Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: diabhlaí

Nualitriú Bunlitriú

diabhlaí

—/d′əulī/

—aidiacht as diabhal

—diabhaltach /d′əultəx/, diabhaltaí, deamhnaí, deamhantaí: tá siad uilig an-tréan, ach is minice an chuid eile i gcaint ná deamhnaí

—

iontach, aisteach; cumasach, mór, corónta.

+–Is diabhlaí an mheabhair atá aige thar chuile dhuine eile!
Ba diabhlaí an iarraidh a fuair sé

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Is diabhlaí go deo uaithi cabhailíní a dhéanamh
Ba diabhlaí mar a chuaigh an oíche chun feothain
Nach diabhlaí nach dteagann sé — nach mór an t-ionadh
Is diabhlaí nár casadh leat é!
Is diabhlaí má tá aon ghortú ar a láimh, go bhfuil sé in ann ceart ar bith a bhaint den láí
Is diabhlaí agus é a bheith ina oíche nár fhága sé go maidin é
Is diabhlaí an fear é — fear mór cumasach; fear láidir, fear doscúch; fear aisteach srl.
Is diabhlaí an duine é (déarfaí seo dá mbeadh cáilíocht áirid go suntasach i nduine)
Is diabhlaí (deamhnaí, deamhantaí, diabhaltach, diabhaltaí) an oíche í — garbh; fliuch, dubh, fuar, srl.

(mar dhobhriathar le aidiachtaí) go han-mhaith, go han-dona, go han-mhór, go han-olc, go han-gharbh, go han-mheabhrach, srl.

+–

Is diabhlaí dalba (is diabhlaí damanta, is diabhlaí mór, srl.) an cur atá déanta agaibh bail ó Dhia oraibh, ó mhaidin!

Is an-diabhlaí éasca fearg a chur air

TUILLEADH (5) ▼

Is diabhlaí maith an mhaise dhó é

Nach diabhlaí breá uait magadh a dhéanamh

Nach diabhlaí sciobtha a tháinig sé

Is maith diabhlaí réidh leis rud a dhéanamh — síleann sé go bhfuil sé furasta rud a dhéanamh

Tá sé rídhiabhlaí trom lena iompar (sách diabhlaí trom, fíordhiabhlaí trom, dubh-dhiabhlaí trom, dubh-dhiabhlaí trom go deo srl.)

Féach freisin

→ deamhantaí

→ deamhnaí

→ diabhaltach

→ diabhaltaí

diabhlaí in iontrálacha eile (100+)

→ caoldroim

Is diabhlaí ligthe atá sí as caol an droma. Ba mhaith í ag baint choirlí. Bheadh an síneadh fada aici

→ daidhciúil

Measaim go bhfuil an capall sin aige sách daidhciúil. Bhí siad thíos ansin an lá faoi dheireadh agus chaith siad uair an chloig léithe, ach dheamhan isteach ná amach a bhí aici, ach ina staic i lár an gheata. Seacht gcatha na Féinne ní bhainfeadh feanc aisti gur thogair sí fhéin corraí. Is diabhlaí contráilte thar a chéile a bhíos cuid de na capaill

→ dán

Is diabhlaí a chruthaigh sí faoi dheireadh thiar agus dán a chur ar fhear eicínt. Ach an bhfuil a fhios cé hé féin? Is méanar Dé dhó muis, agus é a bheith ceangailte leis an tsuaróigín siúd. Is fada dhó a shaol. Níl againn a rá ach go ndéana Dia grásta air, mar is gearr go ndéarfar leis é ar aon nós

→ dána

Is diabhlaí dána atá na Sasanaigh sa tír fós. Tá mé ag ceapadh go bhfuil cuasnógaí acu i mBaile Átha Cliath agus in áiteachaí mar sin. Dream acu a rinne é sin

→ dea-chainteach

Is diabhlaí dea-chainteach an breastairín é siúd. Níor tháinig iamh air ach ag nathaíocht i gcaitheamh na hoíche. Ní raibh duine ar bith eile in ann focal ar an bhfocal a thabhairt dó ar chaoi ar bith

