Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: rath

→ feadhnach

Cuireann sí feadhnach leamhnachta ar chuid na muc chuile lá. Is beag an dochar dóibh éifeacht féin a bheith iontu. Go bhfóire Dia ar na muca nach bhfaigheann ach an fata tor! Is deacair dóibh aon rath a bheith orthu

→ fáideog

Dírigh an fháideog sa gcoinneal sin nó is gearr go mbeidh sí ó rath le smál

→ fánaí 2

Céard atá an fánaí seo thíos a dhéanamh inniu? Ar ndóigh is beag an rath sin, mo léan — duine a bhíos ag fánaíocht, ach ciallaíonn sé fánadóir, (nó duine a bheadh le fán nó ag imeacht i ndiaidh a chinn roimhe) go minic freisin

+

→ féar

Ní raibh rath ná ríocht ar bheithígh inniu (ag an aonach). Mura bhfeabhsaí siad amach anseo i dtús féir! — le teacht an fhéir; deireadh an Mhárta agus an tAibreán

TUILLEADH (1) ▼

An bhfuil féar tirim ag dul a rath anois?

→ catóg

Ainneoin go bhfuil fairsingeacht aige, dheamhan de rath le cuid mhaith den talamh. Garráin agus catógaí é fré chéile.

+

→ cinnireacht

Dhá mbeadh aon duine den rath ag cinnireacht, ní raibh aon ghair aici imeacht.

TUILLEADH (1) ▼

Dhá bhfaigheadh sé aon chinnireacht a rath, shrianfadh sé thríd an tinneas.

→ cinnire

Ní raibh aon chinnirí den rath orthub. Dhá mbeadh, dhéanfaidís gníomh thar mar a rinne.

→ cipiléireacht

Tá sé ag cipiléireacht siar ansin, hé brí céard atá sé a dhéanamh, ach dheamhan mórán den rath a dhéanfas sé ar aon nós.

→ ciseadóireacht

An bhfuil aon rath ort ag ciseadóireacht? Má tá, dhéanfá grá Dia agus ciseog a dhéanamh. Dheamhan fad méire de chiseoig ag gabháil liom a gcuirfinn cupla fata uirthi.

→ clochneart

An bhfuil aon rath ort leis an gclochneart?

→ coimhthíos

Tá na breaclachaí sin siar beo le coiníní anois, agus gan blas coimhthís acub le aon duine. Airíonn siad nach bhfuil aon mhadadh de rath ar an mbaile.

→ cosúlacht

Dheamhan cosúlacht den rath atá sé a chur air fhéin le aon bhean a fháil.

→ bannaí 1

Tom: Bhuail Cóilín L. mé. An Mháthair: Mise i mbannaí gur bhuail! Breá gur thug tú cead dó thú a bhualadh. An bhfuil rath ar bith leat fhéin?

+

→ bealach

Tá na bainbh as bealach ar fad, agus gan mórán den rath ar mhuca — tá bainbh daor, agus muca saor.

TUILLEADH (4) ▼

Ní bheinn as bealach chor ar bith leis dhá dtairgeadh sé tada den rath dhom, ach níor thairg.

Níl rath ná ríocht leis ag déanamh suas cuntais. Bíonn sé go leor as bealach i gcónaí.

Tá bealach maith aige dhá mbeadh aon rath leis fhéin — tá posta, ceird, nó slí mhaith airgid aige dhá mbeadh sé in ann é a thapú, nó é a chur ar sochar dó fhéin.

Mharaigh a athair agus a mháthair iad fhéin leis an mbealach sin a thabhairt dó (posta, ceird srl.), ach ní raibh sé de rath air é a choinneáil ina dhiaidh sin.

+

→ bealadh

Tá an olann ó rath de bharr bealtha atá calcaithe inti.

TUILLEADH (1) ▼

Is mór an rath air an méid sin fhéin bealtha. Níl mairg ar bith air a dhul timpeall anois.

+

→ béalóg

Dheamhan feanc a baineadh as Pádraig a bhí ar cúlóig, ach cuireadh an té a bhí ar béalóg glanoscartha anuas as ascar na diallaite. Níl aon rath ina mharcach leis.

