fónamh
—
+–
Dheamhan a bhfuil ar fónamh dhíom muis = go maith
Tá an lá ar fónamh = go maith
TUILLEADH (8) ▼
Ní aimsir ar fónamh í seo don té atá ar phortaigh
Ní bhím ar fónamh le tamall
Ní hé an rud ar fónamh adéarfas tú ar chaoi ar bith = rud maith; rud cuíbhiúil
Ní hé an rud ar fónamh a chloisfeas tú san teach céanna
Is fhearr a bheith ar fónamh ná saidhbhreas an tsaoil
Dheamhan a bhfuil ar fónamh den fhear chor ar bith = duine fabhtach é; tá sé fealltach
Is fiú an rud ar fónamh a cheannacht
Dhá mba rud ar fónamh é, ní thiúrfadh sé dhuit é
+–
"Is fhearr an fhairsinge ná ar fónamh"; "is fearr fairsingeacht ná ar fónamh" = is fhearr go leór de dhroch-rud ná beagán de rud maith; quantity is better than, or preferable to quality
Cuirfidh muid uisce thríd (fuisce) agus fairsingeóidh sé é. Is fhearr an fhairsinge ná ar fónamh, adeir siad
TUILLEADH (2) ▼
Níl ionta sin ach fataí muc. Tá méid ionta ceart go leór, ach cén mhaith méid, nuair nach bhfuil siad len ithe. Ach is fhearr libse fairsingeacht ná ar fónamh
Deir siad gur fearr an fhairsinge ná ar fónamh. Is fhearr leo sin i gcomhnaí go leor den droch-rud ná beagán den rud mhaith. Ghabhfadh an beagán a mbeadh maith ann cho fada leis an droch-rud faoi dheireadh.
fónamh in iontrálacha eile (19)
In a bhfiolladóirí mar sin a chaith S. Ph. Sh. agus a mhuinntir ag imeacht ariamh. Rud ar bith a gheobhaidís ar sliobarna — agus mara mbeadh sé te nó trom — bhí sé árdaithe leó aca. Is leitheadaí a labhaireóidís ná duine ar fónamh in a dheidh sin
Dhá mbeadh fear fobhairne ar fónamh san gcurach agam an lá sin, ní loicfinn. Bhí an-fharabógaí farraige ann, ach bheadh cóir againn isteach. Ba bheag an stró a bheadh ar dhá churachóir mhaithe a theacht abhaile. Maidir leis an gceann a bhí in éindigh liomsa ní raibh ann ach sbogán nar cheart dó a dhul chun farraige chor ar bith
→
foláir
Ní fuláir do dhuine a dhul san bpraghas le culaith éadaigh anois. Mara dteighe ní bhfuighidh sé aon-éadach ar fónamh
→
fothair
Bíonn féar agus fóthar annsin mar is minleach ar fónamh é, ní hé sin don spíontán bradach atá anuas annseo. An bhfeiceann tú an baile sin thiar. Dheamhan dhá sheamaide istigh ar a fhuaid. Go deimhin ní talamh féir atá ann
→
féirín
Is deas é m'fhéirín: píopa a bhfuil poll ar a thóin. B'fhurasta aithinte dhá mbá rud ar fónamh é, nach dhomsa a thiúrfadh sé é
Is fhearr an fhairsinge ná ar fónamh; is fearr fairsinge(acht) ná (ar) fónamh (fc. fónamh)
→
farc
Is breá an drisiúr é sin fós agus an aois atá aige. Dheamhan a bhfuil ag breathnú farcha dhe. Bhí buaineadas san adhmad sin. Fadó a gheobhthá an ball ar fónamh
+
→
fuil 1
Tá an fhuil ar fónamh annsin; tá an fhuil mór ann = tá an braon maith ann; is mianach maith daoine é; tá an fhuil uasal ann
TUILLEADH (1) ▼
Tá braon den fhuil ar fónamh inte; tá braon den fhuil mhór inte = níl an braon tuatach inte; is plannda den fhíor-fhuil í
→
deachma
Muise níl mé ach réasúnta slán an té a fhiafraíos. Ag crochadóireacht liom ar éigin. Tá deachma na sláinte orm ó fuair mé an ruaig mhór an t-am seo anuiridh. Diabhal a bhfuil ar fónamh dhíom ó shoin
→
dia 2
B'fhurasta aithinte go mbeadh an lá inniu ar fónamh. Is deacair an tsean-chaint a shárú: an Aoine in aghaidh na seachtaine, adeir siad
Go deimhin níl mórán cúis leis ag dochtúireacht agus 'sé a chuma atá air. Céad slán le na dochtúir a bhí ar fónamh!
→
dona
Go mba seacht míle measa a bheas sé bliain ó inniu, an címleachán caca, mara deas a gheobhadh sé ann féin a dhul ag baint fogha ná easba as duine ar fónamh
→
donán
Tá an donáinín sin muise cho suimiúil le fear ar fónamh. Cén bhrí ach go gcuirfeá seacht n-iomairí agus seacht n-eitrí uait an dreóláinín bocht de shéideóig
+
→
dá
Tá sé deacair go leór cailín ar bith a fháil ach tá a dhá dheacracht cailín ar fónamh a fháil
TUILLEADH (1) ▼
Níor thug sé dhá lá ar fhónamh uaidh ó tháinig an bhliain
→
díol 2
Siúd é atá indon an díol a thabhairt ar dhuine. Fainicíodh 'chuile dhuine a theanga, mar go deimhin, níl sí ar fónamh