→ deachma

Is diabhlaí aibéil a tháinig siad sin anuas sa saol! Dar príosta chonaic mise iad muis, agus ní chuirfidís an deachma ar cairde, ach bíonn a lá féin ag chuile dhuine. Agus sin é an deis a bhfuil siad anois: sirriam ag teacht orthu. Is fiú do chuile dhuine an buachaill sin a choinneáil óna dhoras muis, má fhéadann a chumhachta chor ar bith é

→ deachmaíocht

Is diabhlaí an pháí atá dhó, murach a bhfuil de dheachmaíocht ann. An té atá ag traibhléaracht mar sin i gcónaí, caitheann sé an domhnaíocht airgid, mar bíonn daoine ag castáil dó i chuile áit

→ déan 1

Is fear in anchaoi anois é, ag imeacht síos ansin ag déanamh a shlaite ina bhríste. Nach diabhlaí tútach an cunús é thar dhuine ar bith. Níl sórt cuibhiúlacht ar bith ag imeacht leis

TUILLEADH (2) ▼

Is diabhlaí nach bhfuil aon tsiúl ag an lao sin fós. Shílfeá nach mbeadh an fhad sin air go mbeadh na cosa déanta aige. Ní cheal muis nach bhfuil sé ag ól bhainne é. Ólann sé taoscán an bhuicéid dhá cheann de ló

Nach diabhlaí gearr anois a bhí an bord sin ag déanamh caonach liath

→ déanta

Chuala mé go raibh siad déanta lena bhás. Nach diabhlaí sin, agus gan ann ach fear óg. Má tá sé dhá scór, 'sé a chlochneart é. Níl sé lá ná leiceann thairis

→ deara

Síleann tusa gurb é S. a rinne é. Tabhair faoi deara ab é. Más é muise, ba diabhlaí an deifir a rinne sé, má tá i ndán is gur buaileadh an ceann eile ag an haon dhéag. Arae sé sin an fáth, bhí sé ag ól tigh Th. an oíche sin nó gur cuireadh amach muid ag leathuair théis an deich, i gcruthúnas duit nár mhór dhó bealadh a chur faoina ioscadaí le bheith i nD. L. ag an haon dhéag: fear nach raibh bicycle ná deis marcaíochta ar bith aige ach na boinn

→ dearg 1

Is diabhlaí mór an t-ionadh nár imigh sé. Ní raibh frídín an duáin i bhfostós chor ar bith, ní áirím é a bheith sa mbéal dearg

→ deargán

Is diabhlaí an deargán d'inín í sin aige. An bhfeiceann tú na pluca atá uirthi — bail ó Dhia agus ó Mhuire uirthi. Tá chaon ghríscín feola uirthi! Bhainfeá fuil aisti le dealg spíonáin

TUILLEADH (1) ▼

Tá sé ina dheargán anois agat le cuimilt. Is diabhlaí an lear súí a bhí air. Shílfeá nach mbeadh an oiread sin súí ná deataigh ar lampa a bhfuil gloine air

→ dearmad 1

Nach diabhlaí an dearmad a bhain díom anois, agus go raibh mé anoir ag B. na Tr. shula chuimhnigh mé ar an mbuta

TUILLEADH (1) ▼

Nach diabhlaí nach dtáinig S. i mealladh(?) ná i ndearmad ariamh ó shin — ar chuntar ar bith; chor ar bith (fc. bealach). Ach deirtear i mealladh ná i ndearmad chomh minic le i mbealach ná i ndearmad

→ dearmadach 1

Is diabhlaí an dearmadach thú! Chuir mé na seacht bhfainiceachaí ort gan a theacht abhaile d'uireasa lann rásúir, agus tháinigis ina dhiaidh sin

→ deasóg

Is diabhlaí an spreacadh atá sa gciotóig aige thar an deasóig. An bhfaca tú ag lúbadh an rotha é?

→ deatach

Tá an máistir beag ag baint deatach as an máistreás fhada ar an saol seo (ag suirí léithe as éadan). Is diabhlaí an mac é, do thulóig chomh beag leis. Ach mura bhfuil gabháil na gaoithe ann, tá déanamh na ngnaithí ann, mar adeir an ceann eile. Dar fia tá!