TUILLEADH (1) ▼

Ba mhór an rath ar an teanchair seo béalóg a chur inti.

→ crinn

Tá tú as feamainn muis, más i dtuilleamaí na roinne siúd atá tú. Nár chrinn muid chuile chloch amháin ag gabháil léithe i mbliana. Dheamhan dosán ann anois, agus ní bheidh aon fhás a (de) rath fúithi go ceann cupla bliain aríst.

+

→ críoch

Beidh sé ag imeacht mar sin gan críoch gan rath, go deo.

TUILLEADH (1) ▼

Séard a bhí le déanamh lena leithide sin, a chuirfeadh bean ó chrích agus ó rath, breith air agus bró mhuilinn a chur faoina mhuineál, agus é a chaitheamh amuigh ar an meath mhóir. Bheadh sé sách maith aige, agus rómhaith — an bithiúnach.

→ cuntas

Ceadh nach bhfuil aon rath leat le cuntas? — tuige nach bhfuil féith an áirimh ionat ("cuntas" a thugas go leor de ghasúir Chonamara ar "Arithmetic")

→ beo 1

Dheamhan ráithe beo nach dtarraingeann sé a dheich bpunt pinsean, agus má tharraingeann fhéin, is olc an rath a chuireanns sé air.

→ beochan

Tá beochan breá gaoithe ag éirí shílfeá. Dhá dtagadh farra teann anois, 'sé a chuirfeadh rath ar an móin.

→ biorach 2

Ní minic leis biorachaí a ligean thairis gan snaidhm a thabhairt uaidh, má bhíonn tada den rath aige.

→ bioraím

Níl aon rath ag biorú leis, arae ní fhágann sé slis ar bith ar an scolb.

→ blioscán

Tá an tuar sin thíos ó rath ag blioscáin.

→ bratainn

Sin iad fhéin an bhratainn dhíomhaoineach agus an bhratainn gan rath.

→ bromóg

'Sé ar éirigh liom den rath, an leathbhromóig sin.

→ bólaí

Ní dhéanann siad aon rath cuir chor ar bith sna bólaí sin síos faoi Ghaillimh. Ag díol bhainne bhíonns siad i gcónaí.

→ feighil

Tá sé ar bhfeighil a bheith ina dhochtúr anois ach níl a chuid dintiúirí amach is amach fós aige. Más leis aon rath a dhéanamh go deo, tá sé in am aige feasta.

→ aeraíl

Mura n-éirí tú as do chuid aeraíola, ní bheidh rath ná ríocht ort choíchin.

→ aer

Ba mhór an rath ort corrgheábh a thabhairt amach faoin aer, tharas a bheith cuibhrithe istigh ansin i gcónaí.

→ aibéis

Ná tabhair a chead dó aibéis a dhéanamh dhíot nó tuige nach bhfuil rath ar bith leat féin.

→ buail ar

Ní dhéanfaidh an cur aon rath go mbuailtear múr báistí air.

→ buail faoi

Shoraidh dhíot, más é a bhfuil de rath leat a leithide sin de chuimleachán do do bhualadh faoi!

→ buail

An bhfuil aon rath ort ag bualadh?

→ buanadas

Más leat an buanadas a bheith san éadach, ní mór dhuit a dhul an price leis nó ní bhfaighidh tú aon éadach den rath.

+

→ buille

Thug sé buille na feill, ach is buille é nach dtiocfaidh leis má fhaighimse aon tsaol dhe rath.

TUILLEADH (1) ▼

Níl aon bhuille de rath aige — ní iomróir maith é

→ buinne 2

Lasc amach é (.i. an leasú siopa). Ní mór dhó (.i. an talamh) a bhfuil tú a chur air. Is deacair leis an mbuinne aon rath a dhéanamh sa talamh céanna.

→ bunús

Níl aon bhunús a rath aige agus tiocfaidh sé rite leis aon bhean fháil sna bólaí seo.

→ áibhéil 1

Go gcuire Dia rath ort! Chuirfeadh sé sin thar bharr do chéille thú lena chuid áibhéil.

→ amach

Mura mbí aon rath ar an aonach seo amach romhat anois, beidh na daoine buailte ar fad.

rath (50+)