→
déan 1
déanamh (50+)
→
faiteach
Is bocht an chaoi do dhuine a bheith chomh faiteach sin ar fad. Céard a fhéadfas aon duine a dhéanamh ort?
+
→
faitíos
Is beag a fhaitíos ort a dhul dhá dhéanamh sin aríst agus an liúradh a fuair tú cheana faoi
TUILLEADH (1) ▼
Is fhearr dhom a dhéanamh as láimh faitíos na timpiste. An rud a théas i bhfad, téann sé chun righneadais — le faitíos nach ndéanfainn aríst é
→
faoisc
Séard atá agat a dhéanamh an t-iasc sin a chaitheamh síos i gcúr na bhfataí agus bainfidh sin an goirteamas uileag as. Níl ag an iasc sin ach faoisceadh beag. Ólfaidh sibh an abhainn má bhruitheann sibh ar a aghaidh féin é
+
→
fara
Níl maith ar bith dhuit teach cearc a dhéanamh mura gcuire tú faraí ann. Ní chodlóidh éanlaith gan fara
TUILLEADH (3) ▼
Tá lot déanta ag an ógánach sin (an sionnach) anseo le bliain. Dar fia tá! Meas tú nár scuab sé sé cinn de chearca breá amach den fhara uaim. Fuair sé ligean eicínt orthu. 'Sé atá i riocht
M'anam muise gur beag an baol atá orm na stocaí sin a chaitheamh ar an bhfara. An fhad is a sheasfas siad, fónfaidh siad, mar adeir an ceann eile. Dhá dtéadh bean mhaith ina n-éadan ba bheag an stró uirthi péire nua a dhéanamh dhíobh aríst
Tá Micil réidh le gort agus garraí feasta. Dheamhan lúd ar bith fanta ann. Caithidís ar an bhfara anois é, thálta (ó tharla) nach bhfuil sé in ann aon cheo a dhéanamh.
+
Shíl mé gur ag cur farasbarr ar an gcuibhiúlacht a bhí mé le é sin a dhéanamh, ach is cosúil gurb éard a rinne mé brachán den scéal
TUILLEADH (1) ▼
Agus le farasbarr siúráilteacht a dhéanamh chuir mé glas ar an doras. Diabhal mé gur goideadh iad ina dhiaidh sin! — to make assurance doubly sure
→
farúch
Fadó bhíodh farúch anseo againn fúthu (cruacha arbhair), ach diabhal ceo a dhéanas an chuid is mó de na daoine anois ach a ndéanamh ar bhonn cloch
Ag líonadh feadhnach móna ar an asal a bhí mé nuair a bhuail sé chugam aníos. 'Tá fire agus gríosach dhá dhéanamh ar mo chuid mónasa,' adeir sé. 'Dheamhan fód dhá fhágáil agam. Beidh a shliocht orthu muis. Gabhfaidh mise ag faire, agus an té a mbéarfaidh mé istigh air i mbéal na cruaiche, sin ní fhágfaidh sé'
+
→
fearacht
Buaileann sé fearacht cloig ach ní hé an déanamh céanna atá air ina dhiaidh sin. Rud fada caol é
TUILLEADH (2) ▼
Tá sé ag tarraingt chloch le seachtain, fearacht is dhá mbeadh rún aige cró eile a dhéanamh ansiúd
Níor chuí dhó é a dhéanamh fearacht an scéil ar ball
→
fear
D'fhearfadh rud den tsórt sin ar dhuine ina dhiaidh sin. Ná bíodh duine ar bith ag caitheamh i ndiaidh maith a dhéanamh ar strainséara. Níl a fhios agat cén uair a thiocfá ina líon aríst
Aimsir fhearthainne den tsórt seo, b'fhearr do dhuine fanacht chois na tine agus gan a bheith dhá chailleadh fhéin, ar scáth a mbeadh déanta aige. Ní raibh aon cheo ariamh de bharr breacaimsir mar seo
+
→
feasach
Ní feasach mé go bhfuil faoi aon teach nua a dhéanamh.
TUILLEADH (2) ▼
Síleann tusa gur féidir a dhéanamh. Ní feasach mise gur féidir. Ach ar a fhéachaint a bheidh a fhios é
Thiocfadh dhó an ceart a bheith aige ach ní feasach mé air. Is iomaí rud a d'fhéadfaí a dhéanamh i ngan fhios domsa
Thug J. amach an láirín agus é ag dul suas go F. 'Ní fré chéile a chacfas sí seo,' adeir sé, ag déanamh gaisce aisti. 'Fan go bhfeice sibh mise ag dul soir an bóthar sna feire glinnte uirthi'. Dheamhan dhá choisméig a ghabh an capall nó go raibh bualtrach déanta aici!
