→
buil
abuil (24)
→
cloigis
Ní fheicfeá an oiread cloigiseachaí cruinn abuil a chéile dhá gcuirtheá slat chruinn ar Éirinn agus a bhí thiar ann inné.
San am ar casadh mise isteach, dheamhan cló stiúrtha ar bith a bhí ar an teach. Bhí chuile fhear ina chraiceann ar an urlár ag iarraidh achrainn. Ba mhór an chontúirt a bheith abuil siad chor ar bith.
→
bealach
Ní bheidh a fhios agat cén bealach atá le aon duine ceart go n-ithe tú céad salainn abuil é. Ní aithne go haontíos.
→
beo 1
Go dtuga Dia dhúinn a bheith beo is abuil a chéile aríst oíche chinn bhliana! (beannacht adéarfadh duine i gcomhluadar oíche chinn féile)
→
brachán
Bhí a fhios agam go maith go raibh an brachán dóirtithe nuair nach bhfaca mé abhaile ón aifreann iad abuil a chéile.
→
buail ar
Ní dhearna sí filleadh ná feacadh ach seál a bhuaileadh aniar ar a bráid agus bóthar abhaile a thabhairt di fhéin. Ón lá sin go dtí an lá seo, níor thaobhaigh sí an teach aige, ach sa mbaile abuil a hathair agus a máthair.
→
aire
Ní mór dhom duine eicínt abuil mé a thabharfas aire do na gamhna dhom le faitíos a n-iarrfaí ag ól béiréiste mé (fc. béiréiste: deoch a óltar ar margadh a dhéanamh)
→
foighid
'Tá dhá chéad acra talúna aige,' arsa mise, 'agus an teach mór sin a fheicfeas tú agus gan neach an aoin bheo abuil sé ach buachaill.' 'Níor phós sé ariamh,' adeir an spailpín. 'Níor phós,' arsa mise. 'Ba diabhaltaí an fhoighid a bhí aige,' adeir an spailpín — go raibh sé in ann troscadh ó phósadh nó ó mhná
→
daol
Theangmhaigh daol eicínt leis agus é a chastáil in éindí le mo dhuine. Sin é an cheád uair le bliain a bhfaca mé abuil a chéile iad. Murach (muna mbeadh) go n-airíonn sé brabach eicínt air muis, a Thiarna Dé is fada amach uaidh a d'fhanfadh sé
+
→
dia 1
Moladh go deo le Dia go bhfuil muid ar fad abuil a chéile anocht — oíche chinn bhliana
TUILLEADH (1) ▼
Ní bhíonn ucht ná acht ná éagaoineadh aige. Dhá mbeadh sé seacht lá na seachtaine abuil tú, ní chloisfeá focal uaidh. Níl ann ach go bhfuil an t-anam caite ann
Diaráiste leatsa a Dhia agus a Mhuire! Oíche chinn bhliana aríst go raibh muid féin agus chuile dhuine dhá(r) muintir abuil a chéile gan bascadh gan bearna, más é toil Dé agus na Maighdeana Glórmhar é! — altú bídh Oíche Nollag
→
diomdha
Tá sé faoi mhórdhiomdha na laethantaí seo. Ní chónóidh sé aríst muis nó go dté sé ar ais chuici. Ní bheadh aon tsó ina shaol aige gan a bheith abuil sí
→
donacht
Chaith mise cheithre bliana abuil na Sasanaigh, agus ní fhaca mé thairis sin de dhonacht iontu. Ba mheasa dhuit go fada leiciméara d'Éireannach a d'inseodh chuile mhíle rud don bhoss ort
→
dorcha
Dream dorcha fréna chéile iad sin. Tá siad an-lách agus an-tsoilíosach, ach ní bhfaightheá fios a n-intinne dhá mbeifeá abuil siad dhá lá do shaoil
→
droim
Mhairfeadh sé sin ar dhroim an diabhail lá is gur fhéad sé maireachtáil abuil siad sin. Ní bhainfeadh aon duine eile faoin mbogha gréine ceart díobh ach é féin. Dar mo choinsias bhain, agus ceart maith
Is beag an dochar don aimsir fhéin a bheith mar atá sí agus a bhfuil de dhíchreideamh fud an domhain. Chonaic mé Éireannach ag teacht thall i Sasana. Ba as an gcontae seo é — ceantar Bhéal Átha na Sluaighe. Diabhal a raibh sé mí ariamh ann gur chaith sé in aer an t-aifreann, agus gur thosaigh sé ag rá nach raibh Dia ar bith ann. 'Agróidh Dia ort é,' adeir Árannach a bhí abuil mé
→
díle 1
Go deo na Díle ní fheicfidh aon duine mise aríst abuil sé, théis an bhaileabhair sin a dhéanamh díom
→
díol 1
Ní mó ná dhá bhfaightheá gan tada é go mbeifeá ar meisce anois. Is mór a bheadh ar meisce mar adeir an fear fadó, mura mbeadh aon díol air. Is gearr le dhul puintín gágach airgid anois i dteach ósta má bhíonn beirt nó triúr abuil a chéile ann
→
dúch
Diabhal mé go mbeadh sí sin ag taoscadh dúigh uaidh chomh tréan agus a d'fheicfeá uisce ag teacht as píopa. Chuala mé fear a bhí sa gcogadh ag rá go raibh cóstaí na Fraince breac ballach leo agus go bhfeicfeá an fharraige feadh t'amhairc dubh lena gcuid dúigh. Chreidfinn é freisin, dhá mbeadh mórán acu abuil a chéile