→ déirce

Ní bhfuair mé ann ar mo phíosa dhá scilling ach cupáinín tae cosnochta, ach ba bhuí déirce liom an méid sin féin, arae bhí an ghearradh ghionach in mo stéigeachaí, ach dhá dhonacht dhá raibh mé leis an ocras, ba mheasa go mór mé leis an tart. Bhí íota orm. Is diabhlaí nach n-osclódh tithe ósta ann lá den tsórt sin, agus a mbíonn cruinn ann

→ deireadh 1

Is diabhlaí santach atá sé ag an obair. 'Sé a bhíos ar deireadh i gcónaí ag teacht den phortach

TUILLEADH (2) ▼

Is diabhlaí an cur chun deiridh orm nach bhfuil an capall agam. Bheadh an fheamainn seo amuigh ar na garrantaí agam cupla uair an chloig de lá, thar is a bheith ag sceidínteacht mar seo léithe ina boirdíní asail

Is diabhlaí nach mbeadh biseach eicínt faoin lao beag sin agus an aire atá dhá thabhairt dó. Ach dheamhan é. 'Sé an chaoi a bhfuil sé ag dul chun deiridh

→ deireanach

Is diabhlaí deireanach a ligeas sé air féin i gcónaí é

→ deirgeadas

Is diabhlaí an deirgeadas atá san aer sin ó dheas. Gotha toirní atá air

→ deis

Is diabhlaí a chruthaigh sí sin a theacht amach ina máistreás scoile agus laghad an deis a fuair sí. Ach bhí intreacht chinn iontu sin ar fad

TUILLEADH (3) ▼

Is diabhlaí an deis sáite a bhí aige: spíle a bhí curtha isteach aige ar bharr scine. Thollfadh sé cruach

An bhfeiceann tú nach bhfuil deis bhainte ar bith ar an nglas sin ón taobh amuigh. Tá glas eile anseo le cur mura mbeidh aon duine sa teach. Is diabhlaí airdeallach iad, ach is cosúil nach mór dóibh sin. Tá an áit seo faoi ghadaís (gadaithe) as éadan

Is diabhlaí go deo an pleota thú. Nár dhúirt muid leat cheana má aimsítear an liathróid san aer i ndiaidh do dheise go bhfuil dó ann. Ní mian leat ina dhiaidh sin gan a cur isteach i láimh an tset eile

→ deisiúchán

Is diabhlaí an lear deisiúcháin a rinne sí faoi chomhair an tsagairt

→ deoch 1

Is diabhlaí an chaoi atá air sin, go mbíonn sé ar neamhchodladh i gcónaí. Níl sé in ann néal ar bith a thabhairt leis gan deoch shuain a fháil

→ diaidh

Is diabhlaí an t-uafás a bhíos ort. Nach bhfuil a fhios agat go ndéanfaidh mé é ach a mbeidh mé réidh go dtí é. I ndiaidh a chéile a dhéantar na caisleáin. Níl aon tsástaíocht agatsa ann mura ndéantar chuile shórt de léim

TUILLEADH (3) ▼

Ní raibh sé mórán le míle ina diaidh. Is diabhlaí nár scoith sé í

Tá faitíos air go bhfuil aon cheo dhá chaitheamh i ngan fhios air sa seomra. Féacha an deis atá air ag breathnú i ndiaidh a ghualann. Is diabhlaí an cunús fir é. D'ólfadh sé tae eile anois aríst dhá bhfaigheadh sé é, théis nach bhfuil sé ach i ndiaidh éirí ó tae

Is diabhlaí an tsaint a bhíos i ndiaidh an airgid ag cuid de na daoine. An bhfeiceann tú an rud a rinne sé sin thoir?

