhnaí orra, faoi rádh agus gur daoine móra iad, ach dheamhan gaol ná dáimh ann
Is mó an ghairm atá aice sin do'n té nach bhfuil gaol ná dáimh aice leis, ná len a muintir féin. Ach nuair a theastóchas rud eicínt uaithe, ní bhíonn aon-leisce uirre an gaol a mhaoidheachtáil mo léan!
Is fhearr dhuit an té nach bhfuil gaol ná dáimh agad leis, ná a raibh de ghaolta ariamh agad. Níl aon-duine sa tír nach bhfuil muintreach agamsa, ach ní thaobhóchainn ceachtar aca lá an anshógha. Ba bheag an mhaith dhom é dhá dtaobhuighinn féin