Foclóir Mháirtín Uí Chadhain
Diabhlaí
/d′əulī/
aidiacht as diabhal
diabhaltach (/d′əultəx/), diabhaltaí, deamhnaí, deamhantach (Tá siad uilig an-tréan, ach is minice an chuid eile i gcaint ná deamhnaí)
íontach, aisteach; cumasach, mór, corónta.
a.
+
Is diabhlaí an mheabhair atá aige thar 'chuile dhuine eile!
Ba diabhlaí an iarraidh a fuair sé
TUILLEADH (9) ▼
Is diabhlaí go deo uaithe cabhailíní a dhéanamh
Ba diabhlaí mar a chuaidh an oíche 'un feóthain.
Nach diabhlaí nach dteagann sé = nach mór an t-íona
Is diabhlaí nachar casadh leat é!
Is diabhlaí má tá aon-ghortú ar a láimh, go bhfuil sé indon ceart ar bith a bhaint de'n láighe
Is diabhlaí agus é a bheith in a oíche nachar fhága sé go maidin é
Is diabhlaí an fear é = fear mór cumasach; fear láidir, fear doscúch; fear aisteach agus rl.
Is diabhlaí an duine é (déarfaí seo dá mbeadh cáilíocht áirid go suntasach induine)
Is diabhlaí (deamhnaí, deamhantaí, diabhaltach, diabhaltaí) an oíche í = garbh; fliuch, dubh, fuar, agus rl.
b.
go h-an-mhaith, go h-an-dona, go h-an-mhór, go h-an-olc, go h-an-gharbh, go h-an-mheabhrach, agus rl., Mar dho-bhriathar le aidiachta.
+
Is diabhlaí dalba (is diabhlaí damanta, is diabhlaí mór, agus rl.) an cur atá déanta agaibh bail ó Dhia oraibh ó mhaidin!
Is an-diabhlaí éascaidh fearg a chuir air
TUILLEADH (5) ▼
Is diabhlaí maith an mhaise dhó é
Nach diabhlaí breá uait magadh a dhéanamh
Nach diabhlaí sciobtha a tháinic sé
Is maith diabhlaí réidh leis rud a dhéanamh = síleann sé go bhfuil sé furasta rud a dhéanamh
Tá sé rí-dhiabhlaí trom len a iompar (sáthach diabhlaí trom, fíor-dhiabhlaí trom, dubh-dhiabhlaí trom, dubh-dhiabhlaí trom go deo agus rl.)

Diabhlaí in iontrálacha eile (50+)

+
Is diabhlaí an t-earasbar a bhí agam, agus gur shíl mé go mba ar a chruachúis dom mo dhícheall a bheith agam
TUILLEADH (1) ▼
Is diabhlaí deannachtach na ráigeannaí a bhí ann le dhá lá, agus chuile ráig aca ag baint fearasbár dhá chéile. Sin é anois é. Tá sé in am aice leigean fúithi dhá mba é toil Dé é
 
Is diabhlaí an feánach feamainne a chuir sé ar an gcapall. Ach is beag an tolgán a bhí aice siúd ann, mo léan. An-chapall í, bail ó Dhia uirri!
 
fear
Má fhaghann siad an uachta sin fearfaidh sí orra fhéin, agus ar chlann a gcloinne. Is diabhlaí go héag an slam é! Chúig mhíle punt
 
Is diabhlaí an uair í le fearthainn agus le fliuchán = gála agus báisteach
 
Is diabhlaí follasach atá tithe Bh. inniu. D'fheicfeá na cearca istigh ar an urlár ionta!
 
Ba diabhlaí an fothramán a rinne an sean-teach ag tuitim. Shílfeá gurb iad dhá chlár an domhain a bhuailfí faoi chéile
 
Is diabhlaí an lán fruigisí atá ar an gclog sin.
 
Níl ann ach frídeóir de dhuine agus in a dhiaidh sin fhéin, is diabhlaí go deó an gníomh atá ann. M'anam mara bhfuil gabhail na gaoithe ann go bhfuil déanamh na ngnaithí ann, go bhfuil sin.
 
fág
Is diabhlaí an ghlaomaireacht atá ort faoi do shean-chaipín. 'Ar ndó' níor fhága sí an tír. An rud nach ngoidtear fáitear é, adeir siad, agus scéal cinnte nar goideadh do shean-chaipín-sa. Bheadh féirín ag an té a ghoidfeadh muis!
 