→ díle 1

Diabhal aithne uirthi nach í an díle a bhí uirthi, bhí sí ag caint chomh sciobtha sin. Níor thuig mise focal as chaon trí fhocal uaithi. Is diabhlaí luathchainteach an duine í. Ach cén chaoi a gcuimhníonn sí ar an síor-rá siúd ar fad lena chur i ndiaidh a chéile. Siúd í a bhí a chur suas ar an stage thar is an dream a bhíos ag dul ann

TUILLEADH (2) ▼

Tá díle sneachta air. Ba diabhlaí an ghoimh a bhí sa ngaoith inniu. Ag éirí de dhroim sneachta a bhí sí. Bhí fuar nimhe in mo lámha i gcaitheamh an lae, théis go raibh mé ag rúpáil oibre

Ní bhfaighidh sé aon suaimhneas i mbliana le teann díle oibre. Nach diabhlaí mór an t-ionadh, ó tá an t-uafás sin air, nach bhfuil an cúl siúd curtha aige feasta. Is suarach éidreorach an créatúr mé féin, ach dhá bhfaighinn seachtain air, chroithfinn an leath deiridh aige. Dar mo choinsias chroithfinn

→ ding

Is diabhlaí coscartha an leac í. Níl ginn ar bith in ann aon cheart a bhaint di. Chaith muid an lá ag saibhseáil léithe le geanntrachaí, ach sin é a raibh dhá bharr againn. Caithfidh mé eadarshuth eile léithe amárach, agus má chinneann orm aon sceamh a bhaint di, fágfaidh mé ansin sa tubaiste í, nó go dteaga púdar

→ díobhálach

Is díobhálach an chlaimhe istigh i mbaile ar bith iad. Tá lán púirín na hátha acu ann, agus ní dhéanann siad foras na suaimhneas ó mhaidin go faoithin ach ag reathach agus ag ruatharúch, agus ag déanamh millteanais. Is diabhlaí nach gcuirfeadh na póilíos faoi deara dhóibh siúd a dhul amach ag an scoil. Ní bhíonn siad ann lá sa gcéad

→ díocas

Ní fhaca mé aon díocas ariamh mar a bhí air ag cnádadh an phíopa. Cén bhrí ach tá lorga an phíopa chomh gearr. Is diabhlaí dúlaí a bhí sé ann. Tá mé ag ceapadh go raibh sé thart d'uireasa gail

→ díogarnach

Nuair a chuaigh mé isteach ann tráthnóna ní raibh solas ná léargas ann ach díogarnach bheag a bhí ar an tine, agus 'sé an áit a raibh sé féin sínte ó chluais go rioball ar an stól agus é ina shrann chodlata. Bhí sé amuigh aríst aréir ag déanamh aos díobhaill. Is diabhlaí an tóir atá aige ar na mná — chuile lá ariamh. 'Siad na mná a ghiorrós leis mura bhfuil ag Dia

→ díol 2

Is díol náire don cheathrú (cupla baile fearainn) an bhail a chuaigh ar an duine bocht sin thíos anseo ar an mbóthar: é a robáil agus gan snáth éadaigh a fhágáil thuas ar a chraiceann. Is diabhlaí an t-iontas nach bhfeicfeadh duine eicínt dhá dhéanamh é

→ diomdha

Is measa dhom an méid cainte a baineadh asam ná diomdha na bliana. Nach diabhlaí an smál atá ar chuid de na daoine nach beo iad mura mbeidh siad ag cothú achrainn. Ach 'sé an chaoi a bhfuil sé, is beith é sin atá orthu

→ díon 1

Níor chuir tú cuma dhéanta ar bith ar an gcruaich. Tá an gníomh scagach ar fad, agus níl píce ar bith uirthi, mar adeir an bádóir. Ólfaidh sí an bháisteach fré chéile. Is diabhlaí nach mbeadh stuaim ionat ag déanamh cruach mhóna feasta choíchin

→ diongbháilte

Is diabhlaí an mheas atá ag an gcarracháinín sin air fhéin. Tá sé an-mhóiréiseach, an-diongbháilte ann féin. Shílfeá gur ar a thóin féin atá an ghrian ag éirí. Ach cá bhfágfadh sé é: mac Mh. Ní Fh.

