Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: tairne

→ fios

Breá nach mbeadh fios do ghnaithe agat thairis sin. A dhul ag tabhairt tairní cruife capaill leat nuair a bhí agat tairní cruife bróg a thabhairt leat. Tá tú in do cheann ar bior

→ féar

Tá tairne féir i speal (fc. tairne)

→ bealach

Ní bhíonn siad mórán as bealach chor ar bith, má íocann tú ar an tairne iad, ach mura n-íoca, mise i mbannaí go leagfaidh siad ort.

+

→ beo 2

Chuir an gabha an tairne sa mbeo (nó i mbeo) — thiomáin sé rófhada thríd an gcrúib é go ndeachaigh sé sa mbeo

TUILLEADH (18) ▼

Chuir an gabha tairne i mbeo inti inniu.

Mura bhfana sí socair, tá faitíos orm go rachaidh tairne i mbeo inti.

An capall fhéin ba sciontaí (ba ciontaí). Ba mhaith a bheadh sé ar a mhaidí nó chaithfeadh sé tairne a chur a i mbeo inti.

Tá bacaíl uirthi. Chaithfeadh sé go bhfuil tairne sa mbeo inti.

Is beag le go bhfuil sí in ann a cois deiridh a leagan ar an talamh anois. Muran tairne a cuireadh sa mbeo inti an lá faoi dheireadh, dheamhan a fhios agam céard é fhéin

Ní féidir aon chrú a chur ar an gcapall céanna gan tairne a dhul i mbeo.

'Sí an capall is contráilte í dhár fhéach gabha ariamh le crú a chur uirthi. Ní thagann táirm ar bith uirthi go dtéann sé ar thiomáilt (thiomáint) na dtairní. An lá faoi dheireadh a raibh cothrom cruite ag gabháil uirthi, chuir sé dhá thairne sa mbeo inti agus b'éigean dó a dtarraingt aríst ar ais.

Muran tairne a chuaigh i mbeo inti, dheamhan a fhios agam céard a d'éireodh di. Tá an bhacaíl sin uirthi le gabháil chun seachtaine.

Meas tú an bhfuil an tairne sin i mbeo?

Ba tairne i mbeo (sa mbeo) ionam an chaint a chaith sé — ghoill a chuid cainte orm; chuir a chuid cainte múisiam orm; ba gheall le puis de sciain thríom a chuid cainte.

Ar ndóigh mo léan, ba tairne i mbeo sa gceann eile an méid sin a shamhlú léithe!

Is tairne i mbeo i Seán an scéal sin a tharraingt anuas aige beag ná mór.

Is geall le tairne i mbeo ann tada a rá chor ar bith faoin oíche sin. Ghoill sé an-mhór air.

Is tairne i mbeo ceart inti muis, a ligint ort fhéin go raibh a fhios agat tada faoi sin.

Má dúirt sé an méid sin muis, chuir sé tairne i mbeo ceart ann. Rud is lú ná sin, chuirfeadh sé múisiam air.

Chuir sé an tairne sin i mbeo muis, má thrácht sé chor ar bith ar an gcliamhain.

Is furasta tairne a chur i mbeo sa gceann céanna. Tá sí íogmhar pusach, agus beagán acmhainne aici ar thada a rá léithe.

Bhí tú ag cur tairní i mbeo anocht go tréan — bhí tú sin — bhí tú ag tabhairt gobannaí uait as éadan; bhí tú ag leagan isteach sáiteán as éadan; is iomaí priocadh a thug tú uait anocht

→ biorach 1

Tabhair dhom ceann de na tairní bioracha sin. 'Siad is fóintí anseo.

+

→ bioraím

Ní foláir dhuit na tairní sin a bhiorú, arae tá siad rómhaolaithe as a mbarr.

TUILLEADH (1) ▼

Bioraíonn agus géaraíonn an gabha na tairní seaca sa mbealach go mbéarfaidís greim ar an reothalach.

→ bior

Chuir sé bior an tairne ionam — barr géar tairne

→ buinne 1

Níl a dhath maitheasa dhuit tairní a chur inti. Éireoidh sí aríst. Níor mór stuáil nó buinne a chur isteach faoin tosach lena choinneáil fáiscthe síos.

