Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: bean bhocht

→ caomhúint

Chuaidh fear thart annseo an bhliadhain cheana, a's é gléasta mar bheadh tinncéara ann. Ar a chaomhamhaint a bhí sé ingeall ar bhean bhocht eicínt a rubáil a's a mharbhú, thart síos. Dheamhan duine beo, nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheire, a's cuireadh príosúntacht le na ló air. Má cuireadh fhéin ba mhaith an aghaidh sin air, ná ar aon-duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.

→ cothromacan

Dheamhan mórán díol-truaighe í, má tá sí fhéin a faghail cothromacan síne na h-uaire anois ó bhean a mic. Dheamhan leath-chirt a dhéanfadh sí léithe, dhá mhéad dhá ndéanadh sí uirre, arae mharbhuigh sí fhéin an tsean-bhean bhocht a fuair sí sa teach sin roimpe — máthair an fhir.

→ beart

Cailleadh bean bhocht inGaillimh an lá faoi dheire, a's d'fhága sí ionann's míle punt 'na diaidh. Meastú cé'n chaoi ar chruinnigh sí é, ach ag iarratas ar dhaoine, 'léar (de réir) mar gheobhadh sí leithphighinn a's pighinn uatha(b). Shílfeá gur fada go ndéanfadh leithphighinneachaí a's pighneachaí míle punt ach 'tomsuigheann brobh beart' in a dheidh sin.

→ beo 2

Ó tháinic bean a' mhic isteach faoi chaolachaí an tighe aice, ní beo léithe a beo chor a' bith. Tá sí reicthe 'chuile phuínnte sa ló aice, an tsean-bhean bhocht.

→ bior

Níl bior-eanga ar a' mbean bhocht, ach is suarach a' t-iongnadh sin, a's lán a' tighe aice ar aon-chéill. Níor bhris cearc an áil a h-iogán (a h-eagán) ariamh, a's sin é 'fhearacht aice-se é. Is geall le dhul ar a muirghín, an saothrú beag sin atá aigéan a fear.

+

→ bocht 1

Tá tú chomh luaithneach le bean bhocht ar aonach (sin leath-fhocal).

TUILLEADH (4) ▼

Tá sé ag imtheacht chomh luaithneach, le bean bhocht ar aonach.

Tháinic bean bhocht chuig an dorus a's d'iarr sí déirce in onóir dé a's Mhuire.

Ó bhean bhocht a bhíodh ag (d)ul thart annseo fadó, a thóig mé na sean-phaidreachaí sin.

Níor chuir sí bean bhocht ó'n dorus ariamh, gan lóistín na h-oidhche a thabhairt di.

→ foras

Ní fheicfidh tú suí forais air sin le do ló. Tá sé cho luainneach le bean bhocht ar aonach

→ danra

Bhí an saoghal sáthach dan(d)ra leis an mbean bhocht sin ar chuma ar bith. Cailleadh a fear agus d'fhága sé áilín lag lúbach uirre agus gan aice ach na cupla garrdha sin len a dtógáil. Shaothruigh sí an saoghal go maith an créatúr, ach tá na scurachaí anois ionchongantach agus diabhal a n-aireochaidh sí é feasta

→ deilbh 1

Chreidim go bhfuil an bhean bhocht deilbhthe amach l'aghaidh an bháis. Is maith atá sí ag saothrú an bháis ar aon-nós. Diabhal bréag nach maith

→ deilín

Ba mhinic a chuala mé deilín bacaigh fadó. Níl bacach ná bean bhocht ar bith dhá dteagadh faoin doras nach mbíodh deilíní aca, ach is beag na deilíní ná na bacaigh atá ann anois. An méid sin féin tá mé ceapadh nach mbíonn aon-smid Ghaeilge aca

→ diabhal 1

Diabhal mé nach beag duit t'aistir a bhean bhocht?