→ díreach

Is diabhlaí simplí a bhí tú fadó agus thú in do ghasúr. An t-am a raibh mé ag déanamh an teach cairr thuas, chuir mé síos thú go dtí T. ag iarraidh an cam agus an díreach. Spréach sé. Nár chaith sé rud eicínt leat

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí díreach an fánán é sin

→ diúirinn

Is diabhlaí an brat diúiríní a bhí ar an mbairille siúd a fuair sé an lá cheana. Ach má bhí féin, ní dheachaigh siad thríd ina dhiaidh sin

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí go deo an fad atá sna giúiríní sin. Ní fhaca mé ceanna chomh fada sin ariamh. Ní fiú do sheacht mallacht an t-adhmad sin anois. Tá sé rodta ar fad acu. Bhí sé chomh maith a fhágáil ansin i dtigh diabhail, agus gan a bheith ag cur easonóir ort féin dhá iompar abhaile, agus nach dóigh an Cháisc ar an Domhnach nó go dtitfidh sé ina mhionbhas ort shula bheas tú ag an teach

→ dlaoi

Is diabhlaí pointeáilte an fear é. Más é an coca tuí fhéin é, ní fhágfaidh sé dlaoi ná dlaíóig ar sliobarna leis. Chonaic mé thuas é ag scrathadh portaigh an lá faoi dheireadh. Nuair a bheadh píosa scraite aige i gcónaí, ghabhfadh sé ar ais go mbainfeadh sé lorgachaí a chos as an mbinse!

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí an loscadh sléibhe é sin a bhí ar chuid T. an oíche cheana. Ní bheidh dlaoi fhraoigh i mbliana ann

→ do- 2

Nach diabhlaí an chaoi a chuir sé air fhéin faoi dheireadh thiar théis a bhfuair sé de dheis. Deir siad go mbíonn an duine dona dochomhairlithe agus an duine sonaí sochomhairlithe. M'anam go bhfuil a chomharthaíocht lena chois freisin. Is beag den cheird sin a fheicfeas tú ar mhac Sh. an tSiopa seo thuas

→ docht 2

Is diabhlaí docht a d'fháisc sé é. Caithfear an pionsúr a chur ina éadan. Tá breathas ar a lámha — rud ar bith a rachas sé a láimhseáil

→ dodaíl

Nach diabhlaí an dodaíl a bhíos orthu thar is beithígh na tíre. Feicimse ar fud an bhaile iad agus dheamhan cruóg buarach a bhí ariamh dóibh. Bíonn a gcuid beithíoch breá sásta i gcónaí. Ach ní choinneodh R. na rópaí bhuaraigh leis an teach seo

→ doghrainneach

Murach chomh doghrainneach agus a bhí sé féin, ní chuirfinn araoid ar bith air faoin scaitheamh de lá báistí a raibh mé aige. Ó chonaic mé go raibh sé ag dul go bun an amhgair liom faoi na laethanta eile, agus ag iarraidh mé a ghiorrú sa bpáí, níor thaise liom féin é. Leag mé air. Is diabhlaí scanraithe a bhíos sé faoi scilling agus a laghad achair agus a bheadh daoine eile ag tabhairt fuadach di i dteach an ósta

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí doghrainneach a bhí sé ag dul dom aréir. Bhí a fhios agam nuair a bhain sé amach sa tsáraíocht nach gcuirfeadh an diabhal ina shost é. Cén bhrí ach an chaoi a raibh sé ag iarraidh údair ar chuile shórt dhá raibh mé a rá. Bhí sé fánach agamsa údar a thabhairt dó, agus dhá dtugainn féin, ní bheadh aon mheas aige orthu. Sin é an chuid is measa den tsáraíocht i gcónaí. Ach ní fear ar bith é siúd le dhul ag sáraíocht leis ar aon nós. Leanfaidh sé chuile mhíle focal go bhfeicfidh sé an bhféadfaidh sé brabach a fháil ar thada. Dlíodóir ceart é