→ airigh

Airím tairne ag dul in mo chois.

+

→ amach

Ní bhfaighfear tada ansiúd gan a íoc amach ar an tairne — ar bhall na háite; airgead síos

TUILLEADH (2) ▼

Íocann sé chuile shórt amach ar an tairne.

Ní bhfaightheá luach na cianóige in aon siopa i nGaillimh gan a íoc amach ar an tairne.

→ lig amach

Dhá mhéad a chuid ligean amach, b'fhéidir gur beag an mhaith é, dhá dtéadh an crú ar an tairne.

→ anam

Chuaigh an tairne go hanam ionam.

→ ardaigh

Ní mian leis an gcapall an chois deiridh a ardú chor ar bith, muran tairne a thóg sí

→ faill

Breá ar thug sibh an fhaill dó? Is bocht nach dtógfaí sibh! Nach bhfuil a fhios agaibh go mbíonn sé siúd i gcónaí ag faire ar an teach ósta sin, agus súil gabha i ndiaidh tairne aige féint (feáchaint) an bhfeicfeadh sé tada ag corraí

→ faon-

Tá fionnoscal sa doras. Ceann de na cláir atá ar bogadh. Ní mór cupla tairne a fháil agus é a dhaingniú nó brisfidh sé ó chéile ar fad

→ feoil

Thug an tairne scríobadh éadrom idir fheoil agus leathar dom agus ba deacair leis cneasú ina dhiaidh sin

→ foghail

Ní thabharfadh sé aon fhód móna don fhear chneasta féin anois gan a híoc ar an tairne ó d'imigh an fear siúd lena chuid airgid. 'Sé fálú an ghoirt é théis na foghlach. Ní dhearna sé in am é

→ mífhonn

Damhsaítear port le fonn agus port le mífhonn. Le mífhonn muis a bhí S. ag clascairt dhamhsa aréir. Changlódh sé tairní crú capaill le olc. Thug T. J. a chailín uaidh luath go maith san oíche

+

→ isteach

Chuaigh an tairne isteach go cnáimh ionam (isteach go feirc, go smior, go leathar srl.)

TUILLEADH (1) ▼

Tá barr isteach ar an tairne agus lotfaidh sé mo chois

→ faobhar

Chuir sé tairne ar a fhaobhar aníos thríd an gcathaoir. Níor fhága sé liobar leathair ná fíonnaigh ar thóin N.: ón oíche sin amach níor lig N. aon lucht cuarta isteach. Bhí sé ina bhothae acu. B'fhada a chaith sé ag fuasaoid a thónach

→ folaigh

Folaigh fúthu. Tá súil gabha i ndiaidh tairne aige seo thall ar gach cárta dá bhfuil ag dul amach

→ fonsa

An bhfuil a fhios agat na corrfhonsaí (/kəūrūɴsī/)? Sin iad na lataí atá amach i dtús na curaí. Is corrfhonsaí iad nuair a phléascas an tairne iad

→ fáisc

Ní fhéadaim an tairne a thabhairt liom. Tá sé an-fháiscthe ann

→ daingnigh

Dhaingneoinn an tairne tuilleadh, ach feictear dom go bhfuil an clár buille tanaí

→ dealg

Nuair a bhainfeá amach dealg ba cheart duit é a chaitheamh siar taobh cúl do chinn in aghaidh na tubaiste. Dá mba i ndán is go mba tairne a bheadh ann, séard a bhí agat a dhéanamh leis é a chur isteach i bhfata fuar agus é a leagan ar an drisiúr. Dhéanfá an cleas céanna leis dá mba i gcrúib bó a bheadh sé

→ deamhan 1

Dheamhan is go dtuga leis ceann. Cá bhfaighinnse tairní?

→ deireadh 2

Thóg sí tairne i mbradán na coise deiridh

→ deisigh

Dheisigh mé mé féin le n-imeacht, ach nuair a tháinig an crú ar an tairne, níor chorraigh mé ina dhiaidh sin

tairne (50+)