Tá mé faoi fháideógaí fuara ar fad, in áit a raibh mé sínte san gcoirce sin. Nach diabhlaí sin anois! An chruach a bhuail muid inné, ní raibh ceann dhíobh ag gabhail léithe
 
fána
Is diabhlaí an aghaidh le fánaidh atá annsin
 
Is diabhlaí an fíbín atá ar na beithigh seo nach bhfanfaidh siad in áit ar bith
+
failic
Is diabhlaí an fhailic a rinne sib ar an móin le cupla lá. Dheamhan dhá chaorán ann anois, th'éis gur Dé Luain a bhí mé i gcoinne aistir. Is suarach an t-íonadh nach ndíolann sib aon-fhód, agus a bhfuil sib a dhóghadh
TUILLEADH (1) ▼
Tháinig dhá ghalún déag fuisce, agus nach diabhlaí an fhailic a rinneadh air, agus nach raibh deóir ann ag an sé maidin Déardaoin. Dheamhan an sdriog. Ach ba deacair dhó: roinneadh in a channaí é, agus a raibh san teach tuithe
 
farra
Is diabhlaí an farradh atá ann. Téighfidh sé seo na sean-chreatalachaí ag an móin = gaoth
 
Is diabhlaí an sraith feamainne — feamainn reatha — a chonnaic mé amach ó charraig Bh. T. inné agus mé ag tógáil na bpotaí
 
Is diabhlaí feidheartha an chaoi atá ag imeacht air. Shílfeá go gcuirfeadh sé balcaisí eicínt éadaigh air fhéin, agus gan é a bheith 'sna ciomachaí siúd.
 
feoil
Is diabhlaí na fonnsaí feóla atá air (fc. fonnsa)
 
flaisc
Ní bheidh aon-dos bearna agad mara mbainfidh tú as a flaisc í. Is diabhlaí breá an sceach í
 
foras
Nach diabhlaí nach ndéanfá foras. Ní fhaca mé aonduine ariamh cho beophianta leat
 
An bhfeiceann tú an gruadhán mór cloiche atá ar formhás annsin thuas ar aill Gh. an T? Nach diabhlaí nachar bhain aonduine aon-chorraí ariamh aisti. Feanc beag ar bith muise, agus chuirfeadh sé anuas ar an mbóithrín í
 
Má tá aon-bhraon fuisce ann nach diabhlaí an fhosaíocht atá orra leis nach roinneann amach é. Beidh lucht na tórra(imhe) imithe ar ball, agus gan duine ar bith len ól
 
Nach diabhlaí an mhisneach a bhí ag C. D'éaluigh sé ar mhádaruisc san gcladach. Ná raibh ann mara bhfastuíonn sé é, agus buaileann sé a chloigeann faoi chloich, agus diabhal deóir a d'fhága sé ann
 
fraigh
Tá an fhrogh (frogh na cruaiche) scarha. Is diabhlaí nach mbeitheá indon gníomh a chur thairis sin
 
Nach diabhlaí an frith-gháire a bhíos ort i gcomhnaí thar dhuine ar bith. Béidh a shliocht ort: brisfidh duine eicínt an smaois agad dhá fhad go dtí é
 
Ab í an abhainn atá ag fuagairt. Is diabhlaí an fhuaim atá aice. Dheamhan a fhios agam an le triomach nó le gairfean a fhuagruíos sí, ná cuid d'fhios
 
fuaim
Is diabhlaí an fhuaim atá ag an gcarr seo ag teacht anocht.
+
Ar fháiteall na habhann atá a theacht suas. Is diabhlaí atá ag rith leis. Chaith na báirseóirí an bhliain anuiridh ag forcamhás air, ach diabhal mé go dtug sé na haobha leis dhá mbuíochas
TUILLEADH (1) ▼
Caithfidh siad (beithigh) fátall eicínt a dhéanamh, nuair nach bhfuil aon-tseamaide ar a chuid féin. Tá na Barra Garbha siúd thuas ite isteach go grinneal anois aca. Is diabhlaí an rud beithigh a cheannacht mar sin agus gan gionnóid (dionnóid) len ithe agad le tabhairt dóibh
 
féith 1
Is diabhlaí an plíoma fir é an mac sin aige. Tá féith ón tsinsir ann bail ó Dhia air. An bhfaca tú na cnámha atá aige?
 