→ doicheall

Nach diabhaltaí an doicheall a bhíos uirthi i gcónaí thar is duine ar bith eile. Níl aon duine sa tír nach gcuirfidh aighneas lách ar an mbóthar ort, ach caithfidh sí i gcónaí a bheith ina duine inti féin. Nuair a bhíos fonn láíochta uirthi, bheadh sí ag dul siar in do bhéal, ach ar an toirt boise aríst bheadh stainc uirthi. Is diabhlaí an chaoi a mbíonn cuid de na daoine

→ dóigh 1

Is diabhlaí dúlaí a bhíos sé a dhul ag déanamh dóighe de chuile dhuine. Mise i mbannaí gur deacair drannadh leis féin — gur deacair sin

TUILLEADH (1) ▼

Más ag tóraíocht creathnaigh a tháinig tú is olc an dóigh (creathnaigh) é seo. Níor mhór duit a dhul ar chladach dána le creathnach a fháil. Is diabhlaí dúlaí atá sibh sa gcreathnach suas ansin i gcónaí

→ dóighiúil

Deir siad go ngnóthódh sé an rása sin gan stró ar bith murach chomh dóighiúil agus a bhí sé as féin. Shíl sé nach raibh rath ná ríocht leis an dream a bhí ina aghaidh, agus scaoil sé leo nó go raibh an iomarca de thosach acu air, agus chinn air a scoith ansin. Is diabhlaí an bhail a chuir sé sin air féin — nach diabhlaí

→ doirb 1

Nach diabhlaí nach líonann na beithígh sin aige agus iad ag ól an uisce sin atá sa lochán mór. Tá sé beo beithíoch le doirbeachaí. Ní bhfaigheadh beithígh eile a leathoiread tsiocair agus bheidís líonta chuile lá san aer. Ach an té a mbíonn an t-ádh air féin, bíonn sé ar a chat agus ar a mhadadh. Chonách sin air! Ní mór linn dó

→ dol 1

Is diabhlaí an dola éisc a d'éirigh le fear an phosta inné. Bhí suas le trí chéad aige, agus gan é amuigh thar chupla uair an chloig. Chaith muid an lá arú inné ar fad amuigh agus dheamhan a shúil a bhí againn, i gcruthúnas duit go mbíonn ádh éisc ar dhaoine thar a chéile

TUILLEADH (1) ▼

Bhí suas le deich gcinn acu ann ina smístí mín marbh, ach go raibh a gcuid fola ólta. Ba gheall le dol éisc as eangach iad. Is diabhlaí an t-ár a ghníos an easóig féin

→ dólámh

Sin é an chaoi a bhfuil sé anois, cuirfidh sé amach a bhfuil sa teach le dóláimh. Ach a mhaisce, féadfaidh sé ó tá saighneáil (signing) faighte aige ar an áit. Is mór an díol trua na dílleachtaí bochta eile. Nach diabhlaí nár chuir an t-athair cuntar eicínt sa n-uachta, ach tá sé mall anois …

→ donaigh

Donór (donófar) na Gearmánaigh bochta anois má tá an chonairt sin uileag ina n-éadan. Is diabhlaí an seasamh acu é

→ Dónall

Ó rinne tú Dónall na Gréine anois dó (de), oibrigh ort agus déan Cailín an Staicín Eorna dhó. Críochnóidh sin faoi shlacht é. Is diabhlaí an tóir a bhí ar an ngráiscínteacht ariamh féin agat

→ drad

Is diabhlaí breá an drad atá aici ar chaoi ar bith. Drad an chnúdáin ag luí ceart le chéile

→ dradgháireach

Is diabhlaí dradgháireach atá cuid de na daoine. Ní mórán dradgháirí muise ab ait leo a dhéanamh fúthu féin. 'Sé an té is lú acmhainn é féin, an té is mó a mbíonn fonn air suí i mbun duine eile!

