gaoth (50+)
→
feanc
Bhí cloch ansin thíos ag ceann an bhóthar, a mbíodh fir láidre dhá bhféachaint féin léithe. Ní bhainfeadh R. feanc aisti, ach thugadh T. gaoth di gan stró ar bith. Ba ghearr air é
+
"Tiocfaidh stoirm, tiocfaidh feothan, tiocfaidh gaoth mhór agus tiocfaidh fearthainn; Imeoidh an solas as na réalta, as an ngréin agus as an ngealaigh …" As dán diaga — Trí Scóir a bhí an Naomh Joseph)
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé ag séideadh fearthainne as gaoth anoir aduaidh
→
fiar
Ní mór dóibh fiar a thabhairt dóibh fhéin inniu (báid). Ní thiocfaidís isteach díreach i súil na gaoithe. Tá sé ina lom gaoithe aduaidh anois — a theacht isteach ar tír ag tornáil
→
fleet
"Ó bhí mé chomh haerach ar dtús agus gur ghéill mé do do shlí; Dhá n-imíodh sé an méid sin sa spéir leis an ngaoith; Ní phósfainn anois thú dhá dtéinn ar an bhfleet; Ach bainfidh mé arán as mo shláinte" As Na Ba Ciara agus Bána
→
fothram
Ní féidir gurb in fothram gaoithe sa doras iata. Feamainn dearg! Nár ba slán ceoil dhuit anois mar ghaoith! Ní iarrfadh muid aon fheamainn dearg go ceann seachtain eile
+
→
frídeoir
Níl ann ach frídeoir de dhuine, agus ina dhiaidh sin fhéin, is diabhlaí go deo an gníomh atá ann. M'anam mura bhfuil gabháil na gaoithe ann go bhfuil déanamh na ngnaithí ann, go bhfuil sin.
TUILLEADH (1) ▼
Bhí farraige cháite dhá cur go frídeoir orainn le gaoith bhoird. Shíl mé nach sáródh muid choíchin é. Ach bhí togha an bháid againn. Níor mhór dhúinn fhéin go raibh.
→
fág
Ara beannacht Dé dhuit. Ní iontas ar bith é sin. Cá bhfágfadh sí an onóir. Ní ón ngaoith a thug sí í sin chor ar bith. Níor sheas aon bhean ariamh ar urlár ba honóraí ná a máthair. Ba in í fhéin muis an onóir dhona.
→
fálach
Ní chuirfidh mé mórán móna síos faitíos na fálach. Bíonn an simléar sin ag puthaíl i gcónaí ar an ngaoith anoir seo — bhí faitíos air nach dtarraingeodh an simléar mar ba cheart dhá gcuireadh sé mórán móna ar an tine
+
→
fána
Bhí an bád le fána ón ngaoith — a bheith i bhfad ón ngaoith, nó gan a bheith ard sa ngaoith; dá mbeadh geallta bád ann (báid a bheith ag coimhlint le chéile) sí an bád a bheadh le fána ón ngaoith an bád is faide a bheadh ón ngaoith. Bheadh an chuid eile idir í agus an ghaoth
TUILLEADH (3) ▼
Bhí an bád s'againne ard sa ngaoith agus an chuid eile scaitheamh maith le fána
Fan amach uathu a fhleascaigh! Ligfidh muid le fána ón ngaoith í, nó tabharfaidh an Chorainn timpeall í
Bhí an bád ag doirtim le fána (ag dórtadh le fána). Díreach ar an aighre a bhí sé (an ghaoth) agus tabhair gaoith uirthi! — nuair a bheadh gaoth theann i ndiaidh an bháid, nó an-chóir agat, bheadh an bád ag doirtim le fána
+
→
calm
Ní raibh leide gaoithe ar bith ann, ní áirím leide córach. Tháinig dubhchalm orainn.
TUILLEADH (1) ▼
Muran ag preabadh atá an ghaoth is tús cailm é — tá sé ag dul ar chalm, mura i ndán is gur ag athrú a bheadh an ghaoth
+
→
carracán
Thuas ar charracán atá i mbarr an bhaile a bhíos an tine chnámh acub. Dhá mbeadh gaoth rua na Féile Sin Seáin ann ar chaoi ar bith, dheamhan splanc a d'fhágfaí ina craiceann nach bhfuadófaí soir agus siar.
TUILLEADH (1) ▼
An bhfuil a fhios agat an moghlaeir mór a bhí ar forbhás ar stuaic an charracáin sin thiar i Leic an Rí (garraí)? Thit sí anuas le fána agus tá sí caite thíos sa log fliuch siúd anois. Is maith an t-ádh a bhí orainn nach raibh aon bhó againn ann nó bheidís craptha isteach faoi ghiall an charracáin ar an bhfarra gaoithe sin a bhí ann le dhá lá, agus dhéanfadh an daigéad siúd cuailín cnámh díobh.
Tá an oiread cipiléireacht aige, agus go dtógfadh sé do cheann agus gan substaint ar bith lena leath. Ní chuireann sé duine ar bith le gaoith na gcnoc ach M. T. Mh.
Is diabhaltaí atá sé ag dul in aghaidh a chosúlacht muis, murab é an chaoi nach dtéann sé sa mbile buaic leis fhéin. Chonaic mise scorachaí nach gcuirfeá suntas ar bith iontub ag tabhairt gaoithe (ag ardú) don chloich sin, agus shílfeá nach bhfaigheadh forránach fir mar eisean croitheadh ar bith inti ná dhá mbeadh sí faoi dhó an oiread meáchain agus atá sí.
