Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
im
ím Connacht
substaint bhealaithe a fhaightear de bharr maistridh.
+
Im gan tsalann — im nach saillfí. Coinnítear cnapáin dhe le cur mar cheiríní le gortú
Cuir ceirín im gan tsalann leis.
TUILLEADH (1) ▼
Dhá n-iteása im gan tsalann, ní bheifeá tinn — leagan adeirtear i ngreann

im in iontrálacha eile (27)

 
'Sé M. tír na gciseadóirí agus na gcaoladóirí. Nach as a thaganns cléibh, ciseáin, agus cléibhíní ime na tíre. Ach is dhóibh is fusa: nach bhfuil sail ag dul siar ina mbéal ann!
 
An bhfuil aon bhealaíocht ime agat?
 
beo 1
Shílfeá le bheith ag caint mar sin léithe nach leáfadh an t-im ina béal, ach déarfadh an dream a bhfuil eolas acub uirthi gurb í atá beo drochmhúinte.
 
Tá an bhrúisciúlacht sin inti sin ariamh, agus shílfeá amantaí nach leáfadh an t-im ina béal le láíocht.
+
Níl aon im agam le brúitín a dhéanamh dhuit.
TUILLEADH (1) ▼
Caithfidh tú an brúitín a ithe ar aghaidh, d'uireasa ime.
+
buinne 1
Na heasnachaí a sáitear sa talamh i dtosach. Ansin cuirtear buinne béil air — hocht slata déag. Sin é buinne na hocht slata déag. Cuirtear aríst os a chionn sin hocht slata déag eile. Sin é an buinne láir. Slat eile a shá ansin le taobh chuile easna go gcuirfeá hocht slata déag eile ann. Sin iad na slata táis. Tógtar an buinne táis leob agus bítear dhá bhfíochán go mbíonn siad caite. Buinne tónach a chur air ansin. Nuair a bheadh sin réidh agat, na slata a bheadh sna taobhannaí a leagan anonn is anall air agus na slata éadain a fhíochán orthub sin go gcuirfeá an tóin air: i gciseoig, séard a chuirfeá, buinne in uachtar ar an gcaiseal leob sin. Séard é fíochán an chléibh — buinne hocht slata déag, fíochán nó buinne cheithre shlat, fhíochán dhá shlat. 'Sé fíochán an dá shlat am fíochán singil — níor mhór cheithre slat le aghaidh buinne. Buinne cam a chuirtear ar chléibhín ime: ardaíonn an caoladóir taobh den chliabh roimh an taobh eile (Cuir síos ar fhíochán agus ar bhuinní an chléibh ó chaoladóir — S. Ó C., é an sliocht réamhráite)
TUILLEADH (1) ▼
Níor mhór dhuit a bheith in do chaoladóir mhaith le cléibhín ime a dhéanamh. Is deacair buinne cam an chléibhín ime a thógáil.
 
ainm
'Sé a bhfuil d'ainm air síos faoi na Líbeirtí, 'Tom an Ime' (fc. Líbeirtí)
 
Shílfeá nach leáfadh an t-t-im ina béal; agus ainneoin sin is uileag, 'sí atá deas ar phait de bhréag a inseacht.
 
flaisc
Is corruair a níos sé é, ach nuair a níos, déanann sé flaisc. Ar ndóigh an bhainis sin a bhí ar an inín aige fhóbair go gcáillfí daoine ann. Bhí im agus spunógaí ag dul i mbéal Bh. sin thoir agus gan fios arbh imeacht nó a theacht dó lena raibh caite den bhraon chrua aige. Síleadh go gcaithfí fios a chur ar an dochtúr
 
Níl slí ná fáltas againn anois ó stop na cearca (de bhreith uibheacha) agus ó d'imigh na beithígh amach. Ba mhór an cúnamh scór uibheachaí fhéin agus meascán ime corruair
 
imigh
Nach é an saol a d'imigh ó théadh mná lena gcuid cléibhíní ime de shiúl a gcos síos go Gaillimh.
 
ídigh
Má ídíonn tú an t-im sin uilig inniu, caithfidh tú arán tur a ithe go ceann dhá lá
 
fabht
Shílfeá nach leáfadh an t-im ina bhéal, ach mo léan géar, tá an fabht ansin ina dhiaidh sin. Bheadh sé ag dul siar in do bhéal agus ghabhfadh sé suas ansin agus ghoidfeadh sé do chuid móna
 
Tá fairsinge ime anois againn ó tháinig an samhradh — neart ime; i bhfad níos mó ná a bhí roimhe sin
 
fonsa
Na cléibhíní ime a bhíodh fadó ann bhíodh fonsa ag a mbéal. Cheal nach bhfaca tú ariamh iad? Bhíodh caiseal amach ar a mbéal mar a bhíos ar chiseoig. Níl an déanamh sin ar an gcléibhín ime chor ar bith anois
 
fuin
Níl an t-im sin fuinte ceart. An bhfeiceann tú a bhfuil de sprochaillí air?
 