+

→ dia 1

Go gcoinnighidh Dia as cionn do pháistí thú a bhean bhocht! = le máthair cloinne

TUILLEADH (1) ▼

Is dona a bhí sí beo ariamh an bhean bhocht. Chaith Dia an t-anam innte sin é an méid

+

→ diaidh

Is lag lúbach an mhuirín atá in a diaidh — an bhean bhocht = máthair a fuair bás

TUILLEADH (1) ▼

Níl duine ar bith aice anois le dhul in diaidh an chapaill. Caithfidh an bhean bhocht a díol

+

→ doicheall

Deirimse leat gur shiúd í leac an doichill. Fanadh 'chuile fhear as an bpríosún. Mar adeir an t-amhrán: "Siúd é an príosún agus ná teigidh ann". Nach beag an scruball a bhíos i bhfear ar bith a chuirfeadh bean bhocht isteach annsiúd. Tá siad ann. Chonnaic mé iad. Duine ar bith a chaithfeas stráisiún annsiúd, tá a pheirfhiacha thairis.

TUILLEADH (1) ▼

Bhí sí ro an-tlásach ag an mbiadh. Chuir sí an iomarca suas in éindigh, agus chuaidh sé len a h-anáil síos píobán an doichill. Chinn sé uirre é a chur aníos, agus sheas sé in a muineál. Thosuigh siad ag bualadh bosógaí ins an dromán uirre, ach dheamhan maith a bhí ann. Ní rug an sagart ar an mbean bhocht. Cnáimh a bhí ins an ngeampa feola a chuir sí suas, a chriog í. Is maith nar mhór do dhuine a bheith ar a áirdeall féin ag ithe a bhéilí. D'fheicfeá daoine agus bheidís cho h-uathbhásach sin aige agus nach ndéanfaidís ach a shlamairt. Is mór an chontabhairt é sin 'sábhalaidh Dia sinn. Ar aon-chor ní bhíonn aon-mhaith ins an mbeatha leis an ithe sin a thabhairt uirre

→ duifean

Duine gan chroí nach gcuirfeadh rud mar sin duifean air. Is beag an dochar dhuit a bheith leath-chaillte a bhean bhocht.

→ dán

Má tá indán agus go dtiocfaidh sé timpeall sa saoghal go deo, go gcaithfidh sé a theacht in mo líon-sa, tiubharfaidh mise an freagra céadna air agus a thug seisean ar an mbean bhocht sin, mar ní thuilleann sé a mhalrait

→ díol 2

Is tú díol na truaighe a bhean bhocht, ach ní aireochaidh tú achar ar bith anois go mbí na gasúir — slán a bhéas siad — ionchongantach. Dhá bhféadthá crochadóireacht leat go dtí sin, bheadh agad

→ díonmhar

Dream an-díonmhar a bhí i muintir Ph. Mh. Mh. sin. Níor chuir a mháthair sin bean bhocht ó'n dorus ariamh agus níor eitigh sí fear bóthair ná bealaigh faoi lóistín. Nach h-iad a thóig na G. bheaga sin 'chuile lá ariamh. Meastú marach gurb iad an mbeidís beo. Bhí sé fánach aca

→ dúnárasach

Bhí an bhean curtha shul má chuala muid é. Duine dúnárusach ceart é siúd. Níor innis sé d'aonduine go raibh donacht ar bith uirre nó go bhfuair sí bás. Nach raibh a fhios aige go bhfuighthí amach de'n bhuidheachas é. Ach níor mhiste leis. Ní thiubharfadh sé an oiread de do chroidhe dhuit in a dheidh sin agus go gcainteochadh sé air. Sochraide bheag a bhí ann i ngeall ar a chuid dúnáruis féin. Leath a raibh sé dlighte dóib, níor chuala siad smid fúithe go raibh an bhean bhocht curtha

→ dúradán

Níl de leigheas ar an dubhradán sin anois ach a dhul go dtí bean eicínt a bhfuil bainne cíche aice agus blighfidh sí cuid de'n bhainne isteach faoi an tsúil agad, agus is beag an dubhradán a fhágfas sin innte deirimse leat. Is minic a chonnaic mé daoine dhá dhéanamh fadó, agus le goirid féin an uair a bheadh súil bhocht aca … Náire. Cé'n sórt náire. Ní minic fear náireach éadálach ar chuala tú ariamh é … Mara dteighidh, fág mar sin í, agus feicfidh tú féin air go dtiocfá ann ar ball dá mbeadh breith ar t'aithmhéala agad

→ téigh do

Bhí cúigear nó seisear páistí marbha aice, agus fuair cupla naoidheanán eile bás uirre. Bhí duine aca suas in a leath-phataire mhaith shul a d'imigh sé. Ní raibh siad ag dul di chreidim, an bhean bhocht

bean bhocht (28)