+
→
coraice
Gearrógaí dubha na Nollag, coraice dhubh na bliana, laethantaí na riabhaí, gairfean na gcuach, agus gaoth rua na Féile Sin Seáin — sin iad a chuireanns cruit ar an seaneallach. 'Siad, agus ar an duine fhéin go minic.
TUILLEADH (1) ▼
Is deas í bhur gceird gan bhréig, dhár gcrapadh fhéin suas chois claíochaí faoi ghaoith agus faoi dheallradh, agus ag fanacht ansin i gcaitheamh na hoíche. Cén bhrí ach an uair atá ann — coraice dhubh na bliana. Ní mó ná go ndéanfadh duine é i Mí Mheáin an tsamhraidh, ní áirím anois.
→
crinn
Is fada a chaith an dá bhád ag crinneadh a chéile, ach scoith bád Chonamara an ceann eile ina dhiaidh sin. Dheamhan a fhios agam a scoithfeadh muise, murach gur thug siad farraige don bhalasta nuair a thosaigh sé ag teacht gann ar an ngaoith.
Ba deannachtach na cuaifeachaí gaoithe a bhí inné ann. Cheapfainn gur shaothraigh bádóirí é.
+
→
beochan
Tá beochan maith gaoithe ann — siolla maith gaoithe; riar maith gaoithe; é béalgharbh
TUILLEADH (6) ▼
Is deas an beochan gaoithe atá ann ó ardtráthnóna.
Dheamhan mórán is fiú don fhéar an beochan gaoithe seo. Dá neartaíodh sí, déarfainn rud eicínt.
D'ardaigh an-bheochan gaoithe bordáil an lae — gaoth fhuar freisin.
Tá beochan breá gaoithe ag éirí shílfeá. Dhá dtagadh farra teann anois, 'sé a chuirfeadh rath ar an móin.
Bhí beochan deas gaoithe anoir ann inniu.
Is fuar an beochan gaoithe atá ann anocht.
→
beoigh
Tá sé ag beoú chun gaoithe, chun báistí, chun sneachta srl. — tá sé ag tosaí nó ag neartú ar an ngaoith, ar an sneachta srl.
→
aer
Shílfeá go bhfuil an t-aer thiar ag glanadh agus go bhfuil an duifean ag téalachan ó dheas. Ach tá sé ag cothú i mbun na gaoithe mar sin fhéin.
→
aicis
Ní ón ngaoith a thug sí a bhfuil d'aicis inti — ba dual di an aicis a bheith inti; tá an aicis ag rith léithe
Tá S. ina bhruithshléacht le chuile dheis ó d'fhága sé an seanteach. B'ádhúil an lá dhó an teach nua a dhéanamh. Tá sruth is gaoith leis ó shin.
+
→
buail
Bhuail an ghaoth … — tháinig an ghaoth salach orainn srl.; d'éirigh an ghaoth inár n-aghaidh srl.; neartaigh an ghaoth orainn
TUILLEADH (7) ▼
Bhuail gaoth aneas iad leath cuain agus b'éigean dóibh rith cladaigh a thabhairt don bhád — bhuail gaoth bhoird an bádóir agus b'áibhéil a liosta a bhí ar an mbád aige. Bhí maidhmeanna ag teacht thar bord isteach
Anoir ag D. L. bhuail gaoth leataobhach muid, agus dhá mbeadh sí inár n-aghaidh, chaithfeadh muid chuile choisméig di a shiúl abhaile.
Bhuail cuaifeach den ghaoth timpeallach sin mé ar ard J. S. agus dheamhan mórán ar bith nár ardaigh sí idir chlár agus chuinneog de lom an bhóthair mé.
Chuaigh beirt as an áit seo fadó amach ar an meatha mhóir ag iascach cholmóirí. Ná raibh ann mura dtáinig sé ina lom gaoithe aduaidh orthub agus b'éigean dóibh ligean leis an mbád iomramha gur bhuail siad tír i mBaile Uí Bheacháin i gContae an Chláir. Ach níor chás dóibh é ó bhuail siad tír in aon áit.
Thairg sé iomlacht trasna cuain dóibh ach tháinig gaoth bhoird air, ach níor bhuaileadar tír ag an gcaladh thall chor ar bith.
Neartaigh an ghaoth orainn agus chinn orainn an cladach thall a bhualadh san áit a shíl muid.
Thug Dia dhúinn gur bhuail muid caladh shábhála i gcéibh an Spidéil, shular neartaigh an ghaoth. Murach sin, ní shrianfadh muid siar choíchin é agus chomh mór agus bhí an lá.
+
→
buille
Tá sé ag gabháil le gaoith na gcnoc agus ní éistfidh sé liom. Sin é an buille!
TUILLEADH (2) ▼
Bhí muid ar an mheatha mhóir, ach is gearr a bhí lom gaoithe aneas agus dhá buille iomramha dhá(r) dtabhairt chun tíre
Tá sé buille beag bosach, ach dar ndóigh, ní ón ngaoith a thug sé sin.
Bhí buinneán mór de chrann ag fás ag corr na hiothlann aige agus nuair a scoireadh an ghaoth na bileogaí dhe, ba gheall le coill an iothlainn leis an mbrat acub a bhíodh ar an talamh ann.