→ dradmhála

Chuaigh bean an tincéara soir ar ball agus dradmhála maith aici théis an lae. Is diabhlaí an soláthraí í. Ní fhágfaidh sí teach ar bith folamh. Beidh sí ag tuineadh leat nó go dtuga tú rud eicínt di

→ draíodóir

Is diabhlaí an draíodóir de dhuine é. Níor bheo é mura mbeadh sé ag dul thart mar sin ag déanamh baileabhair de chuile dhuine. Fhóbair nach bhfuair sé luach a chuid gnaithí ó Sh. Ph. an oíche faoi dheireadh

→ drandal

Tá an madadh sin aige diabhlaí oilbhéasach. Fhóbair dó breith orm ansin thuas aréir agus mé ag dul anuas leis an gcapall. Dar brí an leabhair, gheobhadh sé an dara hairt murach go raibh mise i dteannta ag an gcapall. Ní ghabhfaidh mé amach feasta d'uireasa mo mhaide. Tá cois fuipe agam, agus diabhal a mbeadh basctha di. Ar an dá luath is a nochtfaidh sé an drandal, tabharfaidh mise mo sheansnaidhm de mhullach cois na fuipe isteach ar na fiacla dhó. Dhá mbeadh drad madra alla air, dhonódh an iarraidh sin é

→ dréim

Dá mbeadh cupla bliain eile don mhac is sine atá aige, bheadh sé in ann a dhul ag dréim lena rogha fear. Is diabhlaí an bodach fir atá sé a dhéanamh bail ó Dhia agus ó Mhuire air. Diabhal mórán a bhfuil aon tuilleamaí cheana féin aige leo

→ drochrud

Is diabhlaí a chuimhníos tú i gcónaí ar an drochrud

→ drogall

Is diabhlaí an drogall atá aige roimh an obair

→ drogallach

Is diabhlaí drogallach an duine é faoi dhul amach san oíche. Meas tú an scáth atá air roimhe thaibhsí

→ droichead

An té a shiúil ansin ar chaoi ar bith, shiúlfadh sé ar dhroichead spioróide. Nach diabhlaí beag faitíos a bhí air? Dhá mbaintí truisle ar bith as, dhéanfaí leiríní dhó (de) thíos ar an leic

→ droim

Is diabhlaí an meáchan a bhí faoi do dhroim an uair sin — is diabhlaí an t-ualach a bhí ort

TUILLEADH (4) ▼

Nach diabhlaí an feothan a bhí aréir ann agus gur cuireadh aníos an snáth siúd thar dhroim na duirlinge, agus ionann is suas go dtí claí na corraí … Anois céard adeir tú!

Is diabhlaí an leac atá briste acu, agus í ag éirí de dhroim a chéile — bheadh siúntaí trasna inti, agus thiocfadh sí leat ina bréidíní gan mórán stró ach a mbristheá an chéad chuid

Is diabhlaí an báireoir é M. Bh. Tá sé an-tráthúil go deo. Chuir an cúl sin a chuir sé amach muintir an Ch. dhá ndroim uileag. Níor fhan maith ná maoin leo uaidh sin amach

Is diabhlaí nach bhfuil deoir phoitín ar bith sa tír anois. Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid póilíos! Bhí sé fánach ag na póilíos an ceann is fhearr a fháil air, ach 'siad na misinéaraí a chuir droim díbeartha air. 'Siad a bhí deas air. Nuair a thosaigh sé siúd ag scamhailéireacht agus ag loscadh mionnaí mhóra, níor lig an faitíos d'aon duine gan a chomhairle a dhéanamh mura mbeadh bairillín bréan — poll fataí d'fhear — mar é sin thíos ann go díreach. Ach duine ar an deascán é sin … Tá a fhios ag an lá gur imigh an tsuáilce as an tír an lá ar imigh an poitín. Ba é "Bainne Dubh na Féile" é dháiríre

→ dronn

Is diabhlaí an dronn a tháinig ar an mballa sin le gairid. Is gearr gur tabhairt uaidh ar fad a dhéanfas sé

→ druid 1

Is diabhlaí an tsíoraíocht atá sa druid féin nuair nach bhfuil sí caillte fós. 'Sí an saighdiúr is fhearr uileag acu í (de na héanachaí). Cheithre lá atá sí in ann maireachtáil sa sneachta, adeir siad. M'anam go bhfuil sí tugtha go maith inniu muis. Ach mar sin féin, ar an dá luath is a bhfaighidh sí fáfall ar bith, beidh sí ag tiomsacht aríst