feire
Sin sé anois an obair, feire an lampa sin a thabhairt isteach Gaillimh agus amach aríst slán. Ní mór dó sin aire an linbh. Tá rud fánach in ann a chur as cor. Bean a mbeadh cléibhín ime aici a thabharfadh léithe ceart é
 
daba
Déan réiteach leis an im. Nach bhfuil a fhios agat go bhfuil sé ar a ghainne anois. Is gearr a mhairfeas punt má chuireann tú daba mar sin ar chuile stiallóig
 
deis
Is dona í mo dheis le dhul ag deasú bróg: ceap briste, casúr gan aon chois, agus scian nach ngearrfadh an t-im
+
Cén sórt diurnáil a bhíos mar siúd aici ar an im. Ó bhíos an meascán déanta aici, shílfeá go ndéanfadh sin í. Is maith an rud riar. Ach caithfidh sí siúd gnaithí a bheith aici nach mbeidh ag aon duine
TUILLEADH (1) ▼
Ag diurnadh prindín ime a bhí sí ar a dhul isteach dom. Go deimhin chásaigh sí nach bhféadfadh sí láimh a chroitheadh liom
+
(Rópa dlaoiníní — rópa tuí cáiteach) "Rópa a dhlaoithfeá de bhroibh. Na broibh a fháil suas ansin sna barra. Broibh mhóra láidre: fiógaí. A dtarraingt as an bhfréimh. A gcrochadh suas ar phionna nó ar an gcnagadán cupla lá nó go dtriomaídís. Ní mórán triomach a d'iarrfaidís. Iad a shnoíchan ansin: a ndlaoithiú. Bhéarfá ar an dlaoinín le t'fhiacail. 'Sé an dlaoinín an craiceann atá taobh amuigh ar an mbrobh. B'fhearr t'fhiacail ná t'ionga leis an dlaoinín a tharraingt anuas de na broibh. Mura mbeirteá mar sin air, dhéanfadh an rud bog atá istigh sa bhfióig mionbhas. Níl maith ar bith leis an rud bog sin ach a chaitheamh uait. De na dlaoiníní a dhéanfá an rópa. Le corrán nó le corrshúgáin a dhéanfá é. Dhá mbeadh fear maith dhá dhéanamh, bheadh sé chomh maith le rópa ruainne — rópa rua. Trí duail a chur ann. Chuirfeá ar chocaí féir é. Nuair a chuirfeá ar chocaí é, ní iarrfá é a fhíochan chor ar bith. Dhéanfadh dual amháin thú; agus ar chruacha coirce freisin. Chuirfeá ar mhuic é ag dul ar an aonach agus ar ghadrachaí maoil asail ag tarraingt mallaigh feamainne. Dhéanfadh fear maith an-chaol é, agus bheadh sé go maith ina dhiaidh sin. Dhá mbeifeá ag déanamh rópa muc dhó (dhe), chaithfeá trí rópa a dhéanamh agus na trí rópa a fhíochan suas ina chéile: trí duail … Slata: nuair a bheadh slata bliain istigh chaithfidís a mbáthadh lena mbogadh, má ba leat cléibh, scoilb nó eile a dhéanamh dhíobh. Bheidís mí ar bogadh i gclaise shula n-oibrítí iad. Bhruithfeá slata le aghaidh cléibhín ime. A ndlaoithiú ansin, agus dhéanfadh na dlaoiníní rópa, ach ní bheadh sé chomh maith leis an rópa dlaoinín broibh. D'fheicfeá mná ag cur dlaoiníní na mbroibh nó na slat i gcluasa an tuirne (dlaoinín nó fiataíl an dá rópa is fhearr) mar is ann istigh a bhíos an fearsaid, agus an tsreang ag imeacht ar an bhfearsaid … Solas: dhlaoithfidís anuas na fiógaí agus d'fhágaidís stríoc bheag den dlaoinín ar an mbrobh, i gcruth is nach dtitfeadh a mbeadh istigh ann amach ina mhionbhas. Chuiridís bealadh ansin orthu: ola faoitín nó ola ronnaigh, agus a leá ar cham agus a dtumadh ann. Mura bhfágthá dlaoi bheag síos ar fhad an dlaoinín, leáfadh a mbeadh istigh ann. Bhíodh faoitíní agus ronnaigh ina snáth mara anseo an uair sin. Na haobha a leá ar an tine, agus nuair a bheadh lochán agat, na broibh a thumadh uileag ann, nuair a bheidís dlaoite: an dlaoinín bainte dhíobh. A gcrochadh suas ar stálú sa simléar nó go mbeidís tirim … " (Sliocht as cuntas faoi rópaí, dlaoithiú agus eile ó Mháirtín Ó Cadhain, Cnocán Glas, Spidéal)
TUILLEADH (1) ▼
Cérb as a dtáinig an dlaoinín seo san im. Chuirfeadh sé col ar dhuine
 
Léan ar a dhrandailín coinín, muran deas uaidh a dhul ag sioscadh bréag. Agus shílfeá nach leáfadh an t-im ina bhéal! Foighid ort muise go bhfeice mise é. Dhá mba i láthair an phobail é, dheamhan ball na háite a fhágfas sé nó go gcasa mé suas leis an smut aige é
 
dubh 2
Ba bhlasta an bheatha a bheadh ansin dhá dtéadh dubh na fríde d'im thríd. Ach ní bhíonn aon bhail air d'uireasa an ime