+
→
fiar
Th'anam ón diabhal, thug tú fiar rómhór don chlaí sin. Breá nach bhfuair tú dorú talúna agus a chur leis. Ní caoi ar bith é sin le claí a dhéanamh. Tá go leor talúna diomalaithe agat ansin
TUILLEADH (1) ▼
Fág an claí beagán ar fiar mar seo nuair a bheas tú dhá dhéanamh, i riocht is go mbeidh cosán isteach anseo agat. Níl maith ar bith dhuit é a ligint díreach
→
fiosach
Nach fiosach an mhaise do do leithide de phiodarlán é. Céard a bhaineann sé dhuit céard a bhí mé a dhéanamh ann
→
fiosacht
Ba bheag a bhí le déanamh agat ól a thabhairt dó sin agus a fhiosacht duit nach dtabharfadh sé fhéin deoir do Dhia shúlach
+
→
fios
B'fhearr dhuit ná fios do shaoil a bheith ag breathnú air agus na goiceannaí a bhí sé a chur air fhéin. Dhá mbeadh gan a bheith agat ach an t-aon gháire, chaithfeá a dhéanamh faoi. Buachaill báire é
TUILLEADH (7) ▼
Mura bhfuil fios an bhealaigh agat, gabhfaidh mise ag déanamh treoir duit
Dhá mbeadh fios a bealaigh aici, ní scáth leith ar asal a ghabhfadh sí. Ní den chuibhiúlacht rud mar sin a dhéanamh
'Sé an chaoi é: ná bíodh a fhios ag do láimh chlí céard atá do láimh dheas a dhéanamh, nó má bhíonn a fhios, is gearr go mbeidh a fhios ag an saol é
Dheamhan a fhios sin agam féin céard a bhíos sé a dhéanamh mar seo
Tabhair fios dom faoin rud atá le déanamh agam — inis dom
Níl a fhios sa diabhal (sa tubaiste, sa gcat mara srl.) céard a bhíos sé a dhéanamh sa mbaile mór gach lá
Bhíodh poitín dhá dhéanamh i ngan fhios agus i gcomhfhios an tráth sin — faoi rún agus os coinne chuile dhuine
+
Níl fear fobhairne ar bith ag an tuíodóir breá seo thíos, ach é ag freastal air fhéin. Shílfeá ar a laghad ar bith go ndéanfaidís na baibíní dhó, ach diabhal déanamh
TUILLEADH (1) ▼
Níor mhór dhuit agat d'fhear fobhairne an lá sin. Bhí do chnaipe déanta murach go ndearna sé tarrtháil ort. Mharódh na Peaitseachaí thú
+
→
focal
Níor fhan focal cainte aige. Shíl muid go raibh a chnaipe déanta
TUILLEADH (2) ▼
Ní féidir go mbrisfeadh sé a fhocal. Ba tútach an rud dó sin a dhéanamh
Séard atá agat a dhéanamh: cuir focal ar thobán anois agus coinneoidh sé dhuit é nuair a gheobhas sé iad.
→
foilsigh
An corpadóir bradach! 'Sé cóir Dé é an méid sin a éireachtáil dó. Ba bheag aige fhéin dícheannadh a dhéanamh ar chréatúir bhochta. Chuir sé an bhaintreach sin thuas de dhroim tí. Chuir sé faoi ndeara di páipéar a shaighneáil dó ar a cuid talúna agus gan a fhios aici céard a bhí ann ach gur theastaigh cupla cloch mhine uaithi le aghaidh a háilín … Ach foilsíonn Dia an éagóir míle glóire agus moladh leis fhéin. B'fhéidir go bhfaigheadh an cneámhaire ar a mhéis fhéin anois é, agus ní ag amhdú an oilc é, ní mór linn dó
Murach chomh follasach agus a rinne sé é, bhí an báire leis. Más le duine caimiléireacht a dhéanamh, ní mór dó a bheith cuibhiúil!
M'anam nach beag dom a bhfuil ag fortabháil orm cheana agus gan tusa a dhul ag cur tuillidh orm. Cén chaoi a bhféadfainnse a bheith san airdeall ar do chuid beathach. Tá mo chuid fhéin ag déanamh cíor tuaifil díom. Má ba leat féarach a cheannacht, bhí agat é a fháil in aice láthair: sin nó ligean dó ar fad. Bheadh bó trí lá báite nó basctha ansin thuas shul má gheofaí í
+
→
fothair
Is deacair dhó féar ná fothair a bheith aige lá is gur fhága sé an garraí sin thuas gan baint nó gur lobh sé ar a chois. Sin é a chleas chuile bhliain: Ag imeacht ag cipiléireacht agus ag biorú claíochaí nuair a bhí aige a ghnaithe a dhéanamh
TUILLEADH (1) ▼
Bhí titim feoir ann ag an gcodladh. Is suarach an t-ionadh agus a bhfuil de ragairne déanta aige le coicís
Ar ndóigh ní ag brath ar a dhul amach sa bhfothramán farraige sin a bheifeá? Níl aon churach déanta atá in ann a mharaíocht. Cén chruóg amach atá ort nó go dtige an aimsir sin in araíocht?
→
framsáil
Ní iarrfadh sí aon bhuille maitheasa a dhéanamh go héag ach cead framsáil a fháil ar bhóithrí
→
frasaíl
Níl maith ar bith i bhfrasaíl. Féadfaidh duine a bheith gnaíúil gan failic a dhéanamh ar fad
→
freagair
Ní ligfeadh an faitíos dom cleas den tsórt sin a dhéanamh faitíos go bhfreagródh Dia orm é. Ba bheag a shúil le Dia a bheadh ag duine ar bith a chuimhneodh ar a leithide de rud a dhéanamh — ba beag sin