→ dual 1

Tá an ghaisce ag M. agus ar ndóigh mo léan má d'fhága an chlann aon dual ná aon tslis di ina ndiaidh castar leo é. Is diabhlaí ríméadach é an mac is sine sin ann. Tá culaith duine uasail air

→ dúbail

Tabharfaidh tú dhá phunt dom? Is diabhlaí réidh leat móin a cheannacht! Má dhúblaíonn tú é b'fhéidir go bhféadfadh muid margadh a dhéanamh, ach ní mó ná sin é

TUILLEADH (1) ▼

Nach diabhlaí daingean é agus doras dúbalta leis

→ dubh 3

Tá tú ag dubhú páipéir bail ó Dhia ort. Is diabhlaí nach ngráineofá den scríbhneoireacht uair eicínt!

→ dubhshnámh

Is diabhlaí an dubhshnámh atá aige. Chaith sé é féin i ndiaidh a mhullaigh de charraig an S. inniu, agus sé an áit a dtáinig sé ar barr taoille aríst ag gob an Starráin. Is maith an geábh é sin, nach maith!

TUILLEADH (1) ▼

Is dochreidte an scéal go mbeadh dubhshnámh an méid sin ag bád ar bith: dhá fhichead lá faoi uisce. Nach diabhlaí nach bplúchtar iad. Ach ní chreidfinn go mbeidís an t-achar sin ag dubhshnámh. Seachain théis an oiread seo dubhshnámh nach gcaitheann siad a dhul ag snámh. Ar ndóigh ar an gcaoi a bhfuil tusa ag caint sháraigh siad na faoitíní

→ dúd

Is diabhlaí atá sí féin agus a cosúlacht in aghaidh a chéile. Ní cheapfadh duine go deo dhi go bhfuil focal foghlama ina pluic, ach is dúd í ina dhiaidh sin. Tá neart scoláireachta uirthi

→ duine

Nach diabhlaí an smál atá ortsa thar dhuine ar bith eile

→ dún

Dhún sé an bealach orainn a raibh muid ag dul ann le linn na bhfear. Nach diabhlaí doghrainneach a bhí sé anois

→ dúradán

Is diabhlaí an t-aon é. Ag caitheamh agus ag cáineadh agus ag baint fogha is easpa as chuile dhuine ar an gcaoi sin. Séard a bhí a dhéanamh leis, an chaint a bhíodh ag a athair — go ndéana Dia maith air — a mheabhrú dó. Chuile uair a gcloiseadh an t-athair duine ag gearradh na comharsan séard adéarfadh sé i gcónaí: 'Is léir do dhuine an dúradán i súil na comharsan ach ní fheiceann sé an tsail mhór ina shúil fhéin.' Ba bheag ab ionann é féin agus an mac seo anois. Níor chuala aon duine ariamh an t-athair ag gíbliú (díbliú) ar aon duine, ní hé a fhearacht sin ag an mac é. Ón máthair a thug an mac an cheird sin. Murab ea ní ón athair

→ dúshlánach

Is diabhlaí dúshlánach a bhí sé leis an sagart má thairg sé a dhul dhá bhualadh. Is duine sé nó seachráin a dhéanfadh an cleas sin

→ gionnóid

Caithfidh na bádóirí casadh aríst. Tá sé ina chalm chríochnaithe orthu. Níl ginnín ann. Nach diabhlaí a chuir siad amach chor ar bith a leithide de lá

→ téigh amach

Chuaigh scéal eicínt amach uirthi gur ghoid sí airgead agus ní raibh ann ach pait. Nach diabhlaí beag a shuim a bhíos ag cuid de na daoine clú daoine eile a reic

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí fada amach sa mbliain atá an Inid ag dul i mbliana. Beidh sé ionann is ina Lá Bealtaine shula bheas aon Cháisc agat i mbliana

→ téigh ar

Tá scráibneart ann gan bhréag ar bith, ach tá dul ag fear na háite thiar air mar sin féin. Is diabhlaí an fathach é an fear thiar. Corránach ceart d'fhear é