Féithíonn a chuid talúna siar ó thuaidh de chuid an bhaile se'aghainne: siar amach go dtí cuid Bh. Bh. Is diabhlaí an réimse atá aige ann
 
M'anam muise má tá na míoltógaí ag lonnú uirre go bhfuil sí ag déanamh fíniú. Nach diabhlaí nachar bhruth sib í le dhá lá. Tá sí ó mhaith anois
 
Is deas í! Paitfheóil! Dhá mbeadh leasú cruaighe ar do chuid fiacla ní fhéadfá a cangailt. Nach diabhlaí nach dtiúrfadh sib bruith eicínt don rud a chuireas sib síos. Ag diomallú beatha: sin é a bhfuil sib a dhéanamh
 
Is diabhlaí an faobach a rinne an stoirm den tséipéal. Níor fhága sí scláta thuas air
+
fasair
Is diabhlaí an fhasair fhataí atá ar urlár an chró sin amuigh fós, dhá mbeidís cruinnithe idteannta a chéile in aon-chlúid amháin
TUILLEADH (1) ▼
Is diabhlaí an fhasair phínneachaí atá agam. Shíl mé nach raibh ann, ach má bhí sé pínne
 
fia
Tá tú ag imeacht ag fálróid a bhithiúna(igh) (cearc). Nach diabhlaí an chaoi atá ort nach ndéanfá comhnaí in aon-áit. Luighe fia ort!
 
Is diabhlaí an fiagaí é an madadh sin! Ag forcamhás ar mhíoltógaí a bhíos sé i gcomhnaí. Deis ar bith dhá bhfaighidh sé ar cheann aca sluigfidh sé í
+
Is diabhlaí an fleascach fir atá sé a dhéanamh le goirid
TUILLEADH (2) ▼
Nach diabhlaí an fleascach d'asal é má tá sé leighe leis fhéin aríst.
Is tú an fleascach! Nach diabhlaí nach ndéanfá é, má tá do láimh ann, agus gan a bheith ag putráil leis mar sin. Tá tú cho místuama agus a bheadh bó imbuidéal!
 
Is diabhlaí an fhoighid atá agad le na doigheachaí bail ó Dhia ort = a bhfulaint gan aon-fhuasaoid
 
Nach diabhlaí an forcamhás atá air! Dheamhan greim a d'ith sé ó mhaidin ach ag breathnú síos thar claidhe ingarraí J. Síleann sé go bhfuil maith ar chuid na comharsan thar a chuid fhéin = asal ag breathnú go beóphianta thar claidhe
 
Is diabhlaí a d'fhuilinn sé diallaid an "bhicycle" sin. Tá sí míle ro-íseall dhó
 
Is diabhlaí fulannach ar mhagadh atá P. Tá éisteacht an tsaoil aige. Fear ar bith eile a mbeithí ag séideadh faoi mar bhíodhadh annsin anocht, d'eireódh sé agus speirfeadh sé duine eicínt. Ach dheamhan cor ann
 
Nach diabhlaí an fóidín mearadh atá air, gurb é an teach ósta a gheobhfas sé amach i gcomhnaí, agus nach hé teach an phobail!
+
Nach diabhlaí an deis atá ort: ag tarraint do chomharsanaí thrí t'fhiacla mar sin. Shílfeá go mb'fhearr duit a dhul agus do ghnatha a dhéanamh go mór
TUILLEADH (2) ▼
Nach diabhlaí a chruthuigh an dream bhí ann roimhe seo, agus snáth a choinneál faoin bhfiacail chor ar bith, agus gan iad ag fáil dada ach a raibh in a gcnámha. Ní raibh "dole" ná pinsean ná airgead gasúir ann.
Is diabhlaí an taoille a bhí ann anocht. Bhí an chéibh go fiacail aice = bhí sí aníos cab ar chab le urlár na céibhe